“Kosovafilmi”, i themeluar në vitin 1969, ishte institucioni kryesor filmik në Kosovë dhe një ndër qendrat më të rëndësishme të krijimtarisë kinematografike shqiptare gjatë shekullit XX.
Në rreth 25 vjet veprimtarie, ai prodhoi filma artistikë, dokumentarë dhe vizatimorë që trajtonin jetën, kulturën dhe rezistencën e shqiptarëve nën rrethana historike të vështira. Shumë prej këtyre filmave arritën të mbeten referencë e qëndrueshme në historinë e kinemasë ballkanike.
Më poshtë përzgjidhen 5 filmat më përfaqësues të “Kosovafilmit”, bazuar në vlerën e tyre artistike, ndikimin kulturor dhe rëndësinë në kujtesën kolektive.
1. “Kur pranvera vonohet” (1979)
Regjia: Ekrem Kryeziu
Zhanri: Dramë historike
Një nga filmat më emblemë të kinemasë kosovare. Ngjarjet zhvillohen në një fshat shqiptar ku njerëzit jetojnë nën shtypje, duke pritur “pranverën” e lirisë. Simbolika poetike dhe rrëfimi i ndjeshëm e bëjnë një film themelor për kuptimin e rezistencës shpirtërore shqiptare.
2. “Proka” (1984)
Regjia: Isa Qosja
Zhanri: Dramë filozofike
Një kryevepër e kinemasë shqiptare dhe ballkanike. Me stil minimalist e ngarkesë të thellë ekzistenciale, filmi pasqyron absurditetin e sistemit shtypës dhe tragjedinë njerëzore të njeriut që përpiqet të ruajë dinjitetin nën dhunë.
Fitues i disa çmimeve ndërkombëtare, ndër të cilat në Festivalin e Montreux dhe Manheim.
3. “Era dhe lisi” (1979)
Regjia: Besim Sahatçiu
Zhanri: Dramë psikologjike
Një portret i fuqishëm i qëndresës individuale dhe identitetit moral. Filmi dallon për mjeshtrinë regjisoriale, ritmin e ngadalshëm dhe fotografinë poetike që e kanë bërë të paharrueshëm.
4. “Kur pranvera vonohet II – Në çdo stinë” (1980)
Regjia: Ekrem Kryeziu
Zhanri: Dramë sociale
Vazhdimi i filmit të parë përforcon temën e durimit dhe shpresës. Një vepër e ndërtuar mbi kontrastin mes fatit individual dhe realitetit kolektiv, me një ritëm të butë, reflektues dhe emocional.
5. “Rojet e mjegullës” (1988)
Regjia: Isa Qosja
Zhanri: Dramë poetike / simbolike
Një film i dendur me metafora për kujtesën, frikën dhe izolimin. Nëpërmjet një stili vizual të errët e të heshtur, Qosja paraqet njeriun e vogël të zënë në labirintin e pushtetit dhe harresës.
Ky film shënon fundin e periudhës klasike të “Kosovafilmit”.
