Nga Kreshnik KUÇAJ/SCAN

Kompania e monopolit të bananeve (Regia azienda monopolio banane (RAMB), ishet një kompani shtetërore italiane aktive në vitete 1930-1940. Ajo u themelua me qëllimin që të transportonte dhe tregtonte në Itali bananet e prodhuara në koncesionet bujqësore që lindën në ato vite në koloninë e Somalisë italiane.

Pas Depresionit të Madh, bananet ishin kthyer në kulturën bujqësore më fitimprurëse dhe shiheshin si zëvëndësuese të fitimeve, në kushtet kur çmimi i pambukut ishte përgjysmuar.

Po ashtu, kjo krizë ekonomike kishte vënë në vështirësi edhe sektorin e transportit detar të Italisë e në këto kushte kërkoheshin ide të pazakonta për rimëkëmbjen ekonomike.

Në këto kushte, propozimi që vjen është ai për t’u hedhur në një treg që po njihte rritje të fortë; ai i bananeve.

Veç vlerave ushqimore e pëlqyeshmërisë në konsum, banania në ato kohë konsiderohej edhe si ‘fruti i punëtorëve’ për faktin se ishte shumë praktike për t’u konsumuar nga punëtorët edhe gjatë kohës së punës sepse pjesa e konsumueshme e frutit nuk prekej me dorë pasi mbrohej nga lëkura e saj.

Në këto kushte, me 2 dhjetor të vitit 1935 u krijua kompania e monopolit të bananeve që ishte në kontrollin e varësinë e Ministrisë së Kolonive. Kjo kompani veç anijeve të mëdha që shërbenin për transportin e bananeve ngriti në qytetet e mëdha italiane edhe magazinat e posaçme për ruajtjen e bananeve.

Pas Luftës së Dytë Botërore, kjo kompani u shkri.

Shqipëria dhe ‘eksperimenti’ me bananet somaleze

Në Arkivën e Shtetit gjendet një korrespondencë e prillit të vitit 1940, ndërmjet Drejtoratit të Partisë Fashiste (zyra ekonomike në Tiranë) dhe Ministrisë së Afrikës Italiane, lidhur me lëshimin e një koncesioni një firme italiane për të shitur banane në Shqipëri.

Dokumenti ka si objekt “Eksperimentimin e prezantimit të bananeve somaleze në Shqipëri dhe dhënien e koncesionit të dyqaneve të shitjes së tyre në mënyrë direkte në popullatë”.

Në lëtërkëmbime rezulton se në tregjet shqiptare kishin nisur tashmë të tregtoheshin banane. Por në këto kushte, kërkesa ishte që të kishte një koncesion të posaçëm që vendoste rregull në tregtim. Skema që parashikohej ishte e njëjtë me atë të Italisë e si rrjedhojë edhe modeli që u propozua në atë vit ishte ai i kontrollimit të tyre përmes dhënies së një koncesioni. Koncesionari kishte detyrimin që të vendoste disa banakë të posaçëm në qytetet kryesore të Shqipërisë ku të tregtohej vetëm aty. Një nga shqetësimet që shprehej është se jo vetëm çmimet ishin abuzive shpeshherë por edhe cilësia e tyre ishte shumë e ulët. Në këto kushte, koncesioni shihej si mundësi për të rritur cilësinë e produktit në treg e nga ana tjetër edhe për të vendosur në kontroll çmimin.

Personi që iu dha koncesioni quhej Martino Farinetti. Në atë kohë, Shqipëria konsiderohej si pjesë e Italisë,  si rrjedhojë e pushtimit të prillit të vitit 1939. Pavarësisht vendosjes së monopolist dhe dhënies së koncesionit, tregu i bananeve në Shqipërinë e atyre viteve përballej me “evazion”.

Përfundimi i Luftës së Dytë Botërore solli shkrirjen e kompanisë italiane të bananeve e si rrjedhojë edhe në Shqipëri u reflektua mungesa e këtij produkti. Vetëm në vitet ’90 në Shqipëri u rikthye me një intensitet të lartë importi i bananeve, që u bë një frut tej mase i kërkuar nga konsumatorët shqiptarë dhe vijon të jetë deri në ditët e sotme.

*Material i përgatitur nga portali SCAN. Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.

Shkruan:Daut Dauti

Në fund të fshatit Brushford, në anën e djathtë të rrugës, gjendet kisha St. Nicholas. Është ditë e diel kurse ora është gati 12. Në rrugë qëndrojnë tre veta duke biseduar. Njëri që mbante një nga ato xhaketat fluroshente të punës, më përshëndeti dhe ky ishte rast t’ia parashtroja pyetjen time.
‘Tashti kryhet mesha dhe mund të bisedosh me priftin. Unë nuk di gjë për këtë punë. Unë vetëm i bie këmbanave të kishës” – më tha.
“Sidoqoftë, qenke njeriu kryesor se pa këmbana nuk funksionon kisha” – ia ktheva dhe qeshëm sa për kurtoazi.
Pak pas orës 12, një prift i moçëm doli para kishës për t’i përcjellur pjesëmarrësit e meshës së kësaj dite. Ishte i gjatë dhe elegant. Me rrobat e tija të bardha që i shkonin gati zhag përtokë, dukej si nga ata templlarët që i shohim në filma.
Nga kisha doli një dyzinë besimtarësh duke e falënderuar dhe biseduar shkurt me priftin, siç e do rasti. Të gjithë ishin njerëz të shtyrë në moshë. Njerëz që nuk e kanë larg vdekjen dhe që mendojnë për këtë gjë. Të rinjtë më nuk shkojnë në kishë.
Me priftin qëndruam në distancë por e krijuam kontaktin vizuel dhe i formuam pamjet miqësore të fytyrave. Kur mendova se më nuk kishte njerëz në kishë, iu afrova dhe ia tregova qëllimin pse isha aty.
“Unë nuk jam në komandë. Duhesh të bisedosh me Jane-in”.
Jane është grua dhe priftëreshë e ngarkuar me shërbim në këtë kishë. Ajo ende bisedonte brenda me dy veta që ishin të vetmit të rinj e që ishin aty për ta organizuar ceremoninë e martesës.
Kur më erdhi radha mua, i tregova priftëreshës se kush isha. ‘Kam ardhur t’a shoh kishëzën ku është varri i Aubrey Herbert-it”- i thashë.
“Shumë njerëz e vizitojnë kishën tonë për shkak të Herbertit, por askush nga ana e juaj” – më tha Jane. Me fjalë tjera, me sa e dinte Jane, shqiptarët nuk e vizitojnë këtë vend.
Jane më njoftoi me gjërat që kanë të bëjnë me arsyen pse Aubrey Herbert ishte varrosur në këtë kishë. Në fakt, kishës, e cila daton që nga shek. XII, në vitin 1926, i është shtuar aneksi që quhet Aubrey Herbert Chapel (Kishëza e Aubrey Herbertit).
Jane ishte në pension por rolin e priftëreshës e ushtronte në mënyrë vullnetare, pa pagesë. Fliste rjedhshëm dhe më ngjyrën e ëmbël të zërit të bënte të koncentroheshe në fjalët e saja. Ishte nga ato gratë që të pushton me pamje dhe çdo regjisor do ta angazhonte në rolin e grave aristokrate angleze.
Megjithatë, ajo nuk dinte ndonjë gjë për rolin që Aubrey Herbert e ka luajtur në historinë e Shqipërisë. Ky ishte rast kur unë mora rolin e meshtarit, me të cilën gjë, mendoj se e impresionova priftëreshën. Por, ajo u gëzua që e mësoi këtë anë të jetës së Herbertit.
Aubrey Herbert, kampioni i pavarësisë së Shqipërisë dhe miku më i madh që ndonjëherë kanë pasur shqiptarët, qëndron në kishëzën e tij. Jeta e tij ka qenë e shkurtë por tejet dinamike. Megjithatë, statuja e tij e shtrirë paraqet gjendjen e tij të qetë. Është e punuar në bronz por e veshur në mermer. Mbi kokë i qëndron shpata e oficerëve, të cilën e ka bartur në luftë. Tërë kishëza është e veçantë. Ulëset janë sjellur nga një kishë tjetër dhe janë të shek. XV. Xhamat e dritareve janë të një lloji të qelqit që gjendet në Ravena të Italisë. Mbi statujë qëndrojnë punime të veçanta nga druri dhe në të, heraldika e familjes së tij. Kjo pjesë e kishës shërben vetëm për raste të veçanta.
Aubrey Herbert (1880-1923) ka qenë i familjes Carnarvon, një familje e vjetër aristokrate dhe ndër më të rëndësishmet në Britani të Madhe e që kishte lidhje të ngushta me familjen mbretërore dhe me influencë në të gjitha qeveritë britanike. Herbert ka lindur në Highclare Caste (shih foton 4). Në rini të hershme shkoi për të jetuar në Pixton Park (foto 5), një pallat me 2000 hektarë tokë, që e mori dhuratë nga nëna e tij, kontesha Carnarvon. Kur vdiq, u varros në këtë kishë, e cila nuk është larg nga vendi ku jetoi.
Jeta e Aubrey Herbertit është e lidhur ngushtë me historinë e shqiptarëve. Aristokratët britanikë gjithmonë mbrojnë ndonjë kauzë të popujve tjerë. Herbert ka qenë turkofil por ai ra në dashuri me shqiptarët dhe u angazhua tërë jetën për pavarësinë e Shqipërisë. Më 1912, para se të fillonte Konferenca e Ambasadorëve në Londër, e themeloi ‘Albanian Commette’ ku i mblodhi intelektualët dhe personalitet e rëndësishme britanike për të ushtruar influencë në vendimet e konferencës ku po vendosej fati i Shqipërisë. Ai e mbajti në kontakt mikun e tij të shtëpisë, Eduard Grey-in, udhëheqësin e konferencës, me zhvillimet në Shqipëri dhe nevojën për pavarësi të këtij vendi. Herbert ishte ai që e solli në Londër delegacionin shqiptar në krye me Ismail Qemalin për të shtruar influencë në vendimet e konferencës. Isa Boletini ishte miku më i ngushtë i Aubrey Herbert-it. Isa ka qenë heroi i Herbertit. Për këtë arsye, Herbert nuk lejoi që Isa Boletini të qëndronte në hotel dhe e mori në shtëpinë e tij në Londër si mysafir personal.
Aubrey Herbert ishte aq i rëndësishëm në themelimin e shtetit shqiptar sa që qeveria e Ismail Qemalit ia ofroi edhe fronin mbretëror. Herbert i plotësonte të gjitha kushtet për mbret të Shqipërisë, por e refuzoi ofertën për shkak se nuk pati përkrahje nga qeveria britanike.
Deri në vitin 1945, Aubrey Herbert ka qenë ndër heronjtë kryesor në Shqipëri. Gjërat ndryshuan kur komunistët erdhën në pushtet. Emri i tij u ndalua të përdorej për shkak se ai ishte aristokrat dhe britanik. Këta ishin armiqt e komunizmit të Enver Hoxhës. Fshati Herbert, të cilin e themeloi dhe e mirëmbante kontesha Carnarvon për hirë të birit të tij, dhe ku qenë vendosur refugjatët nga Kosova, iu ndërrua emri. U shkatërrua edhe biblioteka dhe fusha e tenisit që e ndërtoi familja e tij në Tiranë.Dhe kështu u zhdukën gjurmët e kontributit të Herbertit dhe miku më i madh që kishin shqiptarët u harrua dhe nuk e përmend deri kur ra komunizmi.
Ky është një shembull që tregon se kur historia hyn në shërbim të shtetit, duhet ta luaj rolin e flliqtë. Ka plot gjëra që historia jonë i ka injoruar ose shtrembëruar dhe pasojat ndjehen edhe sot. Mbi këtë budallaki është ngritur armiqësia e shqiptarëve ndaj anglezëve, e cila, në një masë të konsiderueshme, haset edhe sot.

Më 27 gusht të vitit 1923, në rrugën që bashkon qytetin e Janinës me Kakavijën, 10 kilometër pranë kufirit, njerëz të panjohur vr.anë në një pritë të organizuar Gjeneralin italian Enriko Telini, kryetarin e Komisionit të Lidhjes së Kombeve, të ngarkuar për delimitimin e vijës së kufirit tokësor mes Shqipërisë dhe Greqisë.

Vra.sësit, që kishin bllokuar rrugën me anën e një peme, duke përdorur a.rmë të prodhimit gjerman, ekze.kutuan të gjithë sa ndodheshin në makinë, shoferin, një mjek, adjutantin e Gjeneralit, përfshirë edhe përkthyesin shqiptar.

Ekze.kutimi i gjeneral Enriko Telinit dhe i gjithë stafit të tij futi në lojë një personazh të paparashikueshëm – Kryeministrin italian Benito Musolini. Edhe pse të gjithë ata që hum.bën je.tën i përkisnin një komisioni teknik të dërguar nga Lidhja e Kombeve, Musolini e pa ngjarjen si një çështje eksklu.zivisht italiane.

Kështu, pa asnjë komunikim me Lidhjen e Kombeve, dhe asnjë konsultë me katër fuqitë e mëdha aleate, Anglinë, Francën, Shtetet e Bashkuara dhe Japoninë, ai u vë grekëve disa kushte ultimative që duhet të përmbusheshin brenda 24 orëve.

• 1-Paraqitje e ndjesës formale nga ana e qeverisë greke për atë italiane.
• 2-Zhvillimi i një ceremonie solemne fu.nebre për vik.timat e mas.akrës, e mbajtur në Athinë në prani të gjithë anëtarëve të qeverisë greke.
• 3-Nderime përpara flamurit italian gjatë së njëjtës ditë të ceremonisë fu.nebre.
• 4-Hapja e një het.imi, ku duhet të bëjë pjesë edhe një përfaqësues italian, koloneli Perrone.
• 5-Dë.nim kapital për të gjithë autorët e kri.mit.
• 6-Kompe.nsim në vlerën 50 milionë lira.
• 7-Nderim usht.arak për të gjithë të rë.nët në momentin e imba.rkimit të tyre për në Itali.

Qeveria greke nuk pranoi të përmbushte të gjithë kushtet. Kaq mjaftoi që Musolini të urdhëronte, pa asnjë lloj hezitimi, flotën detare dhe atë ajrore të përgatiteshin për lu.ftë.

Kështu, më 31 gusht 1923, vetëm katër ditë pas mas.akrës, ush.tria italiane, pas një bom.ba.rdimi të shkurtër, por të përg.jakshëm, pus.htoi ishullin e Korfuzit. Kjo ishte ajo që u pa e mësua nga opinioni botëror.

Por cilat ishin shkaqet e vërteta të vr.asjes së Gjeneral Enriko Telinit?

Edhe pse grekët u munduan t’u hidhnin fajin bandave shqiptare, edhe pse het.imet sërish flisnin për autorë shqiptarë, e vërteta ishte krejt tjetër. Vra.sja ishte porositur nga grekët, ndërsa arsyeja përse Gjeneral Telini duhet të vri.tej ishte edhe më e qartë.

Gjatë gjithë drejtimit të punës prej tij në terren, ai kishte mbrojtur me forcë interesat e Shqipërisë dhe shqiptarëve./Abc/Story