6.1 C
Pristina
Sunday, April 18, 2021
Home Blog

Kripa shëron këto sëmundje

By
In For Culture
-
0

Kripa është shumë e shëndetshme dhe ndihmon në parandalimin ose trajtimin e shumë sëmundjeve apo problemeve shëndetësore.

Më poshtë ju sjellim gjashtë sëmundje që mund të shërohen nga kripa:

1. Sëmundjet e lëkurës
E zbutë lëkurën e thatë dhe kruarjen, por ndikon mirë edhe kundër sëmundjeve të rënda si psoriaza dhe ekzema. Larja me të i hap poret, e përmirëson qarkullimin në lëkurë dhe i hidraton indet.

2. Astma
Kripa e detit është efektive për uljen e inflamacionit në sistemin respirator. Ajo e ngadalëson prodhimin e mukyt duke e bërë më të lehtë frymëmarrjen.

3. Zemra
Një gotë ujë me kripë deti mund të ndihmojë në uljen e kolesterolit të lartë, tensionit të lartë dhe e rregullon punën e zemrës. Është një luftëtar i madh kundër aterosklerozës, sulmit në zemër dhe infarktit.

4.Diabeti
Kripa e detit mund të ndihmojë në zvogëlimin e nevojës për insulinë për shkak se ajo është e mirë për ruajtjen e niveleve të përshtatshme të sheqerit në gjak.

5. Osteoporoza
Pak më shumë se një e katërta e kripës e cila gjendet në organizëm ruhet në eshtra. Kur trupit i mungon kripa dhe uji, ai fillon ta ‘tërheqë’ natriumin nga eshtrat, gjë që pastaj mund të shkaktojë osteoporozë. Kështu, duke konsumuar mjaft ujë dhe kripë të detit me masë, mund ta parandalojmë osteoporozën.

6. Spazmat në muskuj
Kripa e detit është një burim i mirë i kaliumit, duke e lehtësuar kështu funksionimin e fibrave muskulore. Në mënyrë efektive ndikon kundër dhimbjeve dhe spazmave të muskujve.

Disa këshilla të thjeshta që do të bëjnë agjërimin tuaj më të lehtë

By
In For Culture
-
0

Deri më 12 maj, besimtarët myslimanë agjërojnë nga lindja e diellit e deri në perëndim. Agjërimi praktikohet për arsye fetare dhe shpirtërore dhe ndonëse e përhapur më së shumti te besimtarët muslimanë, në fakt është praktikë edhe e feve të tjera, si krishtërimi, budizmi dhe judizmi.

Disa këshilla praktike që mjekët rekomandojnë për ta lehtësuar sadopak agjërimin e këtij muaji përfshijnë:

– Mos e shmangni vaktin e mëngjesit

Ka vetëm dy mundësi për të ngrënë gjatë Ramazanit: në mëngjes herët para lindjes së diellit (Syfyr) dhe pas perëndimit të diellit në mbrëmje (Iftar). Vakti i mëngjesit mund të jetë i lehtë për t’u kapërcyer, pasi vështirë të kesh oreks aq herët në mëngjes. Sidoqoftë, mjekët thonë se është jashtëzakonisht e rëndësishme që të mos e kaloni këtë vakt. Zgjedhjet e ushqimit që bëni do të ndikojnë në energjinë tuaj gjatë gjithë ditës.

Shumë njerëz shkojnë te karbohidratet e thjeshta për vaktin e mëngjesit, por ato nuk japin energji afatgjatë. Në vend të kësaj konsumoni më shumë drithëra të plota, proteina të shëndetshme, fruta, perime etj.

– Hidratimi

Konsumi i ujit është jetësor dhe ka shumë përfitime shëndetësore. Dehidratimi, krahas shumë problemeve të tjera, mund të rezultojë edhe në luhatje humori dhe shtim të lodhjes. Atëherë, si të hidratoheni nëse nuk mund të pini ujë midis lindjes dhe perëndimit të diellit?

– Përdorni kohën kur mund të konsumoni ushqim, për të marrë gjithë hidratimin e nevojshëm.

– Mbani një shishe uji afër gjatë gjithë natës dhe pini sa herë që të jetë e mundur.

– Përpiquni të përfshini në dietë sa më shumë ushqime që përmbajnë ujë (domate, kastravec, luleshtrydhe, shalqi etj).

– Moti i nxehtë

Gjatë ditëve që temperaturat janë të larta, përpiquni të visheni lirshëm dhe të qëndroni në vende të freskëta.

– Kini kujdes me ushqimin dhe porcionet

Ushqimet tradicionale mund të jenë të yndyrshme dhe të rënda, dhe ndonëse kanë shije të mrekullueshme, dita e nesërme mund t’ju gjejë të fryrë dhe të lodhur. Përpiquni të hani shëndetshëm ose të krijoni një ekuilibër me “pak nga të gjitha”. Mos harroni se kjo nuk është ngjarje një-ditore, por një-mujore.

Në ditët e sotme, agjërimi i ndërprerë është një ndër trendet më të njohura të shëndetit dhe fitnesit. Kjo praktikë njihet si Intermittent Fasting (IF) dhe është një model i ushqyerjes,që realizohet në cikle midis të ngrënit dhe agjërimit. IF nuk përcakton se çfarë duhet të hash, por kur duhet t’i hash.

Si të zhdukësh thinjat e parakohshme

By
In For Culture
-
0

Pavarësisht moshës, flokët e thinjur janë problem për shumë njerëz, femra dhe meshkuj. Thinjat janë tregues i pashmagshëm i plakjes, por që mund të reduktohet nëse tregon kujdes edhe me produktet e shtëpisë.

Siç dihet, thinjat dalin për shkak të humbjes së melaninës, e cila shkaktohet nga deficiti në prodhimin e melanociteve. Me daljen e thinjave, një tjetër problem shqetësues është mbulimi i tyre.

Para se t’i drejtohesh parukerisë, sidomos nëse je në fazën e parë të daljes së thinjave, mos shko te përdorimi i kimikateve, por ndiq disa hapa praktikë për të reduktuar thinjat në kushte shtëpie.

Maska që fsheh thinjat

Përbërësit:

1/2 filxhan kafe

1 filxhan kos natyral

1 lugë gjelle uthull molle.

Përzieji të gjithë përbërësit derisa të kesh përftuar një masë homogjene. Pasi t’i kesh larë flokët me shampo, aplikoje masën në të gjithë gjatësinë e flokut dhe lëre të veprojë për jo më pak se 90 minuta. Mbuloji flokët me një qese dushi. Pas kësaj kohe, shpëlaji mirë.

Nëse do ta përdorësh dy herë në javë për të paktën 6 muaj me radhë, rezultati do të jetë fantastik. Thinjat do të jenë mbuluar si me bojë. Pas 6 muajve të parë, mund ta përdorësh maskën një herë në javë. Efekti në thinja do të jetë i njëjtë.

Me çfarë duhet të nisim iftarin?

By
In For Culture
-
0

Shpesh njerëzit pyesin: me çfarë duhet të çel iftarin?

Në fakt, nuk ka asnjë obligim të përzgjidhni një ushqim të caktuar për të çelur iftarin. Iftarin mund të çelni me çfardo ushqimi të mirë e të pastër që keni mundësi të zgjidhni.

Por për të ndjekur praktikën e bekuar të Profetit Muhammed s.a.v.s., le të shohim se çfarë na udhëzojnë rrëfime të ndryshme që na kanë ardhur për sa i përket pyetjes me çfarë duhet të çelim iftarin.

Hazret Profeti Muhammed s.a.v.s. çelte iftarin në mënyrë shumë të thjeshtë. Në Arabi, në kohën e tij, fruta më e zakonshme ishte hurma arabie. Prandaj, ai e çelte iftarin me ndonjë hurmë, qumësht ose ujë. Ai thotë:

“Kur doni të çelni iftarin, çelni me hurmë. Nëse nuk e gjeni, çelni me ujë, sepse uji është i pastër.”[1]

Para se të çelni iftarin, bëni këtë lutje:

O Allah! Për Ty agjërova dhe me riskun Tënd po e çel agjërimin.[2]

Llojet e dhimbjeve të kokës, kur duhet të shqetësoheni

By
In For Culture
-
0

Dhimbjet e kokës janë të një intensiteti të ndryshëm dhe në shumicën e rasteve nuk sinjalizojnë ndonjë problem madhor shëndetësor.

Në pjesën më të madhe, dhimbja e kokës mund të kalojë me një ilaç të thjeshtë kundër dhimbjes.

Në raste kur ajo është tepër e fortë apo e pazakontë, atëherë njeriu mund të shqetësohet për probleme si ishemia, tumori apo trombozë.

Për fat të mirë, këto probleme janë të rralla.

Shkaktarët E Dhimbjes Së Kokës
Ajo që dihet është se indet e trurit dhe kafka nuk kanë nerva që regjistrojnë dhimbjen.

Por enët e gjakut në kokë dhe qafë, indet që rrethojnë trurin dhe disa nerva që kanë pikënisjen në tru, munden të sinjalizojnë dhimbjen.

AgroWeb.org ju kujton se dhimbjet e kokës mund të shkaktohen edhe nga sinoziti, dhëmbët, muskujt dhe gjymtyrët e qafës.

Kur Duhet Të Shqetësoheni Për Dhimbjet E Kokës
AgroWeb.org ju këshillon se çdo person duhet të shqetësohet për dhimbjen e kokës, nëse e përjeton atë për herë të parë pas të pesëdhjetave.

Një dhimbje koke është shqetësuese edhe kur është krejt papritur tepër e fortë dhe e mprehtë, sidomos kur lëvizet koka ose kur ka kollë.

Shqetësimi duhet të jetë i lartë edhe kur dhimbjet e kokës shoqërohen me ndryshime në personalitet apo funksionet mendore.

Në disa raste, kur dhimbjet shoqërohen edhe skuqje të syve, dhimbje të tjera, ose kur ato ndodhin kur zgjoheni krejt papritur, AgroWeb.org ju këshillon të shkoni menjëherë tek mjeku.

Llojet E Dhimbjeve Të Kokës
Mjekët deri më tani kanë identifikuar plot 300 lloje të dhimbjeve të kokës, por vetëm 10 përqind e tyre kanë një shkak të mirëfilltë.

Këtu bëjnë pjesë dhimbjet e kokës si pasojë e tensionit, migrena, tensionit të gjakut, përdorimit të medikamenteve e të tjerë.

Ekziston edhe një dhimbje koke e veçantë e cila njihet si dhimbja e kokës si pasojë e ngrënies së akullores.

Ajo shfaqet krejt papritur kur njerëzit hanë akullore ose gjithçka tjetër të fortë.

Dhimbja zgjat për më pak se një minutë.

Nëse kjo dhimbje është shqetësuese për ju, përpiquni të hani ngadalë dhe mos të gëlltisni ushqimin e ftohtë menjëherë.

Pse dokumentarët mbi natyrën rrëfejnë gjysmë gënjeshtra

By
In For Culture
-
0

Nga Dario Ronzoni

Ndoshta kjo do të mbahet mend si “epoka e artë” e dokumentarëve mbi natyrën. Prodhime të tilla si “Planet Earth II” dhe “Blue Planet II”, janë parë nga më shumë se 1 miliardë shikues në 3 vitet e fundit. Në vitin 2022,Natural History Unit e BBC do të shfaqë serinë tjetër“Planet Earth III”.

Ndërkohë është transmetuar dokumentari “A Perfect Planet”(Një planet i përsosur) i prodhuar nga kompania “Silverback Films”, e formuar nga të ikurit nga Natural History Unit, dhe gjendet në platformën Netflix.

Aty spikat zëri dhe figura e Dejvid Atenborout, një dekan i këtij zhanri dhe një udhëzues i palodhur (sot është 95 vjeç), me shpjegimet e tij në peisazhet më fantastike të natyrës.

Por në një artikull të botuar në “The Atlantic”, Ema Marris thotë se problemi janë pikërisht imazhet e mrekullueshme të dokumentarëve.

Madje, një problem shumë i madh. Ky format – histori të thjeshta mbi kafshët, të ndërthurura me pamje që të lënë pa frymë – funksionon, jo vetëm sepse ofron një arratisje të përkohshme nga kufizimet e pandemisë (edhe në vitin 2019 suksesi i tyre u shpjegua po kështu, vetëm se atëherë problemet ishin Donald Trump dhe Brexit), por edhe sepse të lejon të hysh në një botë të bukur dhe të pa ndotur.

Por, siç shpjegon Marriskjo është e rreme. Ajo që mund të vini re është pikërisht mungesa e qenieve njerëzore, sepse nuk shfaqet kurrë në dokumentarë të tillë. Aty nuk ka ka njerëz apo shenja të veprimtarisë njerëzore.

Nuk ka shtylla elektrike, rrugë, llampadarë që ndriçojnë. Mbretëria e kafshëve duket se po lëviz në një epokë de fakto imagjinare para-njerëzore (ose para-civilizimit), një univers paralel larg realitetit. Pastaj kemi hilet e përdorura në fazën e post-produksionit.

Filmimet e kafshëve bëhen shumë shpesh nga një distancë e madhe, ndaj është e vështirë të kapësh edhe zhurmat. Gati gjithnjë, ato shtohen më vonë:ndonjëherë përdoren regjistrime të tjera, ndonjëherë ato prodhohen në studio, falë ndihmës së efekteve zanore.

Zhurma e shkëputjes së mishit nga kockat e presë në dhëmbët e luanit që dëgjon shikuesi, me shumë gjasa është një tingull i prodhuar në studio. Imazhet janë hiper-realiste. Lentet e përdorura na lejojnë që të kapim detaje që i shpëtojnë syrit të njeriut.

Parë direkt, disa pendë duken më pak të shndritshme dhe të nuancuara. Për të mos përmendur skena të caktuara të qiellit gjatë natës, ku Rruga e Qumështit falë edhe ekspozimit të gjatë, shfaqet e shndritshme në një formë që askush nuk ka qenë në gjendje që ta shohë atë.

Muzika bën pjesën tjetër. Është një shoqërim i kalibruar, ndonjëherë narrativ. Ai tregon emocionin që duhet ndjerë në ato momente (frikë, gëzim, qetësi), dhe gjithashtu aludon përmes interpretimit që i duhet dhënë kontekstit (cili dokumentar nuk i shoqëron lëvizjet e pinguinëve me muzikë gazmore?).

Rezultati, shkruan Marris, është se për miliona njerëz që jetojnë në qytet, kjo është ideja e natyrës. Një realitet i bukur dhe i paarritshëm, i egër dhe i paprekur, pa të gjitha gjërat më pak fotogjenike, si i ftohti, mushkonjat, balta dhe orët e gjata kur kafshët nuk bëjnë asgjë fare.

Mbi të gjitha, pa njerëz.

Është një mbretëri e fantazisë, e ndërtuar me sforco ndonjëherë të tepruara (në vitin 2013, dokumentari i BBC “Afrika” u kritikua sepse nuk kishte as një afrikan), çka tregon se ekzistojnë ende hapësira të tilla të mëdha, sidomos në Afrikë, të egra dhe të harruara (me siguri që ka, por ato janë të kontrolluara nga qeniet njerëzore).

Me pak fjalë, nëse hiqet njeriu, zhduket edhe veprimi i tij mbi mjedisin. Nuk ka asnjë gjurmë të ndotjes, emisioneve, ndryshimeve klimatike, shpyllëzimeve. Kjo nuk do të thotë, vazhdon Marris, që çdo dokumentar mbi natyrën, duhet të shndërrohet në një leksion mbi pasojat e ndryshimit të klimës. Zoti na ruajt.

Megjithatë, problemi i vërtetë është një tjetër. Kjo do të thotë, se ky version ideal i natyrës rrezikon që të në japë një pamje të deformuar të mjedisit me konotacione anti-njerëzore. Është antiteza e vjetër midis peizazhit të pa kontaminuar dhe civilizimit, tanimë e vjetruar në qarqet e ekspertëve, por ende e gjallë tek shumica e popullsisë, dhe siç duket pranohet edhe nga vetë Atenborou, që thotë se është nostalgjik për kohën kur nisi profesionin e tij, kur natyra e egër që sodiste ishte e pa ndotur dhe e përsosur.

Por ky është një vizion i vjetruar. Siç shkroi në vitin 1995 historiani i mjedisit Uilliam Kronon, shkretëtira “nuk është pika e vetme në planet, që është e ndarë nga njerëzimi, ajo është më tepër një krijim njerëzor”. Ose thënë më mirë “nuk është një vend i shenjtë primordial, ku mbetjet e fundit të një natyre të paprekur e të rrezikuar, arrijnë të mbijetojnë pak më gjatë pa njollën e civilizimit”.

Përkundrazi, është një rindërtim, i lindur në kohën e eksplorimeve të para, dhe i rritur falë vetëdijes ekologjike. Një mit. Në këtë kuptim edhe dokumentarët, duhet të jenë gjithnjë e më shumë të vetëdijshme mbi këtë perceptim të gabuar.

Për shembull, ata mund të tregojnë së bashku me kafshët që migrojnë përgjatë Serengetit, edhe karvanët e xhipave plot turistë të cilët nga rrugët aty pranë realizojnë fotot e tyre. Ose shtëpitë dhe fshatrat që ndodhen shumë pranë parqeve kombëtare.

Qasja e duhur nuk do të jetë një “zhytje” në botën e kafshëve, por një lexim i ndërveprimit midis natyrës dhe njeriut. Kjo gjë ndoshta do të ishte më pak poetike, por sigurisht më e sinqertë. / “Linkiesta” – Bota.al

Çfarë ndodhi me sozinë e Stalinit?

By
In For Culture
-
0

Në kohën kur i riu Feliks Dadaev, që vinte nga një fshat i Dagestanit, u bë zyrtarisht sozia e Josif Stalinit, në shërbim të diktatorit ishin tashmë 3 sozi të tjera. Ideja e sohive u frymëzua për herë të parë nga Nikolaj Vllasik në vitet 1920, kur ai u bë shefi i sigurisë në Kremlin. Stalini kishte shumë armiq politikë, dhe nuk ishte e sigurt të dilte lirshëm para njerëzve në takimet publike. Dhe frika për sigurinë e tij u konfirmua. Personi i parë që u bë sozia e tij, ishte një kaukazian me emrin Rashidov, ai u vra kur një bombë shpërtheu buzë rrugës në momentin kur eskorta po kalonte në Sheshin e Kuq.

Ndërkohë, fati i Dadaev ishte i ndryshëm. Ai e ruajti sekretin për 55 vjet, madje edhe nga familja e tij. Dadaev lindi në vitin 1920 në fshatin malor Kazi-Kumukh. Pasi punoi si bari në fëmijërinë e hershme, më vonë u trajnua për të punuar në një argjendari.

Por pasioni i tij i vërtetë ishte kërcimi. Pasi u zhvendos në kryeqytetin çeçen, Grozni, ai nisi të merrte leksione baleti, dhe kur familja e tij u zhvendos në Ukrainë, ai u ftua të performonte në ansamblin shtetëror. Kur nisi Lufta e Dytë Botërore, i riu u dërgua të jepte shfaqe për trupat sovjetike në vijën e frontit.

Fama e tij u përhap shpejt deri në majën e piramidës drejtuese të Partisë Komuniste. Por vështirë se NKVD do të kishte treguar një interes kaq të madh për Dadaev, nëse ai nuk do të ishte plagosur rëndë gjatë një sulmi gjerman,dhe të shpallej gabimisht i vdekur.

Shërbimi sekret sovjetik e cilësoi këtë akt si një dhuratë. Në vitin 1943, pas një tjetër shfaqje, Dadaev u gostis me një darkë të bollshme dhe iu shpjegua se çfarë duhet të bënte.“Në fakt, unë isha 100 për qind kopje e Stalinit! Ne ishim njësoj në gjatësi, zë dhe hundë.

E vetmja gjë gjë që duhej ndryshuar ishin veshët. Dhe ndryshimi i tyre nuk ishte shumë i vështirë”-kujton Dadaev. Ndërkohë për t’u bërë një kopje vërtet bindëse e Stalinit, Dadaev duhej të shtonte 11 kilogramë në peshë, të zverdhte artificialisht dhëmbët (Stalini ishte një duhanpirës i madh), dhe të kalonte disa muaj nën mbikëqyrjen e NKVD, duke përsosur imitimin, intonacionin dhe lëvizjet e Stalinit.

Për këtë arsye ai pa qindra orë filmime të Stalinit. Ndërkohë ekzistonte një ndryshim serioz: Stalini origjinal dhe sozia e tij kishin gati 40 vjet diferencë në moshë. “Në atë kohë nuk ekzistonin operacionet plastike si sot. Për mua kujdesej një grimier profesionist. Por ai nuk mund të ishte me mua gjatë gjithë kohës.

Kështu që unë duhej të mësoja t`i bëja vetë shenjat e lisë në fytyrë. Për këtë përdorja furçë të thjeshtë me dhëmbë metalikë, të cilën e shtypa me forcë në fytyrën time, dhe kështu krijoja shenjat në fytyrë. Më pas përdorja grimin. Qëndroja gjithë ditën ashtu, ndërsa në mbrëmje pastrohesha”- thekson ai.

Vetëm një rreth i ngushtë njerëzish ishte në dijeni të së vërtetës. Dadaev u detyrua të nënshkruajë një marrëveshje që e ndalonte atë të komunikonte edhe me familjen e tij. Kur Dadaev kaloi provën e tij të parë, atij iu dha një detyrë e re:u shfaq para një turme, i rrethuar nga anëtarët e tjerë të partisë.

“Objektivi kryesor ishte të merrja pjesë në një aktivitet partie. Sigurisht pa folur fare, me pretekstin se “udhëheqësi nuk është në humor për muhabet”. Por nëse për ndonjë arsye, do të detyrohesha të flisja, do ta bëja këtë në mënyrë lakonike dhe natyrisht, duke përdorur zërin e Stalinit”- kujton më tej Dadaev.

Pas atij momenti atij iu besuan detyra më serioze, si pritja e vizitave shtetërore nga delegacione të huaja, mesazhet filmike për brezat e ardhshëm, leximi i raporteve në radio, shfaqja në paradën e Sheshit të Kuq gjatë festimit të fitores në Luftën e Dytë Botërore etj.

Misioni ndoshta më i rëndësishëm që iu dha ndonjëherë, ishte mbulimi i udhëtimit të kreut sovjetik të shtetit për në Konferencën e Teheranit në vitin 1943. “Shërbimi sekret planifikoi dy fluturime, njërin për të tërhequr vëmendjen. Aty isha unë, i veshur si Stalini, që u paraqita në kohën e caktuar, hipa në makinë dhe u nisa për në aeroport me eskortën nga pas. Kjo për të shmangur vëmendjen nga Stalini i vërtetë nga ana e shërbimeve të huaja”-thotë Dadaev.

Feliks nuk ishte i pranishëm në takimin e udhëheqësve të SHBA-së, Britanisë dhe Bashkimit Sovjetik në Teheran. Por edhe atje ndodhi një tjetër përpjekje për atentat kundër Stalinit. Dadaev u takua vetëm një herë me Stalinin e vërtetë. Takimi zgjati jo më shumë se 5 minuta dhe u zhvillua në zyrën e Stalinit.

Duke qenë në një gjendje shoku dhe tmerri, Dadaev nuk mund të mbante mend shumë detaje. “Përveç buzëqeshjes së Stalinit,si dhe tundjes së kokës, unë nuk mbaj mend asgjë tjetër”- tha ai. Pas vdekjes së diktatorit, nuk kishte më nevojë për një sozi, dhe Dadaev iu rikthye skenës.

Deri në vitin 1996, të gjitha informacionet që kishin të bënin me sozinë e Stalinit, ishin një çështje tepër sekrete. Dosja e tij personale, mbahet diku në arkivat e KGB-së. Kur u hoq ndalimi, gjithçka u bë publike. Por edhe më pas Dadaev thoshte se nuk mund të zbulonte shumë detaje. 

Historiku i kafenesë së parë në Londër

By
In For Culture
-
0

Nga Ilir Seci

Në fillim të viteve ’90 pata lexuar në gazetën “Rilindja” të Kosovës një shënim të shkurtër enciklopedik se kafen e parë në Evropë e në krejt hemisferën perëndimore e kishte hapur një shqiptar?! Gazeta u referohej analeve historike të Institutit të Historisë në Beograd e kuptohet duke qene se atëhere Kosova dhe të tjera territore shqiptare ishin pjesë e RSFJ-së historianët jugosllavë mburreshin me këtë fakt… aty në shkrim thuhej se këtë kafene në vitin 1652 e kishte hapur një shqiptar nga Tuzi me emrin Pashk Rosi…

Vite më vonë m’u dha rasti të jetoj në Londër ku pata kohë të gjurmoj mbas kësaj të dhëne. Nëpër libra, nëpër muze, në enciklopedinë britanike disa herë e gjeta emrin e tij ku vërtetë përmendej ky njeri si Pasqua Rosee… kontradikta ishte se identiteti i tij nuk përcaktohej saktë… diku i thoshin armen, diku italian, diku si turk, kuptohet e paraqisnin si grek e vetëm rrallë në ndonjë referencë përmendej si shqiptar!

Përmendej fakti se kishte hyrë në UK si shtetas osman i besmit kristian, që kishte ardhur si ndihmës i një tregtari anglez dhe kishte leje qendrimi disavjecare në Londër. William Oldys (1696-1761) flet për Pasqua Rosee-n dhe këto të dhëna janë botuar në një libër për historikun e kafes në Perëndim… Aty shkruhet se si vjen ky i ri në Londër dhe hap të parën kafe pasi si dihet kafenetë në Stamboll ishin shumë popullore!

Ka shumë peripecira në hapjen e kafes, fillimisht ka shumë dyshim se mos kafja si substancë që vjen nga Perandoria osmane “mund të jetë drogë edhe ua ndërron njerëzve bindjet e besimin fetar” (mos harrojmë është vitit 1652!?), deri edhe filozofë të njohur të asaj kohe janë kundër hapjes së kësaj kafeneje…

Në fund Pasqua Rosee bën një gjest që i detyron të gjithë të heshtin ai nënshkruan një kontratë ku thotë se “Nuk ka për të ndodhur asnjë gjë e keqe ndaj shtetasve të mbretërisë dhe për këtë vë garant kokën time!”…nga vjen edhe shënimi në foto “…at the sign of Pasqua Rosee’s head”… nje tradite betimi dhe një mënyrë garantimi shumë e lashtë malësore e shqiptare!Ilir Seci në Londër, pranë vendit të kafesë historike, ku ndodhet mbishkrimi me emrin e shqiptarit.

Ilir Seci në Londër, pranë vendit të kafesë historike, ku ndodhet mbishkrimi me emrin e shqiptarit.

Le të marrim në shqyrtim supozimet se nga është preardhja e Pasqua Rosee-t? Së pari për armen as bëhet fjalë sepse emri Pasqua është version katolik dhe armenët edhe pse janë kristianë nuk e kanë emrin Pashk në këtë version! Italian po ashtu nuk ka si të jetë sepse ishte nënshtetas i Perandorisë Osmane edhe nëse një i huaj bëhej me vullnet shtetas osman këtë e bënte përmes konvertimit fetar e Pasqua Rosee gjithnje figuron kristian! Plus që ngatërresën me qënien italian e shkakton përmendja e Raguzës si vendlindje, duke e ngatërruar Raguzën në Dalmaci me atë në Sicili sepse më tej thuhet: “…vinte nga katolikët-pasardhës të emigrantëve raguzas emigrantë të mesjetës-që kishin siguruar Kishën e Shën Dhimitrit, në të cilën meqë ra fjala shërbesat mbaheshin shqip”…“Catholics — descendants of Ragusan emigrants of the Middle Ages — had secured the former Orthodox church of St. Demetrius, in which church, by the way, the services had come to be held in Albanian. ” (Title: The Birth of Yugoslavia, Volume 2, Author: Henry Baerlein…) Interesant po ashtu edhe ky fakti tjetër për meshat shqip në Raguzë!?

Për pretendim tjetër se mos është grek, vetë grekët që synojnë ta paraqesin si të vetin në fakt e kanë shënuar një vend te kapitulli ku flitet për Pasqua Rosee thuhet “Kontributi i greko-shqiptarëve në Mbretërinë e Bashkuar”?! … ku shkruhet si më poshtë:”Some Greco-Albanian immigrants that found themselves in the UK in the 1600’s were seafarers who had been used as crew on various vessels and then unceremoniously left on the quay side after the journey’s end. Many were able to find work ashore; one a Pasqua Rosee opened the very first Coffee House in London near St. Michael’s, Cornhill in 1652. There is a plaque on the wall to commemorate this.”

Në Greqi nuk njihet version Pasqua por Paskal-is, në fakt edhe italianët e kanë ndryshe versionin Pasqual-e-ino…Pasqua është vetëm në shqip për Pashk! Emri shkruhet ashtu si ishte rregulli i asaj kohe me gërmat “S” dhe “Q” sepse si germa “Sh” ashtu edhe “K” në fakt hyjnë në përdorim mbas Kongresit të Gjuhës Shqipe të vitit 1908 në Manastir…

Fakti që nuk shënohet kombësia shqiptare është një pasojë tjetër e mbrapshtisë së historisë sonë pasi në atë kohë ne nuk figurojmë si “Shqiptarë”-”Albanians” po më shumë nëpër tekstet e asaj kohë jemi si “Arbanë” prej nga ka shumë mundësi të ketë ardhur ngatërrimi me “Armenët”?! Mbetet detyrë e institucioneve dhe historianëve tanë të gjurmojnë rreth këtij kontributi e të shpalojnë të vërtetën se kush ishte Pash Rosi! Ka dokumente në Stamboll, në Raguzë, në Londër që vetëm presin të dalin në dritë…

Jeta e Pashk Rosit në fakt është mjaft interesante…20 vjet mbasi hapi këtë kafene ne Londër ndahet nga Mr. Bowman, dhe detyrohet të ikë nga Anglia edhe ndalon në Paris ku në vitin 1672 hapën të parën kafe në këtë kryeqytet?! Pra mban dy rekorde i njëjti person… Në Muzeun Britanik gjendet një faturë origjinale e shkruar me dorën e tij e ekspozuar në stende nga koha kur kjo kafe ishte e hapur dhe ishte me shumë emër në Londër! Kafeneja gjendet në pjesën me të vjetër të qytetit të Londrës dhe ka pasur klientë njerëz më shumë famë në atë kohë mes tyre edhe John Milton… Të gjithë këto shtete synojnë ta paraqesin si të vetin Pasqua Rosee-n përveç bashkëkombasve të tij?! … Në SHBA, deri në vitin 1999, ka qenë një firmë e njohur kafeneje me emrin “Pasqua’ e njohur sidomos ne konventën kombëtare të Partisë Demokratike në vitin 1996 kur u afroi kafe falas të gjithë delegatëve…dhe kjo firmë mbante emrin “Pasqua” pikërisht për nder të Pasqua Rosee! Në shumë vende të botës ka kafene që mbajnë emrin e tij! A do kujtohen shqiptarët ndonjëherë për të?…

Referenca:

-1- Weinberg, Bennett Alan; Bonnie K. Bealer (2002). The World of Caffeine: The Science and Culture of the World’s Most Popular Drug. Routledge. p. page 154. ISBN 0-415-92722.

-2- Wild, Anthony (2005). Coffee A Dark History. W. W. Norton & Company. p. page 90. ISBN 0-393-06071-3.

Roli i Presidentit Woodrow Wilson në Mbrojtjen e të Drejtave të Shqipërisë

By
In For Culture
-
0

Nga arkivat e komunitetit – ligjëratë studimore e mbajtur me rastin e 50 vjetorit të vdekjes së Presidentit Woodrow Wilson, në 2 shkurt 1974, në Roosevelt Hotel, New York City

Shënim – Më 2 shkurt 1974, në Roosevelt Hotel, New York City, u mbajt Përkujtimi i 50 Vjetorit të vdekjes së Presidentit Woodrow Wilson. Ceremonia u organizua nga Dr. Sami Repishti (C.U.N.Y.) folësi i ditës dhe u kryesua nga Prof. Stavro Skëndi (Columbia University). Ceremonia u raportua nga gazeta “Long Island Press”, e datës 3 shkurt 1974. Gjatë ceremonisë u lexua përshëndetja e Hirësisë së Tij, Kryepeshkopit Francis Sayre, Dekan i Katedrales Kombëtare të Washington-it dhe nip i Presidentit W. Wilson, i ftuar por në pamundësi për të marrë pjesë.
Më 3 shkurt 1974, në faltoret shqiptaro-amerikane u bënë lutje fetare për Presidentin idealist. Po atë ditë, në Katedralen Kombëtare në Washington, Dr. Repishti vendosi një kurorë me lule mbi varrin e Presidentit Wilson në emër të bashkësisë shqiptaro-amerikane.
Kurorëzimi i përkrahjes së Presidentit W. Wilson, premtuar delegatit shqiptar I Përnfershmi Fan S. Noli, më 4 korrik 1917, ishte forcimi i miqësisë në mes të dy popujve, shqiptar dhe amerikan, që rezultoi në shpëtimin e Shqipërisë nga coptimi, dhe më vonë në çlirimin e pavarësinë e Kosoves. Fatkeqësisht, gjatë festimeve të 100 vjetorit të Pavarësisë në Shqipëri, emri i Presidentit Wilson… u harrua nga “politika” mjerane e ditës!
(SR)

“Kjo Permbledhje e nji studimi mbi Rolin e Presidentit te 28-te te Shteteve te Bashkueme te Amerikes, Woodrow Wilson, ne Mbrojtjen e te Drejtave te Shqiperise, ka tre kufizime:
1) perfshine vetem periudhen e viteve 1918,1919,1920;
2) trajton problemin kryesisht ne lidhje me qendrimin e diplomacise amerikane, dhe,
3) Mbeshtetet kryesisht ne dokumente diplomatike amerikane.
Permbledhja ndahet ne tri pjese:
A) Filozofia politike e Presidentit W.Wilson.
B) Gjendja e Shqiperise gjate viteve 1918-1920.
C) Konflikti i interesave te shteteve fqinje te Shqiperise, dhe qendrimi i delegacionit amerikan ne Paris, ne lidhje me konfliktin.

A) Filozofia politike e Presidentit W.Wilson ne lidhje me problemin e L1B dhe rregullimin paqesor te mbasluftes, mund te percaktohet me dy shprehje: mbeshtetje ne drejtesi, dhe vetevendosje per te gjithe kombet, te medhej e te vegjel. Keto dy parime mbi te cilat bota e re duhej te themelohej kerkojshin liri politike, tue mos lejue as pushtimet e hueja, as sundimin nga te huejte ne ç’faredo forme qofte.
Lufta kunder Fuqive Qendrore (Gjermani, Austro-Hungari) megjithse nji kasaphane, u pranue sepse keto dy Fuqi kercenojshin boten me shtypje, padrejtesi e robeni.
“Prandej, u konsiderue si nji detyre e Shteteve te Bashkueme te asgjasoje pretendimet e ketyne Fuqive dhe forcen ushtarake qe i mbeshtete. E Drejta u proklamue si nji vlere morale ma e çmueshme se Paqa. Kjo e drejte u njoh dhe u zbatue si nji parim universal, si mjeti kryesor i çlirimit te popujve, tue perfshi vete popullin gjerman. E mbeshtetun ne Drejtesi, bota do te jete nji vend i sigurt per demokraci”(1)
Me 8 janar 1918, ne nji fjalim para Kongresit amerikan, Presidenti W.Wilson predikonte diplomacine e hapun. (“Open conventions, openly arrived at”), ne nji Konference te hapun per paqen, larg nga marreveshjet e mshehta nderkombetare, dhe bante te njohun publikisht programin e njohun si“14 pikat e Wilsonit”. Pika XI e programit thote shprehimisht:
”…Marredhanjet e Shteteve te ndryshem te Ballkanit me njeni tjetrin duhet te bahen me nji keshillim te perbashket, ne perputhje me kufinjt historike te caktuem nga vete deshira e popujve dhe nga parimi i kombesise; per ma teper, garanci nderkombetare duhet te hyjne ne fuqi me qellim qe te sigurojne pavaresine politike dhe ekonomike, si dhe tanesine tokesore te tyne”.(2)
Nji muej ma vone, me 11 shkurt 1918, Presidenti Wilson deklaronte perseri para Kongresit se:
”….nuk do te kete asnji aneksim, pagese haraçi ose ndeshkim damprues. Popujt nuk duhet te hidhen si plaçka pa vlere ne krahet e njenit ose tjetrit shtet sundues, nga nji konference nderkombetare ose nga nji marreveshje ne mes rivalesh dhe anmiqesh. Aspiratat kombetare duhen respektue…Sepse kjo lufte e ka rranjen ne mosperfilljen e se drejtes se kombeve te vegjel dhe te kombesive qe nuk kane pase as bashkimin as fuqine me realizue qellimet e tyne dhe format e deshirueme ne jeten e tyne politike….”(3) Prandej, ne Konferencen e Paqes,
“…çdo rregullim tokesor i rrjedhun nga kjo lufte duhet te jete ne interes, dhe duhet te bahet ne perfitim, te popullsive te interesueme,
dhe jo si pjese e rregullimeve ose kompromiseve ne mes te fuqive rivale…Une flas keshtu me te vetmin qellim qe e tane bota te njohe shpirtin e vertete te Amerikes”. (4)
Ndertesa e botes se re do te mbahej nga Lidhja e Kombeve, parimi themelor i se ciles do te ishte:
” vendet e botes i takojne popujve qe e banojne, dhe se keta popuj gezojne te drejten e vetevendosjes ne jeten e tyne politike”. …”dhe se asnji kuvend burrash shteti, kudo qe te jete i mbledhun dhe cilado qofte forca fizike dermuese qe ky kuvend ka ne boten e sotme nuk do te kete te drejte te caktoje nji “Fuqi te Madhe” sovrane mbi nji popull qe kundershton nji sovranitet te ketill te padeshiruem.(5)
Me 4 dhetor 1918, Presidenti Wilson u nis per Europe qe te luftoje per zbatimin e parimeve te deklarueme.

B) Gjendja e Shqiperise.- Pak popuj ne bote kane qene te interesuem per parimet wilsoniane ma shume se populli shqiptar.
Me 1878, Kongresi i Berlinit coptoi pjese te medha tokesh nga Shqiperia.(6) Me 1913, ne Londer, afer gjysma e vendit u keput dhe ju dha fqinjeve. Me 26 prill 1915, nji Traktat i mshehet ne mes te Fuqive te Medha coptonte krejtesisht Shqiperine qe kishte mbete,(7) Vete toka shqiptare u pushtue nga serbet, malazezet, italianet, greket, francezet dhe austriaket. (8) Shqiperia nuk kishte as qeveri, as ushtri, as administrate. (9) Pa arme, pa te holla,(10) pa miq dhe pa perkrahje, Shqiperia kalonte vjetet e luftes dhe te mbasluftes ne nji gjendje te veshtire. Shqiptaret nuk bashkoheshin.(11) Intrigat e hueja perkrahshin elementet anti-shqiptare . Perfaqesimi i Shqiperise ne Konferencen e Paqes ishte nji veshtirsi pothuejse e pakalueshme. Turhan Pasha,(12) i qeverise se Durresit, konsideronte mandatin Italian mbi Shqiperine. Pjesa tjeter perjashtonte nji zgjidhje te ketille. (13)Nderkaq, ne mes te Italise dhe Greqise ishte nenshkrue edhe nji tjeter traktat i mshehet per coptimin e Shqiperise, i njohun si Traktati Tittoni-Venizelos (1919).
Me ndamjen e re, delegacioni shqiptar u kryesue nga Imzot Bumçi, Ipeshkev i Lezhes, dhe u perba nga Mehmet Konitza, Dr. Mihal Turtulli, Luigj Gurakuqi, Lef Nosi, e Mehdi Frasheri. Per te paren here, Shqiperia kishte nji za me autoritet. Delegacioni shqiptar u perkrah nga nji grup ekspertesh dhe keshilltaresh te pergatitun mire. Ne kete situate, vetem me nderhymjen e delegacionit amerikan, Dr. Turtulli dhe Midhat Frasheri morren vizat me hye ne France si delegate shqiptare ne Konferencen e Paqes ne Paris (14)
Ne Paris, delegacioni shqiptar u perkrah nga delegacioni i VATRES, qe dha nji kontribut shume te madh per çeshtjen shqiptare, dhe ai i Stambollit, Rumanise, Egjiptit, Korçes dhe Svicres (15), nga nji misionar amerikan C.Telford Erickson, dhe nga shoqata shqiptaro-britanike e kryesueme nga Koloneli Audrey Herbert, Miss Edith Durham dhe Gjenerali Phillips, miq te Shqiperise..
Veprimtaria e delegacionit shqiptar ne Paris ka qene e pergatitun mire dhe efektive (16) Per fat te keq, pesha e delegacionit ka qene shume e kufizueme, per arsye te kundershtimit te Fuqive te Medha europiane, miq te fqinjeve tone ballkanike.

C) Konflikti i interesave dhe qendrimi i delegacionit amerikan ne Paris.
Pengesat kryesore te zgjidhjes se drejte te çeshtjes shqiptare kane qene
1) Traktati i mshehet i Londres per coptimin e Shqiperise megjithese u demaskue publikisht (17) dhe ma vone Marreveshja Tittoni-Venizelos i vitit 1919, ne esence kane qene gjithmone parasyshe dhe si baze diskutimi te çeshtjes kufitare shqiptare.. Amerika ka qene e vetmja Fuqi e Madhe qe i refuzoi pa kompromis (18)
2) Çeshtja e Adriatikut: caktimi i kufinjve perendimore te Jugosllavise si shtet i ri i mbasluftes, dhe percaktimi i interesave italiane ne te gjithe bregun lindor te Adriatikut, deri ne kepin Stilos. Per fatin e keq te Shqiperise, çeshtja e Adriatikut shkoi aq larg sa rrezikoi te prishte Konferencen e Paqes. Ne kete perleshje perpjestimesh te medha Shqiperia u mosperfill dhe u sakrifikue. Bisedimet per kompromis ne mes te Italise, Jugosllavise e Fuqive te Medha , merreshin detyrimisht me shperblime tokesore ne dam te Shqiperise (19)
Ne planet amerikane, Shqiperia ishte nji problem qe kerkonte studime, kryesisht ne kuadrin e politikes ballkanike. Njikohesisht, Shqiperia studjohej edhe per efektet qe sjellshin kerkesat italiane ne Adriatik (20)
Zgjidhjet e mundshme te problemit perfshijshin nji numer te madh propozimesh: qe nga coptimi i plote i Shqiperise deri ne nji Federate Ballkanike (21) Prof. W.S.Ferguson i Universitetit Harvard dhe Prof. W.S.Monroe i New Jersey State Normal School (N.J.) u caktuen te merreshin me studimet (22) qe interesojshin direkt edhe Shqiperine.
Fatkeqsisht, Shqiperia nuk u njoh si “shtet asnjanes” (Konf. e Londres, 1913)(23) por u njoh si nji entitet politik ekzistues, dhe u propozue te marre pjese si nenshkruese e Traktatit te Paqes. Ma vone u vendos qe pozita e Shqiperise te percaktohej nga Konferenca e Paqes, dhe shqiptaret te lejoheshin me paraqite pikepamjet e tyne. (24) Ne nandor 1918, delegacioni amerikan kerkoi qe interesat shqiptare te mbroheshin nga nji Komision i Fuqive te Medha, ku te perfaqesohej edhe Amerika.(25) Prezenca e Amerikes ne çeshtjet shqiptare u forcue me 27 nandor 1918, kur Qeveria britanike njoftoi indirekt Qeverine amerikane se favorizonte nji Shqiperi te madhe, dhe se preferonte nji mandat amerikan mbi Shqiperine.(26)
Me 3 shkurt 1919, Greqia paraqiti formalisht kerkesat e saja mbi Shqiperine e Jugut (Vorio-Epirin). Kerkesa perfshinte prefekturat e Korçes dhe Gjirokastres (27) Me 12 shkurt, delegacioni shqiptar jo vetem qe nuk pranoi te diskutonte kufinjt e Shqiperise se 1913, por kerkoi toket e humbuna para luftes (28) Me 24 shkurt,. Shqiptaret paraqiten perseri kerkesat e tyne tue çfaqe besimin ne parimet wilsoniane (29). Para veshtiresive te pakalueshme, shqiptaret ishin pothuejse te pashprese.
Me 6 mars 1919, Komisioni per çeshtjet shqiptaro-greke paraqiti raportin e tij, i cili perkrahte, ne vija te pergjithshme, kerkesat greke, por pa unanimitet. Megjithate, delegacioni amerikan ishte i mendimit se “…ne jug-perendim te lumit Vjosa “duket se” (it appears) sentimenti dhe prirja politike e shumices ashte greke”, dhe shprehu “bindjen” (the conviction) se ne veri-lindje te Vjoses, ndergjegja e bashkimit kombetar dhe e devocionit per kauzen shqiptare jane veçanerisht te forta.(3) Kundershtimi amerikan (dhe ai i Italise) per Korçen pengoi marrjen e nji vendimi deri me 14 maj 1919, date ne te cilen çeshtja e Shqiperise se Jugut (Vorio-Epirit) u shtye definitivisht. Me 7 prill 1919, Dr. Adhamidhi, ne emen te shqiptareve te Svicrres falenderonte Presidentin W.Wilson per mbrojtjen fisnike te se drejtes shqiptare mbi Korçen. Bashkesia shqiptaro-amerikane dhe VATRA e inonduen Konferencen me protesta.
Me 7 mars 1919, te frikesuem nga zhvillimet e padeshirueshme te ngjarjeve, shqiptaret i u drejtuen Amerikes me kerkese per nji “mandat amerikan” te perkoheshem dhe nji okupim administrativ te tokave ne diskutim, per nji afat prej nji ose dy vitesh, me qellim qe te bahej i mundun nji plebishit i lire i popullsise se tokave ne diskutim, (31) Njikohesisht, Mr. Erickson, me ane te shtypit, i u drejtue popullit amerikan qe te mbronte shqiptaret dhe te favorizonte nji mandat te perkoheshem amerikan mbi Shqiperine.(32) Amerika nuk pergjegji!
Me 14 prill 1919, shqiptaret deklaruen se pranojshin ndihmen e nji Fuqie te Madhe me kondite qe te zgjedhin ata vete Fuqine per mandat, te respektohet sovraniteti dhe pavaresia e Shqiperise, te mbahet administrata e mbrendshme shqiptare dhe perfaqesimi diplomatik, dhe te mos lejohej kolonizimi i organizuem dhe sistematik i vendit nga fuqite e hueja.(33)Per Shqiperine, gjendja po keqesohej.
Fatmiresisht, diplomacia amerikane u ba aktive. Me 18 prill 1919, Sekretari i Shtetit, Lansing, urdhenoi hetimet ne lidhje me masakrat serbo-malazeze kunder shqiptareve, (34) Me 19 prill, Presidenti Wilson deklaroi se Traktati i Londres per coptimin e Shqipersie, ishte “…inkonsistent me parimet e pergjithshme te rregullimit paqesor, dhe se Amerika konsideron nji zgjidhje te ketille krejtesisht te pamundun.(35) Me denoncimin e ketij Traktati ne kete menyre, Presidenti Wilson po eliminonte veshtiresine e pare te shqiptareve. Ekspertet amerikane e keshilluen Presidentin Wilson qe te mos cedoje para kerkesave italiane, dhe te terheq perkrahjen amerikane per kerkesat italiane mbi Vloren. (36) Por, Amerika nuk ishte e dispozueme per nji ndermarrje te ketille. Delegatet shqiptare çfaqen bindjen se Greqia dhe Serbia do te hiqnin dore nga kerkesat e tyne, po te hiqte dore Italia nga Vlora.(37) Shqiptaret nuk u dekurajuen dhe i u drejtuen Presidentit Wilson drejt per se drejti per ndihme, tue perserite kerkesen e tyne per nji mandat te perkoheshem amerikan mbi Shqiperine.
Protestat e shqiptareve nuk kishin ra ne vesh te shurdher. Me 6 maj 1919, Presidenti Wilson, ne menyre te papritun, denoncoi shpalljen e protektoratit italian dhe kerkoi qe Shqiperia te jete shtet independent (38) Me 18 maj, koloneli amerikan ne Mal te Zi, Sherman Miles, raportoi ne Paris se “…caktimi i kufinjve kombetare ne mes te Malit te Zi e Shqiperise, si dhe ne mes te Shqiperise dhe vendeve tjera kufitare, ashte nji nevoje e rendit te pare per paqen e ardhme te Ballkanit” (39) Raporti shoqenohej me nji tregim te gjate masakrash kunder popullsise shqiptare te Malit te Zi e Kosoves. Delegacioni amerikan u interesue edhe ma shume per kete problem, dhe kerkoi nga Britaniket qe te vejshin ne dispozicion te amerikaneve te gjitha materialet e reja ne lidhje me Shqiperine. (40) Me 30 maj Presidenti Wilson u njoftue formalisht per masakrat kunder shqiptareve,(41) dhe per propozimin e Kolonelit Sh.Miles se “…Shqiperia duhet te jete nji shtet i pavarun, por nen mbikeqyrjen e Anglise ose Amerikes”.(42)
Me 20 maj 1919, Presidenti Wilson u perpoq me eliminue veshtiresine e dyte te shqiptareve; ai kerkoi qe çeshtja shqiptare te mos diskutohej se bashku me çeshtjen e Adriatikut, megjithese nuk perjashtoi mundesine e nji mandati italian mbi Shqiperine, problem te cilit do t’i kushtonte vemendjen e tij ma vone. (43) Propozimi per kompromis i dates 29 maj 1919 (44) nuk u pranue, dhe per kete arsye çeshtja e Adriatikut u pezullue deri ne dhetor 1919. Keshtu shpetoi Shqiperia nga nji invadim “i legalizuem”, dhe njikohesisht sigurohej pak kohe per shqiptaret te bajne perpjekje te reja per nji zgjidhje te pranueshme. (45)
Ramja e qeverise italiane Orlando, dhe ardhja e qeverise Nitti, 22 qershor 1919, hapi nji faze te re ne marredhanjet italo-greke, kryesisht per arsye te bindjeve politike te ministrit te jashtem italian Tittoni. Vetem 11 dite ma vone, me 3 korrik 1919, Tittoni kerkoi njohjen e Traktatit te Londres (1915). Ministri anglez, Lord Balfour, vuni ne dukje se Presidenti Wilson deshironte te caktonte me ane plebishiti sovranitetin e çdo pike te Adriatikut.(46) Italianet ndrruen taktike. Nji muej ma vone, me 29 korrik 1919, u firmue marreveshja Tittoni-Venizelos per coptimin e Shqiperise.(47) U vendos qe Traktati te mbetej i mshehet (neni 7), siç duket te mos pengohej nga Presidenti Wilson,(48) i cili ishte largue nga Europa nji muej ma pare.
Gjendja ne Shqiperi u ba perseri e deshprueme, siç kuptohet nga apeli i delegacionit shqiptar ne Paris drejtue Senatit amerikan me 20 gusht 1919. Me 21 gusht 1919, fletorja The New York Times raportonte kete Apel kur shkruente:”…Thirrjet e deshprueme te popullit shqiptar po mbyten nga imperializmi i forte i fqinjve te tyne. Shpresa ku shqiptaret kane drejtue syte e tyne ashte Amerika, dhe nga ajo presin shpetim”.
Si rezultat i Marreveshjes se re u krijue mundesia e largimit te trupave franceze nga “Republika e Korçes”. Shqiptaret filluen te largohen nga Korça te tmerruem.. Por, me 22 shtator 1919, mbas nji intervenimi nga Imzot Luigj Bumçi, delegati amerikan Polk, nguli kambe qe Korça te mos i dorezohej grekeve nga trupat franceze, tue shpetue keshtu ndamjen e Shqiperise dhe invadimin ushtarak grek .(49)
Me 15 shtator 1919, Ministri Italian Tittoni paraqiti per diskutim nji tjeter plan per sundimin e Shqiperise (50) Shqiptaret deklaruen se nuk do te pranojshin kurr okupacionin Italian te Vlores dhe mandatin italian mbi Shqiperine (51)_ Ne te njejten kohe, ata paraqiten kerkesen per nji mandat amerikan. Gjate ketyne diteve, raporton G.C.Buckler , delegat amerikan, “shqiptaret vizitojne delegacionin amerikan tri here ne jave, gjithmone me shprese se Amerika do t’a pranoje”. (52)
Me 25 tetor, delegati amerikan, Polk, u perpoq perseri te ndaje çeshtjen shqiptare nga çeshtja e Adriatikut, por pa sukses, per arsye te kundershtimit kambengules italian (53) Gjate muejit nandor 1919, Keshilli Suprem i Konferences se Paqes rishqyrtoi “Çeshtjen e Adriatikut” dhe çeshtjen shqiptare. (54)Me 9 dhetor nji kompromis franko-anglo-amerikan “…i u paraqit Italise, me te cilin njihej sovraniteti mbi Vloren dhe mandati italian mbi pjesen tjeter te Shqiperise. Kufinjt e veriut nuk ndryshojshin. Kufinjt e jugut do te diskutoheshin ma vone.(55) Jugosllavia e kundershtoi “kompromisin” nga frika e prezences italiane ne kufinjt e saj te jugut, por deklaroi se do te pranonte vetem po te jepeshin toke ne veri te lumit Drin (56)
Me 10 janar 1920, kryeministri anglez, Lloyd George, la te kuptohej se perseri favorizonte aneksimin jugosllav te Shkodres (57) Njikohesisht, Italia paraqiti hollesina ma te medha ne lidhje me rregullimin e problemit shqiptar. Prefekturat e jugut, te kerkueme nga Greqia (Korça e Gjirokastra) do te diskutoheshin nga perfaqesueset e Fuqive te Medha (qofte dhanje e tokave, qofte plebishiti i popullsise) mbasi te jene ndigjue perfaqesueset e Shqiperise dhe Greqise; te drejta komunikacioni t’i jepeshin Jugosllavise; te mbrohen pakicat raciale, gjuhesore e fetare; Italia te kontrolloje policine e vendit; trupat italiane te mbeten ne Shqiperi per pese vjet (58)
Me 13 janar 1920,, ne mengjez, kerkesa e Lloyd George u rrit, tue pershi edhe luginen e lumit Drin e portin e Shengjinit, ndersa kryeministri françez, G.Clemenceau, kerkoi coptimin e Shqiperise simbas Traktatit te mshehet te Londres (1915). Ne mbasdeken e te njejtes dite, Jugosllavia dhe Greqia pranuen propozimin e G.Clemenceau. (59)
Nji vendim i ketill ishin vdekja e sigurte e Shqiperise!
Te nesermen, me 14 janar 1920, anglo-francezet, me nji Memorandum te veçante (pa pjesemarrjen e delegacionit amerikan) pranuen sovranitetin e Italise mbi Vloren dhe mandatin italian mbi Shqiperine, por njikohesisht, propozuen nji rregullim te ri, te ngjashem me ate te Traktatit te Londres (1915)(60) Tri protesta shqiptare, me 12, 15, dhe 22 janar 1920 nuk u moren parasyshe. (60/1)
Me 20 janar 1920, pa dyshim ne momentin ma kritik per Shqiperine,
Sekretari i Shtetit amerikan, protestoi dhe kundershtoi validitetin e nji marreveshje te ketille te arritun pa konsultimin e Amerikes.(61). Nen presionin amerikan, Lloyd George dhe Clemenceau, u pergjigjen dy dite ma vone se “…interesat e shqiptareve do te mirreshin parasyshe plotesisht”(62)
Nderkaq, marreveshja Tittoni-Venizelos u ba publike. Shqiptaret u tronditen shume. Me 28 janar 1920, perfaqesueset e krahinave shqiptare u mblodhen ne Lushnje, formuen nji Keshille Regjence. nji qeveri qendrore, caktuen Tiranen si kryeqytet, dhe moren vendimin e preme se do te luftojne çdo nderhymje te huej. Me nji organizim te qete por sistematik, Shqiperia po pergatitej te luftoje invaduesin: se pari, Italine, dhe ma vone Jugosllavine dhe Greqine.(64)
Por duhej kohe, dhe kohen e siguroi diplomacia amerikane e Presidentit Wilson. Me 10 shkurt 1920, Presidenti Wilson i revoltuem nga padrejtesia e Fuqive te Medha europiane dergoi noten e mirenjohun e cila denonconte coptimin e Shqiperise ne mes te vendeve fqinj, kunder protestave te fuqishme shqiptare. Ai shtoi se “çeshtja e Adriatikut, ashtu si paraqitet tashti, ngren nji pyetje themelore, ne se Qeveria amerikane do te mundet ne çdo baze qofte, te bashkepunoje me aleatet europiane….” Dhe se “…Amerika konsideron konçesioniet e 9 dhetorit 1919 si “maksimumi qe Qeveria amerikane mund te ofroje”.(65)
Pergjigjja franko-angleze spjegonte se “…veprimet e ndermarruna ne lidhje me problemin shqiptar…merrshin para syshe faktin se e gjithe Shqiperia do te vihej nen sistemin e mandatit; ne kete menyre, ata besojshin se “… aspiratat e popullit shqitar per bashkim e veteqeverisje do te mund te plotesoheshin ne te ardhmen”.(66)
Kesaj rradhe, Presidenti Wilson mbajti nji qendrim te patundun ne lidhje me coptimin e Shqiperise. “Megjithese nji coptim i ketill do te kenaqte fqinjt e Shqiperise,” spjegonte Presidenti ne Memorandumin e dyte te 25 shkurtit 1920, “…Qeveria amerikane kundershton me fuqi çdo dam ne kurriz te Shqiperise e ne perfitim te Jugosllavise, sa edhe çdo dam ne kurriz te Jugosllavise e ne perfitim te Italise”.(67) Presidenti Wilson shkoi aq larg sa te kercenoje franko-anglezet me “…marrjen seriozisht te shqyrtimit per terheqjen nga Traktati me Gjermanine, dhe nga marreveshja e 28 qershorit 1919 ne mes te Shteteve te Bashkueme dhe Frances e Anglise, qe te dyja tashti para Senatit…” (po aty)
Nji dite ma vone, 26 shkurt 1919, Londra dhe Parisi te perballuem me kambenguljen e Presidentit Wilson, u terhoqen dhe pranuen pikepamjen amerikane, tue sigurue Washingtonin se do te bajshin presion prane (tri) qeverive te interesueme. (68)
Me 6 mars 1920, Presidenti Wilson dergoi nji note te trete tue kerkue qe “çeshtja shqiptare te mos perfshihet ne diskutimet e planifikueme ne mes te Italise dhe Jugosllavise, dhe se Presidenti deshironte me afirmue perseri se nuk do te pranonte asnji plan qe parashikonte dhanjen Jugosllavise te prefekturave veriore te Shqiperise, si shperblim tokesor per çka Jugosllavia humbe ne kufinjt me shtete tjera”.(69)
Si rezultat i nderhymjes se Presidentit, Italia e Jugosllavia u detyruen te zgjidhin problemin e tyne ne bisedime direkte, tue perjashtue çeshtjen shqiptare.(70) Me ndamjen nga çeshtja e Adriatikut eliminohej nji rrezik e forcohej pozita e Shqiperise, dhe problemi i kufinjve te Jugut humbte pjeserisht randesine dhe urgjencen.(71)
Efekti i orientimit te ri ne Paris u ndie menjihere. Shqiptaret shpejtuen organizimin e mbrojtjes. Me 15 maj 1920, u nenshkrue Marreveshja e Kapeshtices e cila ndalonte hymjen e grekeve ne Korçe. (72) Me 21 qershor 1920, françezet u larguen nga Korça.(73) Ne veri shqiptaret morren inisiativen dhe luftuen me sukses jugosllavet ne Koplik, ne Lume, ne Peshkopi e Diber .(74) Ne juge, u eliminuen çetat greke ne prefekturen e Gjirokastres, (75)
Mbetej vetem okupacioni italian i Vlores, dhe kerkesat e mandatit Italian mbi Shqiperine. Keto dy probleme u zgjidhen nga vete shqiptaret me luften e Vlores (5 qershor-2 gusht 1920) (76) Me 24 qershor kryeministri i ri italian Giolitti deklaroi se Italia nuk ishte ne favor te protektoratit por te pavaresise se Shqiperise. (77), por me 17 qershor 1920, kjo deklarate u korrektue me frazen:” Italia do te rrinte ne Vlore derisa Shqiperia te forcohej ashtu si duhej”. (78) Megjithate, per arsye te presionit politik te mbrendshem, me 22 korrik 1920 Italia denoncoi marreveshjen Tittoni-Venizelos (79) dhe me 28 korrik pranoi ne parim pavaresine e Shqiperise mbrenda kufinjve te 1913-s (80)Me 2 gusht 1920, u firmue Traktati i Tiranes, me te cilin njihej de facto pavaresia dhe integriteti tokesor i Shqiperise.(81)
Mbetej problem i prezences jugosllave ne veri te Shkodres. Me 10 shtator 1920, ministri i jashtem shqiptar, i drejtoi nji apel Qeverise se Shteteve te Bashkueme te Amerikes dhe aleateve europiane me kerkesen qe te ushtrojne presion mbi Qeverine serbo-kroate-sllovene qe te terheq trupat e saj nga Shqiperia. (82)
Me 10 nandor 1920, shtypi amerikan njoftoi se Qeveria shqiptare ka ne plan te kerkoje ndihmen e bankave amerikane per financimin e zhvillimit ekonomik te vendit.(83) Me 17 dhetor 1920, Shqiperia u pranue ne Lidhjen e Kombeve, nji krijese e Presidentit Wilson (84).
Fati i Shqiperise ishte tashti ne duert shqiptare.
*
Si perfundim , mund te themi:
1) Nuk ka dyshim qe diplomacia europiane sakrifikoi Shqiperine per hir te interesave politike strategjike te Fuqive te Medha.
2) Ka çdo arsye me besue se kundershtimi kambengules i Presidentit Wilson dhe qendrimi i delegacionit amerikan ne Paris:
a) kane pengue coptimin e Shqiperise;
b) kane dekurajue aktet agresive te fqinjve; dhe
c) kane inkurajue shqiptaret ne mbrojtjen e vendit te tyne.(85)
Ashte e veshtire me percaktue se si do te kishin veprue shqiptaret sikur Shqiperia te kishte qene e okupueme ushtarakisht nga forcat e tre vendeve fqinje.
3) Pervoja shqiptaro-amerikane e viteve 1918-1920 ne veçanti ka krijue nji tradite te thelle miqesie dhe mirebesimi ne mes te dy vendeve fryma e se ciles vrehet gjate gjithe kohes se punimeve te Konferences.
Perkrahja e Shqiperise nga shqiptaro-amerikanet dhe nga Qeveria amerikane para dhe mbas L1B kane krijue nji tradite miqesie dhe mirebesimi ne mes te dy popujve dhe te dy vendeve(86) fryma e se ciles vazhdon te kultivohet edhe sot.

Kush e porositi vrasjen e Esat Pashës dhe dëshmia e Avni Rustemit

By
In For Culture
-
0

Një libër biografik prej 570 faqesh për Esat pashë Toptanin, botim i UET Press, është punimi më i ri i gazetarit të “Zërit të Amerikës” Ilir Ikonomi, i njohur për suksesin me Faik Konicën (2011) dhe Ismail Qemalin (2012). Ky libër, fryt i një studimi katërvjeçar, për herë të parë i sjell lexuesit një trajtim të paanshëm dhe neutral të Esat Pashës (1864-1920), të cilin autori e karakterizon si njërin ndër personazhet më enigmatikë të botës shqiptare

Vrasje në rrugën “Castiglione”

Në kohën që italianët po përgatisnin terrenin për kthimin e Esatit, plani për vrasjen e pashait po përparonte. Më 21 maj, pas një qëndrimi prej dy javësh në Tiranë, studenti nga Libohova, Avni Rustemi, ishte kthyer në Itali. Avniu kishte lindur në vitin 1895. Ishte shtatvogël dhe thatim, hundën e kishte të mprehtë, mollëzat pak të dala, si të skalitura, sytë të futur dhe buzët përherë të mbledhura. Edhe pse i ri, jeta e tij kishte qenë e ngjeshur me ngjarje.
Në moshën 12 vjeç, e kishin dërguar në Janinë për studime dhe, pas 3-4 vjetësh, në Stamboll. Më 1912 kishte bërë një vit në një kolegj pedagogjik të Gjenevës, ku kishte mësuar frëngjishten. Dy vjet më vonë, në kohën e Vidit, kishte luftuar kundër epirotëve në jug. Më 1915, ishte kthyer në Janinë për të studiuar në një shkollë izraelite dhe për të mos harruar frëngjishten. Më 1917 ishte emëruar mësues në Tepelenë. Në fillim të 1919-s kishte hyrë nxënës në kolegjin italo-shqiptar San Demetrio të Kalabrisë dhe, që nga fillimi i vitit 1920 studionte në Romë me bursë të qeverisë së Durrësit. Vështirë të dihet se me ç’njerëz u takua dhe çfarë bëri Avniu gjatë qëndrimit në Shqipëri mes datave 5 dhe 21 maj 1920, por kur kaloi kufirin me tren nga Italia për në Francë, ai kishte në xhep 6,800 lira dhe 300 franga, që llogariten gjithsej në rreth 4,255 dollarë me vlerën e sotme. Avniu arriti në Paris më 31 maj dhe u vendos në Hotel des Tuileries, që ia kishin rekomanduar disa studentë italianë në Romë. Meqenëse hoteli ishte i shtrenjtë, pas disa ditësh mori me qira një dhomë në rrugën “Faubourg Monmartre”. Avniu thoshte se kishte shkuar në Paris për të ndjekur ndonjë kurs mësuesie dhe kishte vendosur që, ditët e para të shëtiste nëpër kryeqytet. Më 2 qershor shkoi në selinë e delegacionit shqiptar në Hotel Campbell, pranë Harkut të Triumfit, ku u takua me shumë prej anëtarëve. Mit’hat Frashëri i rekomandoi të vizitonte një ekspozitë shqiptare, që hapej të nesërmen.

Në ekspozitë Avniu takoi një 47- vjeçar me emrin Gjergj Goga, i cili i tha se ishte sekretar i Esatit dhe banonte në hotel Continental, rruga “Castiglione”. Goga kishte disa javë që kishte ardhur nga Korfuzi me kërkesë të pashait. Dhoma e tij ishte njëkohësisht zyrë, ku ai mblidhte koleksione pullash për Esatin dhe priste artikuj gazetash, që i interesonin pashait.

Goga thoshte se dilte nga hoteli vetëm me lejen e eprorit. Disa ditë më vonë, Avniu shkoi ta takojë në hotel dhe të dy biseduan rreth 30 minuta në dhomën-zyrë të Gogës. Avniu iu lut t’i rekomandonte dikë që të mund ta ndihmonte për të kryer studime në Paris dhe Goga i dha adresën e tregtarit Zef Ashiku, që jetonte në Paris. Megjithëse në bisedë nuk u fol për Esatin, Avniu duhet të kishte krijuar tani një ide pak a shumë të qartë për jetën e banorëve shqiptarë të Continentalit. Në kryeqytetin francez, Esati priste me durim fatin e tij politik, sipas motos turke, të cilën e kishte të gdhendur edhe te vula që përdorte: “I mençuri e pret çastin e tij, i çmenduri i del përpara, budallai e lë t’i kalojë”. Pashai kishte shpresa. E gjithë Shqipëria e Mesme ishte nën ndikimin e tij, tregon Mustafa Kruja, ish-ministër në qeverinë e Durrësit. “Qeveria e Tiranës me Sulejman Delvinën kryeministër e Ahmet Zogun ministër të Brendshëm, – kujton ai, – kishte mbetur e pafuqishme kundrejt çetave esatiste që bridhnin lirisht deri te muret e kryeqytetit”.

Esati i kishte treguar Pashiçit dhe anëtarëve të tjerë të delegacionit jugosllav se kandidatura e tij për fronin shqiptar po bëhej gjithnjë e më e mundur, sepse tani kishte arritur të merrte edhe mbështetjen e Italisë. U kishte thënë se do të kthehej me kënaqësi në Shqipëri, madje do ta bënte këtë menjëherë, po të mos i trembej ndonjë atentati nga ana e shqiptarëve.

Para disa muajsh i kishte deklaruar një gazete në Zvicër se dëshironte të vdiste siç vdesin ushtarët, duke luftuar në krye të ushtrisë së tij. “Megjithatë, – kishte thënë, – ka patur disa komplote kundër jetës sime dhe ndoshta ndonjë vrasës do t’ia arrijë qëllimit”. Një ditë, aty në apartamentin 176, i kishte treguar Elizës disa gazeta, ku flitej se njerëzit e tij kishin përmbysur qeverinë e Tiranës. Duhet të ishin lajme të zmadhuara, por i kishte thënë se shpresonte që në të ardhmen të merrte pushtetin, ndonëse në Shqipëri ai kishte shumë armiq. Gjithsesi, në Paris Esati nuk kishte frikë, madje shpesh dilte i vetëm nga hoteli dhe nuk e vriste mendjen për sigurinë personale. Pashai po bëhej gati të ikte nga Continentali për t’u vendosur në një shtëpi të mobiluar në rrugën Villa Said, një adresë prestigjioze, ku do të ishte fqinj me shkrimtarin e madh Anatole France. Shtëpia sapo ishte zbrazur nga miku i Esatit, Milenko Vesniç, që ishte kthyer në Beograd për t’u bërë kryeministër i Mbretërisë serbo-kroato-sllovene. Kontrata e qirasë ishte lidhur më 10 qershor dhe në Villa Said ishte dërguar një pjesë e sendeve të Esatit: një sënduk prej hekuri që shërbente si kasafortë, një baule prej druri dhe disa valixhe. Shtëpia ishte një tripleks me katër dhoma pranë Pyllit të Bulonjës. Arsyeja e lëvizjes ishte se në Paris do të vinte së shpejti Shadija, e cila ishte nisur me anije nga Stambolli të shtunën, më 12 qershor. Eliza do të largohej për në Vishi dhe pashai i kishte premtuar se do ta takonte përsëri më vonë. Mbrëmjen e së shtunës, në Continental erdhi nga Nisa nipi i Esatit, Xhemil bej Vlora, për të cilin pashai kishte dashuri të veçantë. Nuk ishin parë prej një viti e gjysmë.

Të dielën, më 13 qershor në mëngjes, Esati bashkë me Xhemilin dhe Elizën bënë një vizitë në shtëpinë e re. Pastaj pashai u kujdes që gazetës së Parisit, Le Temps, t’i dërgohej një promemorie e tij, me të cilën donte që Kruja, të bënte publike kërkesën për dëmshpërblime, meqenëse dukej e pamundur që kjo punë të zgjidhej me rrugë diplomatike. Në tekst Esati shpjegonte gjerë e gjatë peripecitë e tij, nga koha e Vidit e deri në mbarim të luftës europiane dhe përmendte kontributin që kishte dhënë për aleatët. Në fund hynte në thelbin e kërkesës: “Gjatë më shumë se katër vjetëve, nuk kam marrë asgjë nga të ardhurat e konsiderueshme që më sillnin pronat e shumta. Vazhdoj të paguaj shpenzimet civile dhe ushtarake të qeverisë sime që ndodhet në Selanik dhe kam marrë përsipër pensionet e ushtarëve të gjymtuar e të familjeve të atyre që ranë në fushën e betejës në Shqipëri e në Selanik. Me ndërgjegje të plotë vlerësoj se këto shpenzime kapin 10 milionë franga. Me pak fjalë, nga bashkëpunimi im unë nuk marr veçse humbje materiale dhe përbuzje morale”.

Promemorja mbyllej me fjalët: “Kjo pasojë e dyfishtë është rezultat i refuzimit tim ndaj pretendimeve të Italisë. Mendimi se kam bërë detyrën time deri në fund dhe me besnikëri të plotë, mund të ishte për mua një ngushëllim i çmuar, nëse jeta nuk do të kishte kërkesat e saj dhe nëse nuk do të më duhej të siguroja shpërblimin material të atyre bashkatdhetarëve, të cilët, duke besuar tek unë dhe te shpirti i barazisë së Francës, gjatë tre vjetëve braktisën familjet dhe mirëqenien e tyre për të bashkëpunuar me mua. Gjaku shqiptar vaditi fushat e betejës dhe, për hir të drejtësisë, nuk duhet harruar!”.

Atë ditë, ai do të hante drekë me Xhemilin dhe Elizën në restorantin L’Escargot d’Or. Në orën një pa një çerek zbritën të tre për të shkuar tek automobili, që ishte parkuar në të djathtë të hyrjes së Continentalit. Esati kishte veshur një xhaketë gri, mbi të cilën mbante rozetën e Oficerit të Legjionit të Nderit dhe Kryqin francez të Luftës. Para se të dilnin, iu tha të dyve ta prisnin në automobil, sepse do të vonohej pak. Kur Xhemili, Eliza dhe shoferi ishin duke pritur, u dëgjuan dy krisma të forta. Nga pasqyra Xhemili pa një njeri me revolver në dorë përpara portës së hotelit. Të dy dolën nga automobili dhe u larguan me vrap, pa e kuptuar se ç’po ndodhte.

Pak minuta më vonë u mësua se ishte vrarë Esat Pasha dhe njeriu që kishte shkrehur armën kishte qenë Avni Rustemi. Ky kishte qëndruar i fshehur pas njërës prej shtyllave të hyrjes në pritje të pashait. Me të dalë Esati nga porta kryesore, Avniu i kishte ardhur nga prapa dhe e kishte qëlluar nga një farë distance me një revolver Smith & Wesson, që mbante me vete. Plumbi, sa trashësia e gishtit, kishte depërtuar nën qafë, pranë shtyllës kurrizore dhe, kur trupi ishte duke u rrotulluar e po rrëzohej dhe viktima kishte ngritur krahët për t’u mbrojtur, Avniu e kishte qëlluar përsëri, kësaj here përballë, në anën e majtë të kraharorit, pothuajse në lartësinë e sqetullës. Esati kishte bërë disa hapa, kishte rënë në gjunjë dhe ishte rrëzuar buzë trotuarit. Ndërkohë që vrasësi e kishte lëshuar revolverin në tokë dhe po përpiqej të ikte, dy portierë e kishin mbërthyer për gryke dhe shoferët e taksive, që ishin ndodhur aty pranë, i kishin gjuajtur me grushte në fytyrë. Ishte dashur ardhja e një polici që ata ta lëshonin. Avniu nuk kishte bërë asnjë rezistencë, por fytyra i ishte ënjtur dhe gjakosur nga goditjet.

Kur arritën Xhemil beu dhe Eliza, ata panë të tronditur trupin pa jetë të Esatit, që shoferi dhe disa të tjerë e kishin sjellë brenda hotelit dhe e kishin shtrirë mbi qilim, pranë ashensorit. Viktimën e bartën sipër, në apartament. Në mbrëmje e transportuan për në shtëpinë e re, në rrugën “Villa Said”, ku trupit iu bë autopsia.

Në polici, Avniu u mor në pyetje nga komisari Eugène Jublin, të cilit i shpjegoi me një frëngjishte të rrjedhshme se po rrinte në hyrje të hotelit duke pritur Gjergj Gogën për t’i kërkuar një informacion, por papritur kishte parë Esatin të dilte dhe në kokë i kishte hipur gjaku. “Pashë se si ecte i kapardisur dhe në mendje m’u shfaqën të gjitha krimet që kishte bërë ky diktator kundër bashkatdhetarëve të mi. Në kokë m’u shfaq si në një pasqyrë e tërë e keqja që i kishte bërë atdheut tim…Eca drejt Esat Pashës, nxora revolverin dhe e qëllova dy herë”, -tha Avniu. “Nuk më vjen keq për aktin tim. E quaj një shërbim ndaj çështjes shqiptare dhe ndaj gjithë patriotëve të vendit tim që e hoqa qafe gjeneralin”, -tha ai, duke u kujdesur të shtonte se vrasjen nuk e kishte bërë me paramendim. Kur Jublin i tha se nuk ishte e nevojshme të kishte me vete armë zjarri për të kërkuar një informacion, Avniu iu përgjigj: “Te ne, njerëzit dalin gjithnjë të armatosur”. Shtypi i Parisit i kushtoi vrasjes shkrime në faqet e para. Kryesisht, Esatit i thureshin elozhe si mik i Francës dhe i Serbisë. Le Tempsbotonte tekstin e plotë të promemories së Esatit, që gazetës i kishte arritur vetëm pak minuta para ngjarjes. Le Monde Illustré shkruante se bashkë me Esatin “u shua një personazh i një epoke tjetër, u zhduk ai pak romantizëm që kishte mbetur. Me të u zhduk klefti dhe Orienti, të cilëve iu kënduan me aq zjarr Hygoi dhe Bajroni.”

Auguste Gauvain, i cili e kishte njohur Esatin qysh në Luftën e parë Ballkanike, aludonte në Journal des Debats se vrasja duhet të ishte nxitur nga qeveria italiane, meqenëse atentatori kishte ardhur nga Roma dhe thoshte se e kishte blerë armën në Itali. Ai shkruante se hetuesit duhet të përcaktonin se nga erdhën mijëra frangat që Avniu kishte në xhep. “Janë shumë për një shqiptar… në një kohë kur francezët nuk gjejnë dot shtëpi ku të fusin kokën në qytetin e tyre”, shkruante Gauvain. Le Temps nuk ishte e vetmja që bënte aluzion për Italinë si porositëse e vrasjes. Ambasadori italian në Paris, Bonin Longare, i kërkoi Ministrisë së Jashtme franceze që t’i jepej fund kësaj “gjuhe skandaloze”. Për t’i përgënjeshtruar zërat, ambasadorit iu desh të flasë vetë me gazetarët, të cilëve u tha se në fakt, marrëdhëniet e Italisë me Esatin po shkonin drejt përmirësimit kohët e fundit.

Edhe në shtypin e Beogradit pati shumë elozhe për Esatin dhe aludohej se dora e vrasësit ishte e armatosur nga Italia. Miku i Esatit, Kryeministri Vesniç, mbajti një fjalim të gjatë në parlament, ku e quajti pashain “martirin e parë të idesë kombëtare shqiptare”. Duke iu referuar tërthorazi Italisë, ai tha se shpëtimi i popullit shqiptar nuk mund të kërkohej jashtë një marrëveshjeje me fqinjët, sidomos me Serbinë. Në Paris, Pashiçi i tha agjencisë së lajmeve Radio se vrasja e Esatit ishte për të ardhur keq. “Së pari, – tha ai, – sepse pashai ishte mik i serbëve dhe i francezëve; së dyti sepse ky shef i fuqishëm i klaneve veriore, i vrarë nga një shqiptar i jugut, mund t’i ngrejë klanet njërin kundër tjetrit”. “Ne serbët, – tha Pashiçi, – mendojmë se Shqipërisë i duhet dhënë pavarësia, sepse kështu ajo do të qetësohet përgjithnjë. Esati e ndoqi këtë qëllim me të gjitha forcat.

Që kjo të arrihet tani, më duket shumë e pamundur…”. Serbët kishin edhe një merak, siç del nga një telegram që zyrtari i tyre i lartë, Momçillo Ninçiç, i dërgonte Pashiçit nga Beogradi: “Esat Pasha, – shkruante ai, – mes sendeve të tjera ka patur edhe një sënduk metalik, ku ruante arkivën sekrete dhe aty mbante marrëveshjen që ne kishim me të. Në rast se ai nuk ia ka dhënë sëndukun për ruajtje përfaqësisë sonë në Paris, atëherë duhet ta shtiem në dorë përmes ndonjërit prej njerëzve të pashait sa nuk është vonë. Gjithsesi, sënduku nuk duhet të bjerë në dorë të ministrit të Jashtëm shqiptar, sepse është njeri i pandershëm”. Ninçiç siç duket e kishte fjalën për Pavli Terkën, që ai mendonte se mund t’ia dorëzonte arkivën italianëve.

Në të vërtetë, të gjitha sendet e Esatit ishin dyllosur dhe bllokuar nga qeveria franceze menjëherë pas vdekjes. Autoritetet franceze kontrolluan në të gjitha bankat kryesore dhe rezultoi se Esati kishte llogari rrjedhëse në Bankën Franceze të Tregtisë dhe Industrisë në shumën 266,017 franga, ose 225,600 dollarë me vlerën e sotme. Një ditë para se të vritej, ai kishte tërhequr nga kjo llogari 20 mijë franga, që iu gjetën në xhepin e pantallonave. Sipas dëshmive të Elizës, Esati kishte edhe një kasafortë në Crédit Lyonnais, ku, përpara syve të saj, kishte depozituar “sasi shumë të rëndësishme parash”. Për kasafortën dëshmon edhe shërbëtori i pashait,

Anton Papadhopullos. Më 15 qershor, Pashiçi i raportoi Beogradit se njerëzit e pashait në Paris kishin mbetur pa asnjë mbështetje materiale. “Esat Pasha nuk e ka marrë ndihmën tonë prej disa muajsh. Është e domosdoshme që nëpunësit dhe njerëzit e tij të shërbimit të paguhen, të paktën me një shumë prej 100 mijë frangash (rreth 85 mijë dollarë sot)”, shkruante Pashiçi. “Ata e dinë se ne nuk e kemi shlyer atë që i detyrohemi Esat Pashës dhe nuk kanë se kujt tjetër t’i drejtohen për ndihmë. Mendoj se ky është borxhi ynë moral dhe interesi ynë politik”. Nga Durrësi, Castoldi i raportonte Romës se kishte zbuluar disa të dhëna që kishin lidhje me vrasjen e Esatit. “Më rezulton, – shkruante ai, – se kur vrasësi kishte qenë në Tiranë kohët e fundit, kishte siguruar 8 mijë lira nga arka qeveritare. Pas kësaj i ishin paguar edhe shuma të tjera”.

“Duhet besuar, – shtonte Castoldi, – se për eliminimin e Esatit, vrasësi ka marrë porosi nga grupet kundërshtare të pashait, sidomos nga Ahmet bej Zogolli, armik i tij personal”.

Castoldi nuk thotë se nga e ka marrë këtë informacion, por gjetjet e tij përputhen me disa dëshmi të mëvonshme.

Sipas Mustafa Krujës, ka qenë Ahmet Zogolli që ka premtuar para për Avniun. Në librin “Plumba politikës”, autori Kastriot Dervishi shkruan se Avni Rustemin e gjeti mësuesi Sali Çeka, që vepronte në zonën e Elbasanit. Çeka ia përcolli Avniun Aqif pashë Elbasanit, që ishte anëtar i Këshillit të Naltë dhe armik i betuar i Esatit. Ali Asllani, funksionar i lartë i administratës, plotësoi çekun me para nga arka e Këshillit të Naltë. Castoldi raportonte se “qeveria shqiptare kishte filluar përpjekjet për shpëtimin e vrasësit” dhe se ajo do të dërgonte në Paris njeriun e duhur, që do të ndërhynte pranë shtypit dhe qeverisë franceze. Ky njeri, sipas tij, do të shpjegonte aktin politik të Avniut dhe do të përpiqej të ndikonte mbi procesin gjyqësor. Do të ishte në interesin tonë, – shkruante Castoldi, – që edhe shtypi italian të ndiqte një kriter të tillë. Me vrasjen e pashait, esatizmi duhet quajtur një kapitull i mbyllur”. Dy muaj pas vrasjes, Ministria e Jashtme franceze ngarkoi përfaqësuesin e saj për të hapur në praninë e familjes dhe të noterëve kasafortën e dyllosur të Esatit në Crédit Lyonnais, ku ai mbante para dhe dokumente. Fatkeqësisht, përmbajtja e kasafortës nuk rezulton në dokumentet e arkivit francez. Kur u hoqën vulat e dyllit në baulet dhe në kasafortën metalike në Villa Said, letrat ishin në rrëmujë të plotë. Dokumentet, që kishin të bënin me subjekte fare të ndryshme, si qeveria e përkohshme në Durrës, administrimi i pronave të Esatit, apo komanda e Taborrit në Selanik, ishin vendosur pranë e pranë në të njëjtat zarfe. Në grumbullin e dokumenteve, mes të cilave një pjesë ishte në turqisht, ndodhej propozimi i Komitetit Mysliman të Tiranës në vitin 1915 që Esati të arrestonte Krajewskin bashkë me të dërguarin serb në Durrës dhe të shpallte luftën e shenjtë. Ishin gjithashtu letrat që ai i kishte dërguar në korrik dhe gusht 1918 ambasadorit amerikan në Paris, William Sharp, të cilit i shpjegonte gjendjen në Shqipëri dhe shërbimet e saj për Antantën. Në një dokument tjetër ishin shënimet e tij për takimin me Presidentin Wilson në prill 1919. Në një grup të veçantë ndodheshin dokumentet personale të Castoldi për Ministrinë e Jashtme, Durrës, Princeshës Sofi, të kapura nga shqiptarët kur kishin marrë Konakun pas ikjes së Vidit. Disa dokumente personale të Esatit, që zyrtari i ministrisë franceze i shqyrtoi me vëmendje, ishin korrespondencë me përfaqësuesit e Italisë dhe Serbisë në Durrës. Zyrtari raportoi se në asnjërën prej letrave nuk gjeti diçka të padëgjuar, apo që të vinte në dyshim besnikërinë e Esatit ndaj Francës. Në raport nuk përmendej gjetja e ndonjë marrëveshjeje të pashait me Serbinë, ose me Greqinë. Familja e Esatit nuk e kundërshtoi hapjen e dokumenteve nga francezët, madje tha se do të ishte më mirë që ato të depozitoheshin në Ministrinë e Jashtme të Francës sesa në ndonjë vend tjetër.

123...745Page 1 of 745

DITORE

Kripa shëron këto sëmundje

KËSHILLA In For Culture - 0
Kripa është shumë e shëndetshme dhe ndihmon në parandalimin ose trajtimin e shumë sëmundjeve apo problemeve shëndetësore. Më poshtë...
Read more

Disa këshilla të thjeshta që do të bëjnë agjërimin tuaj më të lehtë

KËSHILLA In For Culture - 0
Deri më 12 maj, besimtarët myslimanë agjërojnë nga lindja e diellit e deri në perëndim. Agjërimi praktikohet për arsye fetare dhe shpirtërore...
Read more

Si të zhdukësh thinjat e parakohshme

KAFSHËT In For Culture - 0
Pavarësisht moshës, flokët e thinjur janë problem për shumë njerëz, femra dhe meshkuj. Thinjat janë tregues i pashmagshëm i plakjes, por që...
Read more

POPULLARIZUARA

KATEGORITË

RRETH NESH

InForCulture është faqja juaj e internetit që ju sjell më afër Kulturës,Historisë dhe Artit.Kjo faqe poashtu i`u ofron informacione të sakta e kuriozitete rreth fushave të ndryshme nga rajoni dhe bota.

Na kontaktoni: in.forculture.ks@gmail.com ose +383 49 584 011

FOLLOW US

© 2020 INIVOS Digital Consulting All right reserved