Ka edhe mendime të tjera ndër shqiptarët që me dozë hokatarësh e krahasojnë veprimtarinë e shqiptarit Atenagora me atë të grekut Anastas. Por me dy kushte: nëse veprimtaria e devotshme e kryepeshkopit Anastas Janullatos i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare do të kishte qëllime të ndershme – siç i ka hije njeriut të Perëndisë – atëherë do të bëhej krahasimi mes tyre më sintagmën pozitive latine quid pro quo se veprimtaria e tij ishte “një e mirë për një të mirë”. Por nëse veprimtaria e tij do të ishte me qëllime si të Kalit të Trojës, atëherë do të përdorej sintagma angleze me konotacion revanshizmi A Roland for An Oliver se veprimtaria e tij do të ishte “një përgjigje adekuate”.
Patriarku Atenagora (Aristoklis Spirou) u lind më 25 mars 1886 në fshatin Vasilikon, të provincës së Janinës, në Epir (gjatë Perandorisë Osmane). Atenagora ishte patriarku i 268 ekumenik i Konstantinopojës nga viti 1948 deri në vitin 1972. Babai i tij, Mateu, ishte mjek i fshatit. Kur i vdiq nëna ai ishte trembëdhjetë vjeç. Aristokliu mori emrin Atenagoras kur ishte 16 vjeç, kur hyri në Shkollën Teologjike Patriarkale në Halki. Në mars të vitit 1910 u shugurua në dhjakë. Detyra e tij e parë ishte të angazhohej në krye të shkollave në qytetin e Manastirit (Maqedoni), ku më pas emërohet kancelar i Dioqezës. Më 1922 ai u zgjodh mitropolit i Korfuzit. Në vitin 1938, Atenagora u natyralizua si shtetas i Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Si patriark, ai ishte i përfshirë në mënyrë aktive në Këshillin Botëror të Kishave dhe për përmirësimin e marrëdhënieve me pontifin roman katolik, Papën e Romës. Për prejardhjen, gjuhën, kulturën dhe edukatën shqiptare të patriarkut Atenagora e dëshmon edhe italo-shqiptari atë Giuseppe Ferrari, i cili nga takimi që kishte pasur me të, ndër të tjera, shkruan: “Me prejardhje jam nga një vend i vogël në veri të Epirit, në afërsi të kufirit shqiptar…”, duke i hapur duart nga unë, me një buzëqeshje të gjatë, klithi në gjuhën shqipe: “Mirë se erdhe”! Edhe unë jam shqiptar si ti. Shqipëria ka qenë vazhdimisht në mes të Lindjes dhe Perëndimit.
Në vende të tjera kanë luftuar në mes vete, por në Shqipëri ortodoksët dhe katolikët kanë bashkëpunuar mirë. Ju, pra, mund t’i kuptoni më mirë problemet ekumenike. Ndoshta Provania hyjnore iu ka transferuar në Itali për ndonjë rol të dobishëm për planet e tija.” Ndërkaq me një rast patriarku Atenagora ka thënë: “Populli shqiptar është një ndër popujt që ka vuajtur më së shumti në Evropë, ka vuajtur gjatë shumë shekujve, pasi mbrojti në mënyrë të mrekullueshme krishterimin…Unë jam shqiptar…Jam në shërbim të Kishës ortodokse, edhe më tepër, të Jezu Krishtit…Të jeni të bindur se sistemi ateisto-komunist i Shqipërisë do të kalojë, mirëpo krishterimi do të mbesë përgjithmonë.” Ndërkaq J. A. Brown shkruante në gazetën “Journal of Church & State” (1986) në artikullin me titull “The Status of Christianity in Albania” (Gjendja e Krishterimit në Shqipëri): “Në mesin e shqiptarëve të famshëm të diasporës janë Johan Francis Albani, Papa Klementi XI (1649-1720), Patriarku Ekumenik i Konstandinopojës, Atenagora dhe Agnes Gonzhe Bojaxhiu, e njohur më mirë si Nënë Terezë”.
Kryepeshkopi Anastas Janullatos u lind më 4 nëntor të vitit 1929. Ai mban postin e kryepeshkopit të Tiranës, Durrësit dhe të gjithë Shqipërisë. Në të njëjtën kohë është dhe shef i Sinodit të Shenjtë të Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë. Ai u zgjodh në qershor të vitit 1992. Mban titujt Profesor Emeritus i Universitetit Kombëtar të Athinës dhe Anëtar Nderi i Akademisë së Athinës. Kryepeshkopi Anastas është i zgjedhur edhe në institucione të tjera prestigjioze ndërkombëtare: është një nga kryetarët e Komitetit Qendror të Këshillit Botëror të Kishave (Central Committee of the World Council of Churches), President Nderi i Konferencës Botërore të Feve për Paqe (Honorary President of the World Conference of Religions for Peace), etj. Arben Llalla, studiuesi i specializuar i shqiptarëve të Greqisë që ka bashkëpunuar ngushtë me historianin e mirënjohur arvanitas, Aristidh Kola (1944-2000), jep këto shënime, ndër të tjera, mbi prejardhjen shqiptare të kryepeshkopit Anastas: “Anastas Janullatosi u lind më 4 nëntor 1929 në Pire të Athinës dhe emri prindëror i pagëzimit ishte Tasos Gjerasimos Janullatos. Për shumë vjet babai i tij, Gerasimos, jetonte dhe punonte me familjen në Prevezë të Çamërisë, por pas krizave politike dhe ekonomike ai erdhi në Pirea në fund të viteve 1920. Lufta e Dytë Botërore e rrënoi plotësisht biznesin e suksesshëm të familje Janullatosi ku ishte i punësuar Gerasimosi dhe kështu ata u shpërngulën brenda në Athinë për të siguruar jetesën. Familja e babait të Anastas Janullatosit, Gerasimos, është ngulur në fillim në Lefkada, një vend i banuar nga shqiptarët që në vitin 1470, sipas Williams Miller, në atë periudhë ka pasur rreth 15.000 shqiptarë. Lefkada gjendet afër qytetit të Prevezës. Por në të vërtetë rrënjët e familjes Janullatos janë nga ishulli Qefalonia që gjendet në detin Jon. Në vitin 1502 një vendim i Senatit të Venedikut vendos ngulimin e mijëra shqiptarëve të udhëhequr nga Jani Shpata, Zguro Kagadh Bua, Teodor Markezini, Nikolla Menajen etj. Sot në Qefalonia ka ende fshatra të tërë që banohen nga grekë me origjinë shqiptare që njihen me emrin Arvanitas, si Muzakati, Kombothekrata etj. Nga ana e familjes së mëmës Roksani Malltezi ka shumë të dhëna se ata ishin nga Çamëria, nga rrethinat e qytetit të Prevezës dhe gjatë qeverisjes osmane ishin familje e pasur. Që mos zgjatemi shumë mbi historinë e dhimbshme të shqiptarëve në Greqi do të ishte në nderin e hirësisë së tij z. Anasatas i biri Gjerasim Janullatos dhe i Roksani Malltezit të deklarojë origjinën e tij shqiptare para Zotit dhe botës. Ky deklarim i vërtetë do të qetësonte sadopak shpirtin e tij gjatë rrugës për në botën e përtejshme dhe do të zbuste zemrat e besimtarëve ortodoksë që nuk dëshironin që ai të ishte në krye të Kishës Autoqefale Ortodokse Shqiptare”.
Seria e teksteve “Kujt i përkasin, në të vërtetë, tempujt fetarë në Kosovë?” të Shyqri Nimanit (6 maj 1941 – 22 qershor 2023), u botua për herë të parë në Shtojcën për kulturë, prej korrikut deri në gusht të vitit 2014.
Vijon në numrin e ardhshëm të Shtojcës/koha.net
