Thuhet se emrat e lumenjve janë të rëndësishëm sepse ato i rezistojnë kohës dhe tregojnë për gjurmët që lënë popujt në hapësirën ku banojnë.
Këta janë lumenjt e Shqipërisë. Përveç lumit Mat < shqip: mat (buzë lumi/deti, ranishte), asnjë emër tjetër lumi nuk duket se ka ndonjë shpjegim përmes shqipes së sotme. Mati përmendet në dokumente qysh në shekullin 4 të erës sonë, gjurmë kjo e cila dëshmon praninë e shqiptarëve të hershëm në ato anë, domethënë në viset e mesme të Arbrit. Emri i lumit Drin mbahet për ilir, i cili sipas disa gjuhëtarëve është trashëguar nga ilirët tek arbrit, në dukje pa ndonjë ndërmjetësim të mundshëm nga ndonjë gjuhë fqinje. Veçse, nuk dihet kuptimi i emrit, kështu që mbetet në sferën e hamendjeve kuptimi i tij. Poashtu, Buna mendohet se rrjedh nga ndonjë trajtë ilire “Barbana”. Erzeni përmendet në kronika bizantine në shek. 11 si Harzani, çka dëften për prani të Arbërve aty. Për Vjosën flitet se është përftuar me ndërmjetësim sllav nga Vovusa > Vousa > Vojusa > Vjosë, megjithëse nuk bind si shpjegim. Të tjerë e qesin drejtpërsëdrejti nga trajta e lashtë Aoos ose Avos > Vjosë. Emri nuk mbart ndonjë kuptim në gjuhën shqipe.
Ishëm dhe Shkumbin janë përftuar sipas Çabej përmes gojës së shqipfolësve por nga trajta latine Isamnus & Scampinus. Kuptimi i tyre, gjithësesi, mbetet i panjohur.
Osum & Seman, për nga fonologjia, nuk përkojnë fare me gjuhën shqipe.
Nga sa më sipër, veç Matit, gjurmë të tjera të hershme shqiptare vihen re përmes qëmtimit gjuhësor të emrave të lumenjve, anës Bunës, Ishmit, treva këto që përkojnë me viset e mesme të
Shqipërisë (Mat – Krujë – Durrës) me prirje për t’u ngjitur drejt Lezhës – Shkodrës në veri.
Në jug nuk shihet ndonjë gjurmë e moçme, veçse po të marrim si të mirëqenë që qyteza ilire Dimalum ka kuptimin e dy maleve, por që nuk është ruajtur si toponim deri në ditët e sotme. E diskutueshme mbetet gjithashtu trajta Vjosë për nga prejardhja.
