(Fragment) Nga Dhimitri Pilika
Nga mesi i shekullit XX u nxorrën në shesh edhe gërmadhat e kryqytetit të Molosisë, Pasaronit, 20 km në lindje të Kosbovicës sonë dhe 11 km në veriperëndim të Janinës, afër vendbanimeve neo- e-halkolitike të Kastricës, Kuculiosë, Hanit Terovo (përkatësisht 15, 12, 12 km rrotull Dodonës) etj. si dhe qyteteve të lasht, Tek- monit e Ilionit atypari. Paskëtaj s’kishte si të mohohej dot më, objektivisht, prania e prekshme e pellazgëve, shumë kohë para luftës së Trojës, tejtej zonës thesproto- molose të përfshirë ndërmjet distriktit të Janines dhe kufijve të sotëm juglindorë të Shqipërisë. Janë po aq domethënëse edhe gjetjet e panumërta arkeologjike gjithandej, qindra kilometra përreth së njëtës trevë, tëobjekteve prej poçerie, të cilat provohen botërisht si të dala drejtpërdrejt nga duart e pellazgëve, bile ehde nga disastudiues të ndershëm grekë. Kjo qeramikë karakteristi- ke, trashëguese, bartëse ose krijuese, gjithe- si përfaqësuese e qartë kulturash pellazge siGumelnica, Baden-Peceli, Vinça, Larisa, etj., gjen përkime deri binjake në stacio- net tona prehistorike: Barç, Bënçë, Blaz, Bodrishtë, Bulçar, Burim, Burimas, Burel, Bushkash, Cakran, Cetush, Çepunë, Qi- namak, Çlirim, Dedaj, Dërsnik,Dishnicë, Divjakë, Dunavec, Dvoran, Fajzë, Golaj, Gajtan, Grabovë, Gradec (Peshkopi), Kam- bull, Helsham, Kakavijë,Kamnik, Katun- das, Kënetë, Këputje, Klos (Mat), Kolsh, Kom, Koplik, Kuç i Zi, Luadishtë, Luaras, Llosticë, Maliq, Mjedë, Mollas, Nënshat, Nezir, Pazhok, Perat (Mesi i Urave), Pi- skal, Piskovë, Plan, Podgorije, Prespë, Rashtan, Romajë, Rrajcë, Selcë, Selo, Spi- le, Surroj, Shtikë, Tren, Vajzë, Vashtëmi, Velçë, Vlush, Vlodhinë, etj. etj.Në të mire të këtij degëzimi flasin muret pellazge ose aiakase, të pikasura anekënd, që nga jugu i Thesprotisë, tejpërtej Molosisë e Kaonisë, gjer në veri të Labiatise.Perveç kësaj, është hetuar se, qëkur s’mbahet mend, shtegtimi I bagëtive (çoja) të Dodonës dhe Helopi- së krahine tepër e ftohtë, me ekonomi krejtësisht blegtorale, fillonte gushtovjeshës radhazi drejt bregdetit jonian, që nga kullo- tat eAmbrakisë (Artës), deri tutje kriporeve natyrore të Tragasëve (Tragjasit), pranë Orikut. Krahas Panormit e Onhezmit, pas Buthrotit, Oriku ishte një nga portet më të mbrojtur, pra më të lakmuar, të cilëtlidh- nin ekonominë dhe tregëtinë e Dodonës, si edhe Orakullin e saj zulmëmadh, me mbarë botën e rrahur të antikitetit,që nga Danubi në Nil. Për të tilla shkaqe me rën- dësi jetësore, kjo vatër-nënë pellazge e ka patur përherë fytyrën të kthyer drejt Jonit, drejtbrigjeve të Kaonisë, motër gjaku, historise, gjuhe…
Pytjes se cilët janë pasardhësit e pel- lazgëve, studiuesit nuk i janë përgjigjur ende prerazi, sepse zinxhirit historik ikanë munguar herpërhë një mori unazash, që do të na çonin pa vështirësi tek pikënisja pellaz- ge. Zbrazëti të pazëvendësueshme në këtë aspekt kanë shkaktuar sidomos shkretimet e mynxyrat që pllakosën përqark Dodonës, posaçërisht shkatërrimi që nga themelet (167 p.e.s.) i rreth 70 qendrave të banua- ra të këtij pellgu nga kryegjenerali gjakatar romak Paul Emili; dyndjet e mëpasme bar- bare, sidomos ajo e gotëve të Totilës (554); kërditë e pandërprera halldupe, etj. Ky punim do të rreket të provojë, nën dritën e fakteve dhe argumentave shekncore, se cilit populli I takon nderi i prejardhjes nga polemi më i moçëm i Evropës. Argumentet do të huazohen, ind e majë, vetëm nëpër- mjet kriteresh rreptësisht shkencore nga historiografia, arkeologjia,numizmatika, epigrafia, sfragjistika, gjuhësia, etimologjia, onomastika, etnografia, folkloristika, jurisprudenca, antropologjia, hematologjia, ekonomia, statistika, demografia, gjeogra- fia, gliptografia, qeramologjia, historia e artit,zoologjia, botanika, etj. Në ecurinë e vet, kjo përpjekje, ndryshe nga ndonjë që nisej duke u ngjitur nga e shkuara miste- rioze drejt një të sotmespekulative, do të çapitet duke zbritur nga e tashmja e mirën- johur drejt së kaluarës së panjohur…Tra- ditat e mbara të një populli, sipas ligjeve të brendshme të zhvillimit, shfrytëzohen prej lëvizjeve përparimtare kurdoherë që e lyp interesi i përgjithshëm. Edhe ndër ne, pesha e së vërtetetës tek këto shpre- hi të ruajtura brez pas brezi, ka qenë aq shtrembëse sa ka detyruar deri armiqtë, që jo vetëm t’i pranojnë, por madje edhe t’i respektojnë. Kujtesa historike e popul- lit shqiptar, në periudha-kyçei ka thirrur nevojës duke ringjallur gjithçka të vyer të lënë nga të parët:- Kështu, Lufta Antifashi- ste Nacionalçlirimtare bëri të vetën dhe e shtjelloi më tej trashëgiminë e shëndoshë të Rilindjes dhe të Motit të Madh të Arbërit.- Në këtë mënyrë, sipas së njëjtës ligjësi dialektike, nën drejtimin e Gjergj Kastrio- tit-Skënderbeut, gjatë përleshjevekundër kularit turk u shpluhuruan e u mëkëmben fijet trimërore të së shkuarës sonë, që prej Pirros (319-272) dheAleksandër Molosit (362-331). Po kështu, nën prijën e Pirro Molosit për çlirimin e Epirit nga shkelë- sit maqedonas, u grish në ndihmë lavdia edikurshme e Dodonës, kryeqëndrës së pellazgëve, dhe burreria e katragjyshërve tanë, që nga fatosat legjendarë të Luftës- së Trojës deri tek Aleksander Molosi … Rindërtimi, nëpërmjet një përpunimi shkencor sa më të ngjeshur, – i platformave historiko-etnogjenetike të shtetit të Arbërit kundër pushtimit turk (shek.XV) dhe të mbretërisë së Epirit në betejat kundër sun- dimit maqedonas (qindvjetori itretë p.e.s.), do të na shpjerë përfundimisht, vetëm mbi mbështetje të sakta, pa hamendje në ajër, pa i marrë dëshirat përrealitet, te rrënjët e zanafillës së popullit tonë…
Platforma historiko-etnogjenetike e shtetit të Arbërit në luftën kundër zgjedhësosmane (shek.XV)
Shteti i vogël i Arbërit, nën udhëheqjen e Gjergj Kastriotit, mundi të mposhte ten- dencën e copëzimit feudal, tëkonsolidonte bashkimin e brendshëm dhe të kryente mobilizim e tërë forcave njerëzore (tre- qind vjet para Francës sësankylotëve) duke korrur 29 fitore të njëpasnjëshme, për 25 vjet radhazi, kundër makinës luftarake më të tmerrshme qëpat përftuar rruzulli deri në atë kohë, së cilës nuk i kishin bërë dot ballë shtete e kombe shumë më të me- dhenj e më të zhvilluar se Arbëria…Si u bë e mundur një “mrekulli e tillë”, pas c’le- vash të pathyeshme u kap asohere atdheu ynë për të shpartalluar dy ngasulltanët më lemeritës të Turqisë? Më thjesht, cila ishte kre-doja historike, politike, filozofiko- juridike, propagandistike, etnogjenetike e shqiptarëve të asaj kohe, ajo kredo që krijoi forcën e pamposhtur morale të Ar- bërit të vogël përkundrejtgjigandit ushtarak të kohës?!Në thelbin e saj vërejmë të jenë shkrirë kronikat e gojëdhënat stërgjyshore me arritjet më shprehëse të shkencëshi- storiografike bashkëkohëse, trashëgimia e lashtë gjenetike me virtytet më të mira të kohës …Shqiptarët luftuan për lirinë e vet dhe të Evropës me aq vendosmëri e vetëflijim sa, sikundër dokumentohet, derdhengjakun thajse të krejt popullsisë mashku-llore të aftë për luftë.Kjo dëshmon se platforma e tyre historio-etnogjenetike qe më se e vërtetë dhe e drejtë.“Je ne crois qu’aux histories dont les témoins se feraient égorger.” (Unë u besoj vetëm atyre historive, dëshmitarët e të cilave janë flijuar për to) – këtë gur prove të pakundërshtueshëm e ka formuluar mendimtari i shquar francez Blez Paskal (1623-1692), për të ndarë shapin nga sheqeri në fushën ehistorisë.Në kushtet e mesjetës dhe të lashtësisë, kur li- brat ishin të rralla dhe gjithë ata që dinin të shkruanin e të lexoninnumëroheshin me gishtat e dorës, shenjat simbolike qenë një rruge e sprovuar, e shkurtër dhe pjellore për të rrenjosurvetëtimthi në shpirtin e po- pullit kërkesat e luftës për liri: një emblemë sintetizonte njerëz, ngjarje, beteja, lëvizje, bindje,pikëpamje… dhe shndërrohej sakaq në ortek, të cilit i shërbente fillimisht si bërthama rrokullisëse.Sikurse vetë gjuha, po ashtu edhe simboli mund të përdorej, afërmendsh, sa për mirë aq dhe për keq, mu si thika me dy presa…
a. Sipas Skëndërbeut, populli ynë rrjedh drejtpërdrejt prej Epirotëve të Aleksandër dhe Pirro Molosit
1. Gjergj Kastrioti – udhëheqes shteti famëmadh, Hero i Krishterimit, strateg, erudit, poliglot (zoteronte gjuhët dheletër- sitë greke, italiane, sllave, arabe, turke), – në letrën që i dërgonte princit italian Xhovani Antonio Orsini më31.10.1460, shkruan:”… ne jemi epirotë, dhe, siç duhet ta dini, paraardhës tanët kanë ka- luar në kohë të ndryshme nëpër vendin që mbani jusot dhe janë ndeshur me ro- makët ndër beteja të mëdha, dhe [aty, në kronikat] kemi gjetur se më të shumtën e herës janëndarë më nder se me turp.”2. Marin Barleci (1460-1513) historian me përmasa europiane, thuajse bashkëkohës me heroin, shkruan:“Arbërit janë fis bujar, dis mbretërish, gjak aiakidësh. Njeriu në botë ndjek gjurmët e gjakut e të fisit të vet, ky ështëligj, pra edhe arbërit kanë shpirtin e Pirros, sepse prej tij rrjedhin. Pirroja… u quajt, dhe me të drejt, si një ngaudhëheqë- sit më të mëdhenj e më të fuqishëm në botë; ai e pasuroi artin ushtarak me disa krijime me të vërtetë tëshkëlqyera. Ai qe i pari, që atje në Itali u vuri përballë romakëve ele- fantët. Ky është, pra, Pirroja, udhëheqësi iepirotëve, që i mesoi ushtarët se cili ishte vendi i përshtatshëm për të ngulur shator- ret, se si mund të lehtësohennga barra e nozullimeve, se si duhej të ruheshin prej pusive, se si duhej radhitur ushtria dhe me c’mjete duhej tëforcoheshin shatorret. Dhe çfarë burri ka qënë Pirroja në daç për luftë, në daç për paqë, e dëshmojnë sa e sa dokumenta të lashtësisë;gjithmonë ai ka dalë i pari ndër ndeshje e beteja, saqë me arsye e quajtën “Rrufe e luftes”.3. Po Ai (në gojën e Gjergj Kastriotit (tek “Historia e Skënderbeut”): “Veç kësaj, unë s’e harroj atë gjestin bujar e të pashoq, që bëri kun- drejt romakëve Pirroja im me nam, mbreti iepirotëve…”4.Po Ai:”As Aleksandri yt epirotas, as ai Pirroja, mbreti rrufe i epiro- tëve dhe mjeshtri i luftërave, nuk u kthyen fitimtarë ngaItalia ashtu siç do të kthehesh ti në atdhe, i lumtur e fitimtar…” (nga për- shëndetja e mirëseardhjes që Davidi i Ra- guzës idrejton Skënderbeut – 1462).5.Po Ai:”…Dhe s’është çudi, kur ti e ke zanafil- lën nga stërgjyshër e nga një vend i tillë, siç është sigurisht Epiri i pamposhturapo Ar- bëria, e quajtur dikur Maqedoni, ku kanë lindur e lulëzuar gjithmonë sa e sa prijës nga më fisnikët e nga më tëpathyeshmit, sa e sa udhëheqës e kapedanë nga më krye- trimat e më energjikët…” (letër e Ferdinan- dit të Aragonësdrejtuar Skënderbeut, më 1462).6.Po Ai:”Me të vërtetë, ishte kthyer përsëri shkëlqimi i lashtë i Epirit dhe dukej se kishin ardhur prapë siç ishin dikur, ko- hëttanimë të harruara të Aleksandrit dhe të Pirros.”7.Po Ai:”Vonë, më këtë mënyrë, kemi për të vënë në vend nderin e dikur- shëm të Arbërit, vonë kemi për ta fituar lirinë dheringjallur shekujt aq të dëshiruar të të parëve tanë.”8.Po Ai:”Prandaj, sikur të ngjallej ai Aleksandri i ndjerë, që i pari bëri të mbahej në gojë emri i fisit… sikur të kthehej në jetë aimjeshtri i luftërave, Pir- roja, me siguri që nuk do ta njihnin…nënën e kryetrimave,… vendin që patën lënë va- tër tëlirisë…”9.Po Ai:”Mos vallë të vjetrit ia kanë quajtur për të metë Pirros dyluftimin me kapedanin Pantauk?” (Gjergj Kastrioti ushtarëvepara duelit me Ferut pashën, më 1449).10.Po Ai:”Kruja, me vdekjen e Mu- ratit, u bë më e dëgjuar se Argosi dikur, me vdekjen e Pirros” (më 1451)./usalbanianmediagroup.com
——————-
Pellazgët, origjina jonë e mohuar ( Botuar nga: Botimet Enciklopedike në 2005 ) – Dhimitri Pilika
