Tre dekada më parë, kur Ukraina sapo kishte shpallur pavarësinë, ishte për pak kohë fuqia e tretë më e madhe bërthamore në botë.
Mijëra armë bërthamore ishin lënë në tokën ukrainase nga Moska pas rënies së Bashkimit Sovjetik në 1991. Por në vitet që pasuan, Ukraina mori vendimin për t’u çnuklearizuar plotësisht.
Në këmbim, SHBA-ja, Britania e Madhe dhe Rusia do të garantonin sigurinë e Ukrainës në një marrëveshje të vitit 1994 të njohur si Memorandumi i Budapestit.
Mariana Budjeryn nga Universiteti i Harvardit foli me ‘All Things Considered’ për trashëgiminë e Memorandumit të Budapestit dhe ndikimin e tij sot. Ajo thotë se është e vështirë të vlerësohet nëse ukrainasit do ta parashikonin ndikimin e këtij vendimi. Ata nuk e dinin se nuk po merrnin garancitë ekzaktësisht të detyrueshme ligjore dhe vërtet të forta të sigurisë që kërkonin.
Por atyre iu tha në atë kohë se Shtetet e Bashkuara dhe fuqitë perëndimore – pra sigurisht të paktën Shtetet e Bashkuara dhe Britania e Madhe – i marrin me të vërtetë seriozisht angazhimet e tyre politike. Ky është një dokument i nënshkruar në nivelin më të lartë nga krerët e shteteve. Pra, implikimi ishte që Ukraina nuk do të lihej e vetme dhe do të përballej me një kërcënim nëse do të përballej me një të tillë.
Ndoshta ka pasur edhe një ndjenjë vetëkënaqësie nga ana e Ukrainës pas nënshkrimit të kësaj marrëveshjeje për të thënë, “Shiko, ne i kemi këto garanci që u nënshkruan”, sepse rastësisht, në ukrainisht dhe rusisht, kjo u përkthye si garanci, jo si siguri.
Pra, ata kishin këtë besim se Perëndimi do të qëndronte pranë tyre, ose sigurisht Shtetet e Bashkuara, nënshkruesit dhe Britania e Madhe, do të ngriheshin në mbrojtje të Ukrainës nëse ajo kërcënohej. Edhe pse, mënyra e saktë nuk ishte e përcaktuar në memorandum.
A e ka shkelur Rusia memorandumin?
Ka një mekanizëm konsultimesh që është parashikuar në memorandum nëse lind ndonjë problem, dhe ai u mobilizua për herë të parë më 4 mars 2014.
Pra, ishte një takim i nënshkruesve të memorandumit që u thirr nga Ukraina dhe u zhvillua në Paris. Dhe ministri i jashtëm i Federatës Ruse, Sergej Lavrov, i cili ishte në Paris në atë kohë, thjesht nuk u paraqit. Pra, ai nuk do të vinte as në mbledhje në lidhje me memorandumin.
Rusia argumenton se e nënshkroi atë me një qeveri tjetër, jo me këtë “të paligjshme”. Por kjo, natyrisht, nuk i përshtatet asnjë lloj kriteri juridik ndërkombëtar. Me qeverinë nuk firmos marrëveshje, pasi marrëveshjet firmosen me shtetin.
Nëse ukrainasit pendohen për çarmatimin bërthamor
Disa ukrainas pendohen që Ukraina hoqi dorë nga armët e saj bërthamore, por Mariana Budjeryn thotë se vendi mori vendimin e duhur në atë kohë.
Disa ukrainas pendohen që Ukraina hoqi dorë nga armët e saj bërthamore, por Mariana Budjeryn thotë se vendi mori vendimin e duhur në atë kohë
Sigurisht që ekziston një masë e mirë e keqardhjes, dhe disa prej tyre janë të informuar dobët. Do t’i kishte kushtuar shumë Ukrainës, si ekonomikisht, ashtu edhe për sa i përket pasojave politike ndërkombëtare, mbajtja e këtyre armëve. Kështu që nuk do të ishte një vendim i lehtë.
Por në sferën publike, këto tregime më të thjeshta zënë vend. Narrativa në Ukrainë, publikisht është: Ne kishim arsenalin e tretë më të madh bërthamor në botë, e hoqëm për këtë copë letre të nënshkruar dhe shikoni çfarë ndodhi.
Dhe me të vërtetë nuk duket mirë për regjimin ndërkombëtar të mospërhapjes. Sepse nëse keni një vend që çarmatoset dhe më pas bëhet shënjestër e një kërcënimi të tillë dhe viktimë e një kërcënimi të tillë në duart e një vendi të armatosur bërthamor, ai thjesht dërgon një sinjal vërtet të gabuar për vendet e tjera që mund të duan të ndjekin programin bërthamor.
Mbi rëndësinë e historisë bërthamore të Ukrainës sot
Unë do të thosha, pasi kam hulumtuar këtë temë për gati një dekadë, Ukraina bëri gjënë e duhur në atë kohë. Ajo bëri gjënë e duhur vetë, dhe gjithashtu nga komuniteti ndërkombëtar. Reduktoi numrin e përgjithshëm të armëve bërthamore në botë dhe kjo i bën të gjithë më të sigurt.
Tani, duke parë këtë histori, megjithatë, garantuesit – nënshkruesit e Memorandumit të Budapestit veçanërisht por edhe komuniteti ndërkombëtar më gjerësisht – duhet të reagojnë në atë mënyrë që të mos e bëjnë Ukrainën të dyshojë në drejtësinë e këtij vendimi.
Kjo shfaqje solidariteti që kemi parë kohët e fundit, në këtë lloj të fundit të nxitjes së tensioneve, shkon shumë për të bindur si udhëheqjen ukrainase, por edhe publikun se edhe pse hoqëm dorë nga këto armë bërthamore ose opsioni bërthamor, bota ende qëndron pranë nesh. Dhe ne nuk do ta përballojmë vetëm këtë agresion.(NPR.org/Përshtati Gazeta Si)
