Para 100 viteve:
Si erdhi “Permes Mirdites ne Dimer”!… – Nga Gjergj Marku
(Ishte pothuajse 40 vjet më parë, në verën e vitit 1960, kur takova për herë të parë figurën qendrore në këtë libër, Prof. Carleton S. Coon. Vendi ishte Boston, dhe rasti ishte Seminari njëjavësh për Studime Shqiptare, i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës, i njohur si Vatra (The Hearth), të cilin e organizova në cilësinë time si sekretar i organizatës. Seminari u mbajt në Hotel Hilton në qendër të Bostonit. E kisha ftuar Prof. Coon të merrte pjesë në seminar si një nga folësit, së bashku me Peshkopin Fan S. Noli; Prof. Thomas Nassi, figura kryesore muzikore shqiptaro-amerikane; dhe Arshi Pipa, shkrimtar dhe kritik letrar me prejardhje shqiptare. Ai pranoi pa hezitim apo kushte, dhe në mbrëmjen e dytë të seminarit e kënaqi audiencën me anekdota personale për takimet e tij me shqiptarët, sidomos gjatë ekspeditës së tij në 1929 në Shqipëri.
Natyrisht, unë u kënaqa nga pjesëmarrja e tij në seminar, dhe pritja entuziaste e fjalimit të tij. Prandaj, kur vite më vonë, në të Shtatëdhjetat, ai më pyeti nëse do të isha i gatshëm të përktheja ne anglisht librin e Stavri Frashërit “Përmes Mirditës në Dimër”, unë thashë “Po”. Unë pranova, para së gjithash, të shkarkoja atë që ndjeja ishte një detyrim nga ana ime ndaj Prof. Coon në lidhje me Seminarin e vitit 1960. Së dyti, arsyetova se kjo ishte një mundësi për të bërë të njohur për lexuesit anglezë ekspeditën e kërkimit në vendin tim vendas të një studiuesi të shquar të Harvardit, i cili kishte dhënë një kontribut të denjë për ta njohur popullin shqiptar edhe në fushën e antropologjisë dhe fushave të ngjashme.
Disa gjëra duhet të theksohen në lidhje me përkthimin e librit të Frashërit.
Duke parë që autori shpesh është tepër konciz në stilin e tij, unë e mora me vete që të forcoj ose plotësoj mendimin e tij, sa herë që dukej e këshillueshme, duke u kujdesur që të qëndroja besnik ndaj përmbajtjes së tekstit.
Emri Mirditë, si të gjithë emrat shqiptarë, ka një formë të përcaktuar të shkruar “Mirdita” (shqiptohet Meer-DEE-tah, me theks në rrokjen e dytë), dhe një të pacaktuar “Mirditë” (shqiptohet Meer-DEE-tuh). Në këtë punë, forma e pacaktuar “Mirditë” është përdorur në të gjithë, jo vetëm për të qenë konsistente, por edhe sepse kjo formë përdoret më gjerësisht se tjetra. Të shpërndara nëpër libër janë një numër fjalësh dhe frazash shqipe, të marra nga teksti origjinal. Të gjithë ato shoqërohen me përkthime në gjuhën angleze ose, përveç kësaj, me shënime kur është e nevojshme. Arsyeja për këtë ishte për t’i dhënë lexuesit shije, si të thuash, si idiomë Mirditës. Fjalori i fjalëve dhe frazat në fund të librit shqiptar është menduar si një ndihmë për shqiptimin e këtyre termave. Në përmbyllje, do të marr lejen për të kënaqur me një kujtesë personale të Prof. Coon. Pasi kam rënë dakord për të bërë përkthimin, ai me ftoi mua dhe Prof. Richard Bartlett për ta vizituar atë në shtëpinë e tij në Gloucester, Massachusetts. Edhe pse ishte i avancuar në vite në atë kohë (1977), ai e mbajti dhuratën e tij si një raconteur dhe sensin e tij të humorit, dhe ne kaluam një mbrëmje të lezetshme në shoqërinë e tij. Me kenaqesi pos te tjerash na tregoi suvenire te cmuara, që ai kishte sjellë përsëri nga Mirdita, mes tyre një karrige prej druri të gdhendur, te dizajnuar mjaft bukur.
E përfundova përkthimin në 1979. E nderkohe shume shpejt u hartu nje plan per ta botuar doreshkrimin. Megjithate ai plan nuk u realize plotesisht pasi Prof. Coon vdiq në vitin 1981 (në moshën 77 vejc). Ai do të ishte i kënaqur, po të ishte gjallë, për ta parë atë të botuar njëzet vjet më vonë.
Peter R. Prifti
San Diego, California
Shkurt 2001
PREZANTIMI
Kur, në vjeshtë, dimër dhe pranverë të vitit 1929-1930, profesori Carlton S. Coon, i shoqëruar nga gruaja e tij, vizitoi Shqipërinë kishte deklaruar si qellim te kesaj vizite per te shkruar nje skice te plote mbi kulturen [Gheg] në tërësi, sidomos me karakteristikat e tyre anatomike. Në vitin 1950 që u botua libri i tij “Malet e gjigandëve”, një studim racional dhe kulturor i shqiptareve gege te Veriut.
Gjatë asaj ekspedite Stavri Frashëri veproi si udhërrëfyes dhe interpret i Coons. Ai gjithashtu mbajti shënimet e tij të hollësishme të udhëtimit të tyre. Rrëfimi i Frashërit, “Përmes Mirdite në dimër”, u botua në Shqipëri në vitin 1930, menjëherë pas përfundimit të ekspeditës. Qëllimi i tij ishte të përshkruaj Malësitë e Shqipërisë siç shihet nga një shqiptar, në mënyrë që të shtojë kendveshtrimin e tij me atë që “vjen nga kendveshtrimet e udhëtimit të shkruara nga vizitorë të huaj në vendin tonë”. Dhe megjithëse të dy librat përfshijnë disa aspekte nga i njëjti territor etnografik, perfundimet shqiptare jane një rast unik, sepse kur i shtohet asaj të Coon, ajo na siguron dy këndvështrime mbi ngjarjet “e njëjta” – atë të një të huaji, një antropolog të stërvitur , dhe atë të një të brendshme të arsimuar që eksploron për herë të parë këtë pjesë të largët dhe “ekzotike” të vendit të tij…)
