Etnor Canaj
“Në shekullin e 15-të kulla i përkiste Gjon Kastriotit, sundimtarit të Shqipërisë së Veriut dhe babait të Gjergj Kastriotit, heroit kombëtar të Shqipërisë (i njohur më mirë si “Skënderbeu”).
Sipas një dokumenti të viteve 1421-1422, Gjon Kastrioti bleu kullën dhe 4 adelfata (për vete dhe për tre djemtë e tij) nga manastiri i Hilandarit për shumën prej 60 florinash veneciane.
“Adelfaton” ishte e drejta e banimit në një vartësi të një manastiri në malin Athos, e shoqëruar me të drejtën e shfrytëzimit të të korrave të tokës përreth. E drejta ishte e vlefshme për gjithë jetën, por nuk mund të trashëgohej. Ishte një praktikë e zakonshme në një kohë, veçanërisht në shekujt 14 dhe 15, kur zotër të ndryshëm të pasur laikë nga Ballkani fituan këtë lloj pronash në Athos për të dalë në pension dhe për të qëndruar atje si murgj në fund të jetës së tyre.
Megjithatë, kulla ka ekzistuar shumë kohë përpara se ta blinte Kastrioti. Kronologjia e saktë nuk dihet. Fillimisht duhet të ketë qenë një kullë thjesht mbrojtëse, e cila ndoshta ka shërbyer si strehë për murgjit në rastet e bastisjeve të piratëve. Me shumë gjasa është ndërtuar në të njëjtën periudhë me kullën e Agios Savas të Manastirit të Hilandarit (me të cilën ka ngjashmëri strukturore), ndaj supozojmë se është një ndërtim i shekullit XII, afërsisht. Kur Kastrioti e bleu, iu desh të bënte një rinovim rrënjësor dhe ndoshta, më pas, zonës përreth iu shtuan edhe ndërtesa të tjera.
Kulla iu kthye manastirit në fund të shekullit të 15-të, ndoshta në vitin 1468, pas vdekjes së të gjithë përfituesve të adelfatonit. Në periudhën vijuese, aty u vendos një bashkësi murgjish – me sa duket e organizuar sipas standardeve të një Skete – e cila arriti të marrë për disa dekada, të paktën deri në vitin 1528, donacione të pasura nga sundimtarët e Vllahisë.
Në dokumentet e ndryshme monastike të asaj kohe, lidhur me këto dhurime, duket se tashmë është vendosur emri “Kulla e Arbërorit” (arbanaskij pirg), ndërsa ndonjëherë është përdorur edhe emri “Kulla e Shën Gjergjit”.
Kulla u përdor për shekuj më pas. Ndoshta është braktisur rreth fillimit të shekullit të 20-të ose pak kohë më parë.
Struktura, Fortifikimi dhe Ndërtesat
Është një kullë relativisht e vogël, thuajse katrore, me dy mbështetëse të cekëta të dala nga jashtë, në çdo anë. Veshjet dalin vetëm 35 cm nga muret.
Besohet se kullat me konforte ishin të stilit të pastër bizantin. Veçanërisht kontrafortat e cekëta ishin karakteristike për disa kulla të shekullit XI-XII në malin Athos, si kullat e Manastirit të rrënuar të Katzaris, Metamorfoza e Vatopedit (faza e parë), e Agios Savvas në Hilandar.
Kjo kullë ruhet në një lartësi maksimale 6 m. Fillimisht duhet të ketë qenë të paktën 3 kate. Dimensionet e bazës së saj janë 6.40 X 6.70m. Trashësia e mureve të saj është 1.50 m. Hapja e hyrjes është e ngritur në anën lindore. Hyrja duhej të bëhej përmes një shkalle të lëvizshme prej druri.
Në anën veriore të kullës është ndërtuar një sternë e vogël harkuar që mbijeton. Dimensionet e saj të brendshme ishin 2.3 X 4.0m. Në zonën përreth, në bimësi, ka rrënoja të ndërtesave të tjera, mbetje të Sketës së vjetër.”
Burimi:
Pascal Androudis, Three early shallow-butressed towers of the monastery of Chilandar, on Mount Athos, Nis and Byzantium X (2012), f. 291-304
Pascal Androudis, Ιστορικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες για τον «Πύργο του Αλβανού» στο Άγιον Όρος, Βυζαντιακά 22 (2002), f. 219-245 /Trungu & InforCulture.info
