Studiuesi Florent Hasani ka thënë se në vitin 1833 Principata serbe kishte fituar një Autonomi nga Perandoria Osmane, dhe po në këtë vit kufiri u tërheq nga Pashallaku i Beogradit dhe erdhi deri mu këtu në fshatin “Katun” të komunës së Aleksicit.Dhe pikërisht këtu brenda karakollit osman në altar ishte një trup molle e cila gjatë gjithë verës lulëzonte dhe bënte molla të kuqe. Andaj edhe kështu supozohet që nga kjo mollë ka mbetur edhe emri tek Molla e kuqe.
Megjithatë Ismet Azizi studiues thotë se dëshmitë e reja dhe prezenca jonë këtu dhe amaneti i Muhaxhireve që na kanë lanë neve, kështu tingëllon dhe kështu thuhet, që së paku ti vizatojmë këto vende, ti dimë prej nga janë gjithë ajo popullatë e shpërngulur me rrafsh 700 fshatra të banuara me shqiptar dhe të mos i harrojmë. Kështu që ne sot po e kryejmë edhe një amanet të Muhaxhirëvë por edhe një rikujtesë të gjeneratave të reja, sepse dikush duhet të vij këtu.
“Shiko këtu ka shumë mikro toponime të cilat në nuk po mundemi ti hulumtojmë sepse duhet kohë por këtu gjithçka flet se dikur ka qenë e banuar me shqiptarë”, ka thënë studiuesi Azizi.
Diku 30 kilometra nga Prokople shtrihet edhe Kurshumlia një tjetër qytezë që autori Mita Rakiq, në veprën e tij “ Udhëtim në Serbinë e Re” e konsideron një “ Çerdhe shqiptarësh”. Ai u caktua nga vet gjenerali Kosta Protic që të hulumtonte gjendjen në teren, pas aksioneve brutale të ndërmarra nga ushtria.
Por duket se Mita Rakic u trondit nga pamja ndaj edhe shkroi një të vërtetë të madhe, se në qytezën e Kurshumlisë pas sulmit dhe veç ushtareve serb nuk kishte qoftë edhe një banorë të vetëm.
Ashtu si kudo edhe në Kurshumli nuk ka më shqiptar. Edhe pse dikur kanë qenë mese 90 për qind. Sigurisht edhe këtu nga ajo që ka pësuar ndryshimeve është qartësi shqiptarë si për të treguar se pavarësisht presioneve jo gjithçka mund të shuhet.
E vështirë të mendosh se dikush mund të vë në dyshim identitetin e dikurshëm të banorëve të fshatit Kastrat.
Emri flet qartë, ashtu si fakti se banoret janë detyruar të largohen me përdhunë. Dhe pavarësisht se gjithçka ka ndodhur shumë kohë më parë, këtu vazhdon të mos jetë e lehtë të jesh shqiptar, madje edhe kalimthi , çka dallohet lehtësisht nga një pllakatë me mbishkrim “ Fuck Albania”. Ndjenja e një nacionalizmi ekstrem është kultivuar si mënyrë për të mbuluar gjithçka që lidhet me të shkuarën.
Atëherë vallë si mund të zhduket një popullsi që përbën mëse 90 për qind të numrit të përgjishëm të banorëve.
Të thuash e frikshme është pak : Visoka, Bojniku, Bregovina, Vujanova, Brestovci, Xhaka, ( fshati i origjinës së dy vëllezërve futbollistë Xhaka) e po ashtu Konjuvca janë të gjithë të lidhur me njëri-tjetrën.
Edhe pse emrat e një pjesë janë ndryshuar shekuj më parë, këto vendbanime kanë qenë brez pas brezi, të jetuara nga shqiptaret.
Jo më kot, disa prej tyre para se të largoheshin, kanë mundur të marrin edhe tapitë e pronave si dëshmi edhe ligjore e asaj se cfarë ka ndoshur.
Hysen Azemi Dr. i Arkivës ndër komunalë e Kosovës, duke shfletuar tapi të ndryshme ka treguar që atë të cilët kanë marrë tapitë me vete dhe kanë lënë dëshmi dhe gjurmë.
“ Ky është fondi i familjareve të Tapive të Hysen Azemit, d.m. th. si pronar jam unë tapi e tokës Azemi i biri i Ahmetit, kardaja i Kurshumlisë ashtu është quajtur atëherë sanxhaku i Nishit fshati Bllainë është viti 1873 ku atëkohë pasuria, apo toka është mat me Dnn, dhe sasia është prej 4 Dnn. Dhe për veç këtyre hipotekave ne duam të tregojmë se popullsia e Sanxhakut të Nishit ka qenë kryesisht i banuar me shqiptar dhe ata janë shpërngulur me dhunë.
Kurse Kurshumlia sipas viteve apo të dhënave statistikore në vitin 1873 ishte 87 për qind e banuar me shqiptar dhe shlirë munk ta quajmë se ishte kryeqendra e shqiptare.
E njëjta situatë është edhe në Leskoc e Vranjë ku ka pasur rreth 70 për qind të popullsisë shqiptare e kudo në Jabllanicë. Fjalët janë te tepërta e nuk mund të të përshkruajnë realistin e sotëm me atë të dikurshëm..
Po ku ka qenë kufiri i dikurshëm me Serbinë, apo ajo që në popull njihet si molla e kuqe. Cila është historia e këtij vendi e cila lidhet me atë të shqiptareve. A ka mbetur diçka pas, e prekshme e dukshme apo gjithçka është zhdukur me mollën.
Është folur dhe është shkruar shumë për Katundin tek molla e kuqe , për doganën e dikurshme nga ku fillonin në atë kohë trojet shqiptare.
Fotografitë apo gravurat e vjetra tregojnë ekzistencën e këtij vendi sa legjendar aq edhe real. zona ndodhet shkuar 25 kilometra nga qyteti i Nishit. Orientimi është i vështirë por jo edhe i pamundshëm.
Duket e habitshme por fshati quhet ende “Katun” një tjetër piketë e këtij vendi nuk është shkulur.
Autoritetet me sa duket kane ndjerë sigurinë e pushtetit dhe mes shumë ndryshimeve kanë harruar edhe këtë të fundit, një ndër më thelbësoret që klith gjurmët e historisë.
Studiuesi Florent Hasani ka thënë se në vitin 1833 Principata serbe kishte fituar një Autonomi nga Perandoria Osmane, dhe po në këtë vit kufiri u tërheq nga Pashallaku i Beogradit dhe erdhi deri mu këtu në fshatin “Katun” të komunës së Aleksicit. Në këtë vend trupat Osmane ndërtuan ‘Gjumrikanen” që ishte pikë doganore vend kalimin kufitar. Dhe pikërisht këtu brenda karakollit osman në altar ishte një trup molle e cila gjatë gjithë verës lulëzonte dhe bënte molla të kuqe. Andaj edhe kështu supozohet që nga kjo mollë ka mbetur edhe emri tek Molla e kuqe.
Kurse pas kësaj kodre fillonte Kufiri i Principatës serbe, do të thotë ky kufi ishte nga viti 1833 deri në vitin 1878 kur Serbia pra bëri mësyrje drejt tokave shqiptare të Sanxhakut të Nishit dhe i spastroj etnikisht më shumë se 740 fshatrat shqiptare.
Godina e kufirit sigurisht se është zhdukur me kohën, ndoshta rrënojat e vogla ndodheshin diku, mbuluar nga pyjet e bimësia e hathtisur.
Gjithçka flet, veç historisë së Muhaxhirëve dhe kujtimeve të tyre, e hartat e vjetra që tregojnë u ndodhej dikur ky vend.
Asnjë studiues, historian, e hulumtues deri më sot nuk kanë mundur të japin një sqarim shkencor se persë kjo pjesë quhet Molla e Kuqe
E kur kjo pjesë mungon, gojëdhënat mbesin burimi i vetëm. Legjenda thotë: se në këtë tokë është derdhur shumë gjak, janë bërë shumë beteja të mëdha e të forta, janë masakruar shumë njerëz të pafajshëm , janë përballur banorët shqiptare për të mbrojtur trojet e tyre. Ndaj gjithçka morri ngjyrën e kuqe: toka, lumenjtë gurët.
Dhe Molla e Kuqe, mbeti një simbol ashtu siç është edhe sot i sakrificave i dhimbjes së mijëra- mijërave njerëzve, që nuk kanë ende një vend ku të prehen, e shumë të tjerëve që nuk mundën të qajnë këtu, në këtë vend, nga në Mollë të kuqe e më tej ku kanë lindur e jetuar për breza paraardhësit e tyre.
Këtu janë gjurmët që ende ruhen këto territore, e që mund ti prek çdo kush, mjafton një udhëtim i thjeshtë. Sanxhaku i Nishit flet me gjuhen e fakteve, fakte këto që nuk i bëjmë në por historia” ka thënë gazetari Marin Mema i cili edhe e realizoi këtë storje.
