Një frut me histori të lashtë dhe aromë magjike
Ftoi është një nga frutat më të veçantë dhe më pak të njohur të vjeshtës, por që ka një histori të gjatë dhe një aromë që nuk harrohet lehtë. Ajo ngjan me mollën apo dardhën, por dallohet për ngjyrën e saj të artë dhe erën karakteristike që mbush shtëpinë sapo piqet. Pema e ftoit rritet në rajonet me klimë të butë mesdhetare dhe është një simbol i pjellorisë, dashurisë dhe mirëqenies që nga lashtësia.
Origjina dhe përhapja e ftoit
Ftoi vjen nga Azia Perëndimore, kryesisht nga Irani dhe Turqia, ku është kultivuar prej më shumë se katër mijë vjetësh. Më vonë, ajo u përhap në Greqi, Romë dhe në të gjithë zonën e Mesdheut. Grekët e lashtë e quanin “molla e artë” dhe e lidhën me perëndeshën Afërditë, si simbol të dashurisë dhe pjellorisë. Sipas disa studiuesve, fruti që përmendet në tregimin biblik për “mollën e ndaluar” mund të ketë qenë në fakt ftua, për shkak të rëndësisë që kishte në kulturat e lashta. Në Shqipëri, ftuja është kultivuar prej shekujsh dhe është e pranishme në shumë kopshtije familjare. Ajo piqet zakonisht në fund të tetorit ose në nëntor, duke u bërë një nga frutat e fundit që na ofron natyra përpara dimrit.
Përdorimi dhe përgatitja tradicionale
Ftoi është një frut që rrallë hahet i papjekur, sepse ka tul të fortë dhe shije të thartë. Por, sapo piqet ose zihet, ajo shndërrohet në një frut të butë, të ëmbël dhe me aromë të mrekullueshme. Në traditën shqiptare, ftuja përdoret në shumë mënyra:
Reçel ftoje – një nga më të njohurit në vendin tonë, me ngjyrë të kuqërremtë dhe aromë të fortë.
Pelte ftoje – një ëmbëlsirë e trashë e përgatitur nga lëngu i frutit, shumë e dashur në trevat jugore.
Komposto dhe ëmbëlsira të pjekura, shpesh me kanellë, karafil ose mjaltë.
Çaj nga farat e ftoit, që përdoret në mjekësinë popullore për qetësimin e fytit dhe kollës. Aroma e ftoit është aq e fortë sa dikur, në shtëpitë e vjetra, fruti lihej në dhoma ose garderoba për t’i aromatizuar ato në mënyrë natyrale.
Vlerat ushqyese dhe përfitimet shëndetësore
Ftoi është e pasur me vitaminë C, fibra, antioksidantë, kalium dhe bakër. Ajo ka pak kalori, por shumë vlera për trupin. Ja disa nga përfitimet më të njohura:
Forcon imunitetin – ndihmon trupin të luftojë infeksionet, veçanërisht gjatë muajve të ftohtë të vitit.
Përmirëson tretjen – falë fibrave që ndihmojnë lëvizjen e shëndetshme të zorrëve dhe qetësojnë stomakun.
Lehtëson kollën dhe ftohjet – çaji i përgatitur nga farat ose lëkura e ftoit është qetësues për rrugët e frymëmarrjes.
Kujdeset për lëkurën – përbërjet antioksiduese mbrojnë qelizat nga plakja dhe ndikimet e jashtme.
Në mjekësinë popullore shqiptare, ftuja është përdorur për forcimin e organizmit pas sëmundjeve, sidomos te fëmijët, falë vetive të saj tonike dhe rigjeneruese.
Kuriozitete dhe fakte interesante
Fjala “ftua” rrjedh nga greqishtja e lashtë kydonion, që lidhet me qytetin Kydonia në Kretë.Ftuja e pjekur ka një ngjyrë të artë dhe një shkëlqim që në kulturat e lashta përfaqësonte dritën dhe pjellorinë. Në disa vende të Mesdheut, ftuja i dhurohej nuses në ditën e dasmës, si simbol i dashurisë së sinqertë dhe jetës së begatë. Ftuja ruhet shumë gjatë, deri në disa muaj, nëse mbahet në vend të freskët dhe të thatë – ndaj konsiderohet një frut që lidh vjeshtën me dimrin.
Ftoi – një thesar i harruar i natyrës
Edhe pse sot është më pak e përhapur se molla apo dardha, ftoi mbetet një frut i veçantë dhe me vlera të mëdha ushqyese e kulturore. Aroma e saj e fortë, shija e ëmbël pas pjekjes dhe përfitimet për shëndetin e bëjnë një dhuratë të vërtetë të natyrës në ditët e ftohta të vjeshtës.Ajo na kujton se jo gjithmonë gjërat më të bukura janë të menjëhershme – nganjëherë, si ftoi, duhet pak durim që të zbulojmë ëmbëlsinë e tyre të vërtetë.
