Në historinë e popullit shqiptar, figura të tilla si Hamze Kazazi (1790–1859) zënë një vend të veçantë për rolin e tyre në ruajtjen e dinjitetit kombëtar dhe qëndresën kundër reformave shtypëse të Perandorisë Osmane. Ai është ndër personalitetet më të hershme të lëvizjes për autonomi shqiptare, një njeri me përkatësi të thellë qytetare, me influencë të madhe në jetën shoqërore të Shkodrës dhe me kontribut të pashlyeshëm në historinë e qëndresës qytetare kundër Tanzimatit.
Hamze Kazazi lindi në Shkodër rreth vitit 1790, në një kohë kur qyteti ishte një qendër e rëndësishme politike, ekonomike dhe kulturore në viset shqiptare të Perandorisë Osmane. Ai i përkiste një familjeje të njohur qytetare dhe ishte vetë pjesë e shtresës së esnafëve (zanatçinjve), duke fituar respektin dhe besimin e popullsisë së qytetit për drejtësinë dhe ndershmërinë e tij.
Që në rini, Kazazi kishte dëshmuar përkushtim ndaj interesave të qytetit të tij dhe ishte përfshirë në strukturat vendore të vetëqeverisjes së Shkodrës, një formë e trashëguar autonomie që ishte ruajtur pjesërisht edhe nën sundimin osman.
Në vitin 1835, Perandoria Osmane zbatonte me forcë reformat e Tanzimatit – një seri ndryshimesh administrative dhe ushtarake që synonin centralizimin e pushtetit dhe përforcimin e autoritetit të Portës së Lartë në krahinat periferike si Shqipëria.
Në Shkodër, këto reforma sollën një pakënaqësi të madhe në mesin e qytetarëve dhe zejtarëve, pasi ato cenonin autonominë lokale, rritnin taksat dhe rrënonin strukturat tradicionale të vetëqeverisjes dhe mbrojtjes qytetare.
Hamze Kazazi, si kryetar i esnafëve, u bë zëri kryesor i kundërshtimit ndaj këtyre reformave. Ai udhëhoqi një kryengritje qytetare kundër Osman Pashës, valiut osman të emëruar në Shkodër, duke kërkuar mbrojtjen e të drejtave dhe zakoneve vendore.
Kryengritja e udhëhequr nga Hamze Kazazi është një nga aktet më të hershme të qëndresës shqiptare kundër Perandorisë Osmane në shekullin XIX. Ai arriti të bashkojë qytetarët dhe të krijojë një bërthamë të rezistencës me bazë në esnafet dhe shtresat qytetare.
Edhe pse kryengritja nuk pati sukses afatgjatë, ajo ishte simbolikisht shumë e rëndësishme, sepse tregoi se shqiptarët nuk ishin të gatshëm të nënshtroheshin pa kushte ndaj reformave që rrënonin jetën dhe organizimin tradicional lokal.
Pas dështimit të kryengritjes, Hamze Kazazi u arrestua dhe u internua, ndoshta për disa kohë jashtë qytetit. Pas lirimit, ai u tërhoq nga jeta publike, por mbeti një figurë shumë e respektuar në Shkodër deri në vdekjen e tij në vitin 1859.
Hamze Kazazi konsiderohet si një paralajmërues dhe pararendës i Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Ai përfaqëson një brez të atdhetarëve të hershëm që, edhe pse nuk artikuluan kërkesa të qarta për pavarësi kombëtare, luftuan për vetëqeverisje, drejtësi, dhe mbrojtje të identitetit lokal dhe kulturor.
Figura e tij mishëron qytetarin e ndërgjegjshëm që del në mbrojtje të komunitetit të vet, pa interesa personale, por me përkushtim ndaj dinjitetit dhe lirisë së bashkëqytetarëve.
Sot, emri i Hamze Kazazit ruhet në emërtimin e rrugëve dhe shkollave në Shkodër, si një kujtim i përhershëm për qytetarët që mbrojtën të drejtën për vetëvendosje.
Ai përmendet në tekstet historike dhe në studimet për zhvillimin e ndërgjegjes kombëtare shqiptare si një nga figurat më të hershme të rezistencës qytetare ndaj autoritarizmit osman.
Hamze Kazazi ishte më shumë se një udhëheqës kryengritjeje – ai ishte zëri i ndërgjegjes qytetare në një nga momentet më të vështira të historisë shqiptare. Me veprimin e tij, ai hodhi themelet e një fryme që do të frymëzonte më vonë dhjetëra figura të Rilindjes Kombëtare. Ai është një dëshmi se rezistenca dhe dinjiteti nuk kanë nevojë për armë të mëdha, por për drejtësi dhe përkushtim ndaj atdheut dhe qytetit. /Trungu & InforCulture
