Falë një rrjeti të dendur tregtie, ata pushtuan pasurinë dhe fuqinë në zonën e Mesdheut. Por trashëgimia e tyre artistike kalon edhe nga Tiçino
VOAL- Ndërsa shumë informacione rreth kulturave të tilla si ato romake dhe greke kanë arritur tek ne, misteret që rrethojnë historinë e popullit etrusk janë ende të shumta, duke filluar nga gjuha e tyre, e cila ende nuk është plotësisht e deshifrueshme. Por falë zbulimeve arkeologjike, pjesët që i shtohen asaj që tashmë dihet janë gjithmonë më shumë. Gjatë dekadave, në fakt, pamja e informacionit për këtë popull është bërë gjithnjë e më e qartë, duke na lejuar të vëzhgojmë gjurmët e një kulture shumë të evoluar.
Kush ishin etruskët?
Kjo pyetje nxjerr në dritë tashmë një pyetje të pazgjidhur edhe sot, atë të origjinës së këtij populli. Në fakt, nëse disa studiues mbështesin autoktoninë italiane të etruskëve, sipas të tjerëve ata kanë ardhur nga Veriu. Edhe pse nuk ka asnjë siguri për origjinën e tyre, gjurmët arkeologjike e bëjnë të sigurt praninë e tyre në gadishullin italian duke filluar nga shekulli IX para Krishtit. Një prani që megjithatë filloi të lëkundet që nga shekulli i 5-të: rënia e tyre kulmoi në shekullin I para Krishtit, kur u përthitën nga romakët. Pavarësisht nga kjo, etruskët lanë shenja të prekshme në kulturën e pushtuesve, veçanërisht në elementet arkitekturore, të tilla si shkallët që çojnë në tempuj, të cilat romakët i morën përsëri.
Një rindërtim i qytetit etrusk të Marzabotto, Itali
Kopshti i Albertit
Zona kryesore e banuar nga ky qytetërim është ajo e Etrurisë Qendrore, midis Toskanës, Lacios dhe Umbrias. Pikërisht në këtë zonë janë përqendruar dymbëdhjetë qytetet më të rëndësishme: çdo vit përfaqësuesit e këtyre qyteteve merrnin pjesë në një asamble që mbahej në shenjtëroren federale të Fanum Voltumnae, ndoshta e vendosur në vendin e Campo della Fiera, pranë Orvietos. Velzna e lashtë etruske. Kësaj zone të madhe i shtohen ajo e Etrurisë së Luginës Po, rreth Bolonjës dhe ajo e Etrurisë Kampaniane.
Një hartë e territorit të Etrurisë dhe evolucioni i saj me kalimin e kohës
Një qytetërim me një rrjet të dendur shkëmbimesh
Etruskët banonin në një zonë shumë pjellore dhe përfituan shumë prej saj duke prodhuar verë, ullinj dhe drithëra. Falë pranisë së qyteteve portuale, si Populonia dhe Tarquinia, ata zhvilluan një rrjet të rëndësishëm tregtar në Mesdhe, për shembull duke furnizuar Romën me drithë gjatë zisë së bukës së shekullit të IV para Krishtit. C. Por, përveç kultivimit bujqësor, disa qytete tregtonin edhe minerale: banorët e Populonias, për shembull, nxirrnin hematitin nga ishulli i Elbës dhe, pasi u shndërruan në shufra, e eksportonin në të gjithë Mesdheun.
Rrjeti i kontaktit të etruskëve ishte aq i gjerë sa gjurmë të tij janë gjetur edhe në Ticino dhe Zvicër. Për shembull, në Arbedo në vitin 1946 u gjet një arkë bronzi që përmbante edhe fragmente objektesh etruske. Duket, në fakt, se Leponti, një popull që banonte në një pjesë të territorit tonë, ishin në kontakt me etruskët, duke i lejuar ata të kishin tregti me popuj edhe më në veri, si keltët. Një zbulim më i fundit daton në vitin 2022, ku, gjatë gërmimeve në nekropolin e Giubiasco, u gjetën pesë varre, struktura e të cilëve kujton tumën etruske, një varrim në formë kube.
Falë këtij rrjeti të dendur shkëmbimesh, u formua shpejt një aristokraci shumë e pasur, e dokumentuar mbi të gjitha nga nekropolet që kanë arritur tek ne. Ndër gjetjet e ndryshme, dallohen tumat që u shfaqën në fund të shekullit të VII para Krishtit. C.: brendësia e këtyre varreve riprodhonte arkitekturën e shtëpive etruske. Por me kalimin e shekujve gjejmë edhe varre me afreske luksoze, të mbushura me një simbolikë të jetës së përtejme, siç janë imazhet e banketeve, në të cilat i ndjeri duket se merr pjesë në jetën e përtejme, ose skena gjuetie dhe peshkimi. Trupat e njerëzve të rangut të lartë shoqëroheshin shpesh me sende varresh luksoze, si armë, bizhuteri dhe objekte rituale – duke përfshirë enët e banketit dhe kavanozët e vajit – që simbolizonin fuqinë e tyre. Ndonjëherë objektet vinin nga vende shumë të largëta, duke dëshmuar për rëndësinë që kishte tregtia në pasurinë e këtij qytetërimi.
Forca e Grave Etruske
Në një lashtësi në të cilën gruaja në shoqëri kishte pak rëndësi, si tek romakët dhe grekët, tek etruskët komponenti femëror shihej në një këndvështrim pozitiv. Para së gjithash, etruskët gëzonin liri më të madhe në jetën e tyre shoqërore. Sarkofagu i bashkëshortëve, i ruajtur tani në Muzeun Kombëtar Etrusk të Villa Giulia në Romë, dokumenton pjesëmarrjen e grave në simpoziume, banketet rituale të aristokracisë. Ky konsiderim më i madh ishte edhe për shkak të rëndësisë së hyjnive femërore brenda fesë.
Një fragment nga dokumentari i Kopshtit të Albertit. Në sfond, sarkofagu i bashkëshortëve (530-520 p.e.s.) i gjetur në një varr në Cerveteri, në nekropolin Banditaccia. Tani ruhet në Muzeun Kombëtar Etrusk të Villa Giulia në Romë. Burri dhe gruaja janë gjysmë të shtrirë në një klin, shtrati i përdorur në banketet ceremoniale, duke dëshmuar për praninë e grave në momente të jetës publike.
Ka shumë dëshmi të tjera për këtë konsideratë më të madhe për gratë, para së gjithash disa varre shumë të pasura, në të cilat e ndjera kryesore është një grua. Për shembull, në një varr në Cerveteri, kamari kryesor i përkiste Larthia-s, një aristokrati i varrosur me shumë xhevahire të çmuara. Ose përsëri, në Varrin e Orkusit në Tarquinia është portreti i Velia Spurinna, një grua e bukur e rangut të lartë. Për më tepër, falë zbulimit të disa gjetjeve, ndonjëherë të firmosura nga mjeshtrit, të cilat mbajnë mbishkrime që vërtetojnë se i përkasin femrave, është hedhur hipoteza se gratë shpesh merreshin me letërsi dhe art.
Velia Spurinna në varrin e Orcusit në Tarquinia. Portreti është mbiquajtur “Mona Lisa Etruske” dhe konsiderohet si një nga kryeveprat e artit etrusk.
Një nga zbulimet më të rëndësishme të viteve të fundit ka të bëjë me varrimin e një gruaje shumë të pasur, të shoqëruar me një varr të çmuar. Zbulimi u bë në vitin 2019 në Korsikë, në Aleria, ku varrosjet etruske të datuara midis viteve 500 dhe 250 para Krishtit ishin gjetur tashmë më parë, duke dëshmuar për praninë e tyre edhe në këtë zonë. Nëse dëshironi të mësoni më shumë për këtë gërmim të fundit, por edhe për këtë popullsi ende të rrethuar nga një atmosferë misteri, Il Giardino di Albert na tregon për këtë në dokumentarin “Etruskët, një qytetërim misterioz i Mesdheut”. RSI