Me rastin e 468 vjetorit të botimit të “Mesharit” të Gjon Buzukut, sjellim një shkrim të Át Justin Rrotës për sjelljen e kopjeve të para të kësaj ksomblle – antikuar nga Biblioteka Apostolike e Vatikanit në Shqipëri.
Një miku im shumë nderuar, tani i ndjerë, zoti Kolec Çefa, më kishte dhuruar kopjen e daktiloshkruar të këtij shkrimi të Át Justin Rrotës, me rastin e botimit anastatik të kollanës “Illyricum Sacrum” në Tiranë, shkrim të cilin Át Justini e kishte përgatiur për botim dhe e kishte botuar në revistën “Nëndori” nr. 3, 1955, Tiranë. Ne, me këtë rast, kemi ruajtur ortografin dhe çdo gjë tjetër që ka shkruar Át Justini, pa asnjë ndërhyrje.
Është për të vënë re, modestinë e Át Justinit, thjeshtësinë, korrektësinë, saktësinë dhe anën përmabjtësore të të rrëfyerit me këtë rast solem, qoftë kur e ka prekur për herë të parë “Mesharin” e Buzukut, në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit, qoftë kur pas 26 vjetësh, shkruan kujtimet, përkatësisht na sjell nga afër tërë përjetimet e tija, emoncionet, ndjenat e shumta dhe dashurinë e respektin si për këtë vepër, të parin libër të shtypur /jo dorëshkrim-masnucriptum/ ashtu edhe për vendin e tij, atdheun e tij, Shqipërinë.
Edhepse autoriteti më i thirrur për një punë të tillë, për të hulumtuar dhe për të sjellur fotografit e ksomblës së shytpur të “Mesharit” Át Justin Rrota është krejt modest duke mos shafqur fije egoizmi apo mendjemadhësie siq ndodhë sot me shumë të ashtuquajtur “albanolog, historianë, studiues…,” etj, shumica dërmuese e të cilëve nuk janë specialistë të fushës, nuk kanë asnjë lidhje me albanologjinë apo historinë, nuk njohin gjuhët përkatëse, nuk zotërojnë paleografinë apo diplomatikën, nuk kanë asnjë përgaditje profesionale për përperiudhat përkatëse, por që dinë të krekosen poshtë e lartë qoftë në rrejtët sociale apo ndonjë të përditshme që ju boton shkrimet e tyre pasi ata paguajnë hapsirat përkatëse. Disa nga këta “specialistë” janë nga profesionet më të ndryshme si: inxhiner makinash, inxhinier komunikacioni, pizzamen, pastrues apo rojtar bilbiotekash, mjek onkolog ose infemrier, tregtar bizhuterish, pastiqier, taksit, floktar, rojtar godinash… etj, të cilët jetojnë nëpër qytete në të katër anët e botës, që ikën me rastin e parë nga atdheu i tyre, që Át Justin Rrota aq shumë e respekton, nderon dhe dashuron dhe pa fije hezitimi; kthehet aty ku kishte lindur, për të vazhduar punën e tij, me dashurinë më të madhe për librin, për nxënësit, kolegët dhe të tjerët.
Rrëfimi i Át Justin Rrotës është një dëshmi e jashtëzakonshme e kohës, për albanologjinë e historinë, për thesaret e shumtë të gjuhës, kulturës, traditës dhe historisë së popullit tonë që ende presin duart e specialistëve të shohin dritën e botimit, të shkunden nga pluhuri i harresës shumë shekullore që i ka mbuluar; për t’u bërë udhërrëfyese të padiskutuara dhe shtylla të forta të mesjetën dhe periudhat tjera historike, qofshtë për shqiptarët në trojet etnike, qoftë për ata që të shtërnguar nga pushtues të egër u detyruan të largohen nga trojet e tyre.
Edhe pse kanë kaluar plot 68 vjet nga koha kur u shkrua ky shkrim nga Át Justin Rrota, ai ende është aktual dhe tepër i domethënës e përmbajtësor për temën që trajton.
*************
Át Justin Rrota
Kallënduer 1555 – Kallënduer 1955
Shkrim i përgaditur dhe i botuar në revistën “Nëndori” nr. 3, 1955, Tiranë
Endè i ri me moshë, sado i ligshtuem kahë shëndeti, unë aso pranvere -1929- jipshem gjithënjë mësim gjuhet ndër klasët e nalta të gjimnazit.
Lajmi i shpallun atëher prej fletoresh e revistash mbrenda e jashta Shqipëniet, se gjiindej ndër arkivat e Romës një kopje e librit ma të vjetër shqip (1555), qysh ndë fillim më kishte trandë e elektrizue.
Më dukej si çudë, nuk e kuptojshem dhe griheshen vetë me vete kahë mendojshem, si mund të rrishin indiferente sidomos masat intelektuale ndë një Shqipëni, Shtet ndë vete, ndaj visarin Buzukjan!
Kahë s’më linte e keqja e atij monumenti jetik, vorrue nd’errësin e libravet të huaja larg atdheut, nd’ate pakicën teme, gjithësa munda dhe gjithësi dijta, nxita e mërzita të madh e të vogël, t’a kapshim ma me zéll çashtjen e çimelit ndë fjalë.
U desh do kohë djeri që ata, të cilët kishin punë ndë dorë, t’a kuptojshin randësin e dokumentit dhe t’a shandroshin ndë realitet dëshirin e vullëndetmirëvet.
Sigurisht, jo porsi ma kompetenti, por … s’e dij; ndashti pse u dëftova aqë entuzijast, qeshë zgjedhë vetë për këtê misjon. D.m.th. të siellshem ndë tokën Shqipëtare, – mbassi s’ishte e mùndunë kopjen origjnale, që njihet e vetmja ndë botë, – ndemose librin e fotografuem; që të mundshim kështu studjuesët e pastudjesët me e kuadruem pasqyrën e Shqipes së fòlunë prej së parësh shekullin fill mbas deket së Skandërbeut.
U nisa. Por, shi ate ma të parën natë ndë të cilën mbërrita ndë qytetin e amëshuem, krejt etnutjast për misjonin tem, m’u prish. Kur më qiti rasa t’i a përmenshem dikuj qëllimin, për të cilin kishem /2/ ardhë, m’a priti trûq: Edhe unë mirrem me kësosh punësh, jam hulumtues dokumentash së vjetër, por, po kam keq të Ju thom fjalë: Kini ardhë ndë një kohë të keqe. Këso ditësh vapet bibljoteka, me të cilën kini punë Ju, âsht mbyllë; mbassi personeli gjindet i shpërndam ndër pushimet verore.
Ato fjalë më ranë si ujët valë. Me kaqë ideali dhe entuzjasmi, me të cilin ishem nisë për këtê udhtim të jashtëzakonshëm, automatikisht binte poshtë. Shto shpenzimet, dhe … ma zi marrja, se dami. Misjoni im, barra m’e zhvorrue Buzukun, erdh e m’u pështjellue aqë, sa, për ças u pendova pse i a kishem hŷ e me dalë pa taksë.
Ndë gjithatê demoralizim ku gjindeshem, m’u duk një ndërmjetës i aftë, për të më çelë shteg nd’atë punën teme. Prandej unë, gjithkund bisht mbas si. A. Piktori kishte aty ndër Muzejt e përmèndunë një zyrtàr, kolegë të vetin, bashkëvendas. Hapat e gjurmimit të parë i filluem te ky.
Para së gjithash na drejtoi te një rojtarësh së Bibliotekës, te një plak. Aty mormë vesht, se Arkivet ishin gjithënjë çelë; edhe pamë vizituesët, që hŷjshin e dilshin … M’erdhi fryma!
Bana si bana, e të nesërmen hyna edhe unë ndë Bibljotekë. Mirë se hyna; por, ku do t’u a niseshem kërkesavet, unë, që, përposë emnit t’auktorit dhe të titullit të trilluem të Mesharit, nuk kishem kurrnjë shenjim tjetër? … Duhet me u gjetë mrendë nd’atê pyllë të dendun librash e dokumentash, sikurse gjineshem unë atê ditë për ma të parën herë ndë jetën teme, për të pasun idén, çka âshtë ajo Bibljotekë.
Më drejtuenë te sekcjoni i ungjijvet të vjetër: Dorëshkrime artistike apor inkunabula, të lidhunë shumica me lëkurë apor edhe ndë pergamene; disa, të mëdhaj sa unë ndë kambë. E e sillshem prej fundi mbë krye katalogun e atyne punimeve të vjetra: Ungjij gjithënduerë gjuhësh, ritit e stilit. Por, ç’dobi? Shqip, kurrgjâm kurrkundi…
E vijova unë për do dit të mira ndër këto kërkesa të pafrytshme. Vijova djeri që një ditë, m’a bani njeni rojtarësh: D. Çiril /3/ Korolewsky, ai mirret me këso shkrimesh e botimesh së moçme liturgjike të kishëvet orjenatle. “- Edhe m’a dëftoi ku pnonte.
Po mjerisht aso ditësh, ndërsa unë ishem ndër grepa, tryeza e tij shihej gjithmonë thatë. Ku ishte D. Korolewsky? … Kishte shku – më thànë – diku ndër rrethet e qytetit për pushime verore. Por, më siguruenë, se, mbas fjalës së lanunë, nuk kishte vonesë.
Edhe unë, për ditë nade, punën ma të parën, sa shkojshem ndë bibljotekë, me pyetë derëtsarin, a kishte këthye D. Çirili!
Nuk kaluenë shumë dit njimend, edhe një rojtar m’a dha lajmin e gëzueshëm, se tek e mbrama i dëshruemi kishte mbërri natën para.
E prita. Për nji që më puno, m’a bani: “Po a Ju jini ai Frati nga Shqipënia, që më kërkoni tash një javë? … Buzukun lypni: Qe; më falni sa t’i ap fund njëkësaj letre që kam ndë dorë, edhe Ju a pruna.”
Të më kishte thanë, se m’ishte ngjallë prej vorrit njëni robësh së mi të dekunë, nuk e dij se do t’ishem gëzu ma fort. Sa s’kjeshë tue i ra ndë gjûj përpara, me i puthun kambën. Kaq!
Tre minuta, nuk vonoi ma, për t’a krye atë shkresë; por mue m’atëherë, kur e kishem, si me thanë, Buzukun ndë grusht, ata minuta m’u duknë orë.
Dikur u çue, e la tavolinën; edhe, pa më thanë mue gjâ, shkoi e humbi mbas do raftesh së mëdhaj librash, sa … Nuk vonoi sa ndora, kur, si triumfalisht, m’a dorëzoi blenin e dëshruem.
Sa s’qava prej gëzimiz. E mora ngrykë Buzukun e dashun, e putha me nderim edhe e vuna mbë tryesën e madhe të studjesavet.
Edhe nisa t’a shfletsoj si i dëshruem me màll pomi, njashtu sikurse shfletsohen letrat e shtrêjta të njëj miku të vjetër… Kaqë i kishem këcye përsypri atij visari të çmueshëm, sa më vje ndër mendë, se njëri rojtarësh m’u afrue e tha ndë vesh: “Ma kadalë! Këqyrni, mos t’a damtoni tue e shfetsue: âsht gjâ e vjetrë! … Mandej, jo me i vû duerët sypri!”
Kishte arsy, e pashë, të m’i qitte ndër mendë rregullat ma elementaret e këtyne rasave; por, ç’ti bâjsh! … Unë atëherë kishem tretë faret, dhe s’dijshem ku ishem prej gëzimit e mallit.
Këndova mbë tê sa këndova, djeri që u bâ koha me i lirue salonat e leximit.
/4/ Njashtu edhe nd’e nesret e nd’e mbasnesrit; s’kishem të ngim. Një herë së parit, rishtar i pamësuem me stilin dhe grafin Buzukjane, ngurojshem. Por, mejherë i a mora dorën leximit, dhe s’m’u bante ma me e lëshue.
Nuk e tora gjatë. Fill njaty të tretën a të katërtën ditë mbassi u kënaqa me tê, u informova për fotografistin e bibljotekës. Më paraqitnë një farë Samsaini-t. pashë modelet, i zgjodhmë, dhe ramë ndë godi për çmim. Venduemë me i a hý punës pa tjetër: me e fotografue krejt Mesharin, me m’a lidhë – dy kopje ndë lëkurë, njenën ndë rason. Për këto punime më kërkoi Stabilimenti nj’a tri javë afat.
Edhe unë ndë këtê ndërkohë e lashë Romën, e dola me kërkue ngjeti për dokumenta të Shqipes.
*********
Ndë krye të tri javëvet, t’u këthyemen ndë Romë, puna ma e para, m’u pjekë ndë fotografistin sypërmarrës. Stabilimenti Samsaini i kishte ndêjë përpikënisht kontratës. Kur m’i qiti me i pa blêjt e lidhunë, më qeshi buza, ma fort zemra.
Sadoqë për dukë t’a këndaqshin synin, tue i shfletsue vërtetova, se reprodukcjoni ndër të tria kopjet nuk ishte ashtu i pastër dhe i qartë, si e kishem dëshruem. M’u prish pak. E po, thashë, cila veprë njerëzore mund të dalë prej doret së mjeshtrit krejt pa kurrnjë të metë a njollë:
Por prap mendova, se njëni vend i mbyllët i kopjes a) mund të ndriçohej, me tekstin e kopjes b).
Më kishte marrë mendësh fotografist me të lidhunt aqë elegant, sidomos t’asaj me rason; e … s’i bana ma fjalë.
U gëzova sa s’ka; posaçe kahë menojshem, se me kaqë misjoni im kishte marrë një përfundim të mirë, e se tash mund t’u këthejshem ndë vend tem me ball hapër. Nuk kishem dalë, falemi nderës Zotit, – btatkçi a vagabond, sikurse patshë drashtë atê natën e parë, kur vuna kambë ndë Qytetin e amshuem! …
I dhashë drejtimin, të m’i binte kur rrishem: SS. Quarante. T’i marrem ndë dorëzim “Buzukët” e lidhunë, aty për aty i a pagova sypërmarrësit punën: përsa më bje ndë mendë, nga 1.200 lt. kopjen.
Tre blêjt ndën sqètullë, me atë fill ngava te libreria e famëshme “Desclés.” I porosita të m’i impakojshin sa ma mirë dhe të /5/ m’i sigurojshin me garansit ma të fortat të zyres postare.
Ndërkaq i hoqa edhe vetë spirancat prej qytetit s’amshuem, edhe mora drejtimin kahë vendi im. Çka ma tepër; edhe qe, se m’erdhi lajmi i zyres së postelegrafës, që më njohtonte, se Buzukat kishin mbërri ndë doganën e qytetit.
Sa i vogël unë! … Këndaqeshem tue i këqyrë ata tre blêj. Si të kishem bâ një punë të madhe!
(I ftuem të marr pjesë ndë numrin kujtimor të katëqindvjetorit të Buzukut; tue dashë mos të përsëris këtu çka, tash sa ditë paçë shkrue mbi tê, dhe nd’anën tjetër, për një studjim të ri koha e shkurtë – vetëm 5 dit afat – nuk mjaftonte, mendova të rreshtoj shenjimet e mia të Buzukut, kur kjeç dërgu sot 26 vjet, për me i sjellë ndë gji t’atdheut ma të parat kopje të fotografueme të Veteranit të Shqipes)
[Përgatiti për botim, sipas kopjes së daktiloshkruar, Prof. Dr. Musa Ahmeti]
Marrun nga https://gazetadielli.com/at-justin-rrota-dhe-meshari-i-gjon-buzukut/
