Uliksi është heroi i Itakanit, djali i Laertit, njeriu i mprehtë dhe i shumëanshëm i kënduar nga Homeri dhe që ka magjepsur imagjinatën kolektive perëndimore sot dhe për shekujt që do të vijnë.
Ai është par excellence “nomos” i përsosur i udhëtimit të gjatë detar dhe i bërjes që nuk ka ndërmend të ndalet kurrë; simboli i qytetërimit të pakufishëm oqeanik, në krahasim me “nomos”-in e tokës.
Udhëtimi i tij dhjetëvjeçar pas rënies së Trojës është një udhëtim i gjatë dhe i lodhshëm, i udhëhequr nga ndjenja e nostalgjisë, e cila lind nga kombinimi i dy termave, “nòstos” (kthim) dhe “algos” (dhimbje), ose dëshira e vuajtur për të e kthehu në tokën e vet dhe përqafoi të dashurit më të dashur.
Udhëtimi riprodhon, pothuajse në vazhdimësi filmike, aventurat e njeriut që dëshiron të kthehet në atdheun e tij, por i pushtuar nga ngjarjet dhe nga vullneti i perëndive, detyrohet të endet në detin e gjerë, duke zbuluar vende imagjinare dhe përrallore, duke hasur edhe rreziqe e vështirësi, por pa hequr dorë nga kërkimi i “virtytit etik”.
Në bredhjen e tij të gjatë, si një udhëtar romantik i shtyrë nga një “Sensucht” i papërmbajtshëm, ai shkon në vende të panjohura, jeton përvoja të jashtëzakonshme, histori intensive dhe pasionante dashurish kalimtare, takon përbindëshat dhe krijesat mitike, Ciklopët, ngrënësit e zambakut, magjistarja Circe, Scylla dhe Cariddi, sirenat e mrekullueshme që zënë në grackën e tyre marinarët me këngën e tyre magjepsëse, zbret në Hades dhe flet me hijet e zhdukura të të vdekurve.
Me të mbërritur në tokën e Phaeacians, si një bard i tij, ai rrëfen aventurat e tij të mahnitshme për Alcinoo përmes një udhëtimi gjeografik, të cilin studiuesit kanë mundur vetëm ta rindërtojnë ndoshta, si vende fantastike, koordinatat e të cilave, kryesisht të paqarta, vështirë se përputhen në realitet.
Janë të gjitha vende të jashtëzakonshme, me rëndësi historike dhe antropologjike, të cilat mund të gjejnë njëfarë ngjashmërie me “topoi”, vendet e psikikës njerëzore, ku, përveç dimensionit racional, ka vend për atë mbetje të errët dhe të pakësueshme. , ajo botë ekstraracionale e shtysave dhe ju dëshironi që Frojdi të konfigurojë si “Es” (Pandërgjegjeshëm), matricën origjinale të personalitetit, në të cilën ndërthuren instinktet e jetës (Eros) dhe vdekjes (Thanatos).
Historia tragjike e sirenës Parthenope dhe origjina e Napolit janë të lidhura me heroin e Itakës.
Parthenopa është vetë emblema e qytetit; sirena së cilës miti i ka dhënë zë për të përshkruar themelin e tij. Ajo, e bukura, e cila me këngën e saj melodioze u përpoq të magjepste Odisenë, por refuzimi i heroit grek e shtyu atë drejt vetëvrasjes tragjike që e pa të hidhej nga një shkëmb i lartë derisa u transportua nga dallgët e detit në ishullin Megaride që del në Gjirin e Napolit.
Një trup i thyer ai i Parthenopës së pakënaqur, si dhe shpirti i tij, por trupi i tij, me sa duket u zhduk në ajër, shërbeu për t’i dhënë jetë lindjes së një qyteti të ri, “Neapolis”, me kokën në Capodimonte dhe bishtin me luspa në Posillipo.
Odiseu është mbi të gjitha heroi antik dhe modern, njeriu i vazhdimësisë dhe i metamorfozës, ai është metafora e “procesit” që kalon shpirti njerëzor për të gjetur vetveten.
Figura e Uliksit përshkon epokat e historisë, duke bashkuar brigjet e kohës në udhëtimin e gjatë, derisa arrin në vendlindjen e tij të dashur dhe nusen e tij, por i pa kënaqur, ai merr sërish detin dhe, siç kishte profetizuar falltari Tiresias, ai mbërrin, në udhëtimin e tij të fundit, në vendin ku nuk dihen anijet e kalitura me kripë.
Sipas asaj që Dante rrëfen në kantonin XXVI të Ferrit, “fluturimi i çmendur” i fundit i Uliksit përfundon në një mbytje tragjike të anijes pa kthim.
Ai njeri, i pandotur dhe i urtë, simbol i “virtytit dhe dijes” që donte të kalonte kufijtë e mundësive njerëzore, megjithatë e jetoi intensivisht jetën e tij, shpirti i tij i zjarrtë i etur për të njohur e çoi drejt destinacioneve të paimagjinueshme, duke e bërë ekzistencën e tij prototip të mitit dhe letërsisë.
Foto e bashkangjitur:
1) Koka mermeri e Uliksit, nga Vila e Tiberit, shek. AD, Sperlonga
