Kur flasim për gjuhën tonë amtare dhe në këtë kontekst për historinë e gjuhës shqipe, para së gjithash duhet pasur në konsideratë mbishkrimet epigrafike dhe dokumentet origjinale arkivore, dhe në rastin konkret një dokument raguzan të regjistruar në kancelarinë e komunës së Raguzës më 14 korrik 1284. Në këtë burim zyrtar përmendet për herë të parë gjuha arbërore: “Dëgjova një zë që thërriste në mal në gjuhën arbërore” (“Audivi unam vocem clamantem in monte in lingua albanesca”). Deri më sot shkenca përgjithësisht nuk ka zbuluar ndonjë dokument më të hershëm se ky ku bëhet fjalë drejtpërsedrejti për gjuhën arbërore. Aludimet se janë zbuluar të tilla dokumente më të hershme ku përmendet gjuha arbërore ose shqipja e sotme nuk mund ti bëjnë ballë kritikës shkencore, dhe si të tilla me plotë gojën i quaj si dokumente fantome.
Nga ana tjetër është e njohur dhe e pranuar përgjithësisht nga shkenca se, emri antik-mesjetar më i vjetër i njohur i arbërve, që pas shek. XVII do të quhen shqiptarë, është i pandashëm nga emri Ἀλβανοί i njërës nga bashkësitë fisërore të ilirëve të Jugut, d.m.th. të Ilyrii proprie dicti ”Ilirëve të mirëfilltë”. Kryeqendër e fisit Ἀλβανοί ishte qyteti Ἀλβανóπολις, që për herë të parë përmendet nga gjeografi Aleksandrin Ptolemaeus (Ptolemej) në shek. II të e. s. Ky qytet është identifikuar me rrënojat në katundin e sotëm Zgërdhesh, 3 km. larg Fushë-Krujës. Pas heshtjes prej disa shekujsh, Ἀλβανοί-t dhe hapësira e banuar prej tyre përmendet sërish gjatë shek. V-XI në mbështetje të burimeve raguzane dhe burimeve bizantine!
Burimi: Arkivi Historik i Dubrovnikut (DAD), i realizuar për postim nga MA. sc. Ermal Gashi!
