“ARVANITIKA: SHQIPJA E FOLUR”
Në disa nga artikujt tanë të mëparshëm, kemi trajtuar arvanitasit; historinë dhe mënyrën sesi jetonin ata në Greqi. Sot do të merremi me gjuhën e arvanitasve, arvanitasit, historinë dhe perspektivat e saj. Burimi kryesor për shkrimin tonë. është libri i Eleni Sella-Mazit “Dygjuhësia, identiteti kombëtar dhe gjuhët e pakicave”.
Fakte historike
“Variantet” e ndryshme të dialektit jugor të shqipes, toskërisht, siç përdoret në Greqi nga komunitetet arvanito-greke, njihen si arvanitika ose arvanitika. Siç e kemi përmendur në artikullin tonë, për “arvanitasit e Atikës” (4/3/2018) zbritja e parë e arvanitasve më në jug, konkretisht në luginën e Aoos, ishte në vitet 1021-1022, ndërsa rreth vitit 1268, ata u vendosën me në jug të Pindos.
Arvanitasit merreshin veçanërisht me bujqësi dhe jetonin kryesisht në Atikë, Beoti, në Peloponezin verior, në Evinë jugore, në ishujt përreth brigjeve të Peloponezit verilindor dhe në Atikë dhe Korfuz. Në dekadat e fundit, shumë arvanitofonë janë vendosur në qendra të mëdha urbane, gjë që ka ndikuar në braktisjen e dygjuhësisë dhe ekskluzivitetin e përdorimit të gjuhës greke. pothuajse kudo. Megjithatë. numri i arvanitofonëve llogaritet në 30.000-50.000 folës.
Arvanitika është gjuha e folur.
Nuk u kultivua e njëjta traditë letrare e shkruar. Që nga themelimi i shtetit modern grek, janë shkruar shumë studime për arvanitasit, origjinën e tyre, kontributin në luftrat nacionalçlirimtare, marrëdhëniet e tyre me shqiptarët etj. Tridhjetë vjetët e fundit, janë bërë studime duke dëshmuar rrjedhën e pavarur dhe të ndryshme të zhvillimit, në raport me shqipen. Sipas Eleni Sella-Mazit, marrëdhënia mes shqipfolësve dhe shqipes, është e “paqartë dhe e largët”. Arvanitofonët e dinë mjegullt, se gjuha e tyre amtare lidhet me gjuhën zyrtare të Shqipërisë, por këtë formë të shkruar, e konsiderojnë “të rëndë”. Gjithashtu, arvanitofonët e një zone, pohojnë se nuk kuptojnë folësit e zonave të tjera arvanitase, duke e cilësuar çdo formë tjetër, si “arvanitika e rëndë, e dendur, e thellë”.
Imigrimi i shqipfolësve në Greqi dhe Arvanitikë
Migrimi masiv i shqipfolësve në Greqi, që nga fillimi i viteve 1990, ka bërë që shumë njerëz të besojnë se do të çonte në pasurimin e gjuhës arvanitase, zgjerimin e përdorimit të saj, por një gjë e tillë nuk ndodhi.
Emigrantët shqipfolës, pas një periudhe vendosjeje pranë zonave shqipfolëse, preferuan të flisnin greqisht dhe më pas, u zhvendosën në qendrat e mëdha urbane. Diçka e ngjashme ka ndodhur në Siçili, me të krishterët shqipfolës. Në vitet 1980, pati një lëvizje për mësimin e Arvanitikës, e që, megjithatë, u ndal në vitet 1990, me ardhjen masive të emigrantëve shqiptarë në Greqi.
Gazeta në gjuhën shqipe, “Besa”, që filloi të botohej në vitin 1982, por nuk doli më nga shtypi, prej 1994-ës.
