Pa një gërmim tërësor të varrezave është e vështirë të mblidhen të gjitha modalitetet e zhvillimit të një popullsie dhe të organizimit të hapësirave, të caktuara për të gjallët dhe për të vdekurit. Në studimin në proces, grupi të cilin aktualisht e kemi në dorë, megjithëse i reduktuar, na lejon gjithsesi të ndjekim linjat më themelore. Hipotezat që ne hedhim, si për strukturat sociale ashtu edhe për identitetin e popullsisë, bazohen në gërshetimin e të dhënave arkeologjike dhe antropologjike që kemi në dispozicion. Analizat kërkimore të paraqitura tregojnë se është e mundur të përcaktohet antropologjikisht heterogjeniteti i popullsive të Shqipërisë së Veriut në shekujt e parë të Mesjetës. Po ashtu është e mundur të tentohet edhe drejt një interpretimi. Në Koman është studiuar vetëm ndonjë skelet. Por megjithatë, nga vëzhgimet e para antropologjike ne mund të tregojmë se popullsi të ardhura nga Lindja kanë okupuar pa dyshim vendin, duke u përzier me popullsitë lokale. Pasojat e dëmtimeve të zbuluara tek kafkat të bëjnë të mendosh se ky emigrim nuk është bërë pa përleshje, të cilat kanë ndodhur përpara ose gjatë ardhjes së tyre në vendbanim. Në Lezhë, nëpërmjet analizës antropologjike të skeleteve, na dëshmohet një diversitet morfologjik. Këto rezultate përputhen me vëzhgimet arkeologjike të bëra si mbi ritualin mortor, po ashtu edhe mbi arkitekturën e varreve dhe inventarin e dalë prej tyre. Duke u mbështetur në disa metoda paleodemografike të përshtatshme mund të konfirmojmë hipotezën e migrimeve dhe të masim impaktin e tyre mbi strukturat e popullsisë (ndarja sipas moshës së vdekjes) dhe mbi vdekshmërinë. Së fundmi, një njohje më e mirë e gjendjes shëndetësore, e cila del nga studimi paleopatolgjik, na lejon të specifikojmë kushtet e jetësës së popullsive sipas periudhave të caktuara. Keshtu mund të zbulojmë shqetësimet patologjike që mund të kenë lënë gjurmë në faza të ndryshme kronologjike. Këta mund të jenë kryesisht aksidente të jetës së përditshme në fillim të përdorimit të kesaj qendre, sëmundjet infektive dhe shqetësime të lidhura me aktivitetin njerëzor në shekujt e mëvonshëm të Mesjetës. Po ashtu keta mund të jenë edhe gjurmët e dhunës të periudhës otomane, të cilat dëshmojnë për ashpërsinë e pushtimit.
©Luc Buchet/Iliria, 2013 /Albanian Archaeology
