Kombësia kryesore josllave e vendit, shqiptarët kanë luajtur një rol dytësor, por jo margjinal në historinë e Jugosllavisë. Në regjistrimin e vitit 1981, popullsia shqiptare arriti në 1.7 milionë banorë, 7.7% e numrit të përgjithshëm të qytetarëve jugosllavë, më shumë se maqedonasit dhe po aq sllovenë. Megjithatë, ata nuk njiheshin si një nga kombet përbërëse të federatës socialiste. Roli i tyre në historinë jugosllave ende shpesh neglizhohet sot.
Një projekt i ri kërkimor (Në Veri-Perëndim! Migrimi Shqiptar brenda Jugosllavisë 1953-1989), udhëhequr nga studiuesit Rory Archer dhe Mladen Zobec të Universitetit të Gracit, Austri, po studion migrimet brenda federatës jugosllave dhe çfarë krijoi stereotipin e “bukëpjekësit dhe akullores” shqiptar.
Në drejtim të veriperëndimit
Të përqendruar në Kosovë dhe Maqedoninë Perëndimore, që nga viti 1953 shqiptarët kanë përfituar nga përfundimi i kufizimeve të qëndrimit për t’u zhvendosur në qytetet e veriperëndimit të federatës, veçanërisht në Kroaci dhe Slloveni. Krahas prapambetjes ekonomike dhe tepricës së punëtorëve bujqësorë në rajonet e origjinës, është edhe segmentimi etnik i tregut të punës, i cili i shtyn shqiptarët drejt sektorit privat.
Shumë shpejt, nga punëtorët “jakë blu”, shqiptarët u kthyen në sipërmarrës të vegjël, duke zënë vend në tregtinë me pakicë: furra buke, fast-food, zarzavate, karamele, në një proces të lehtësuar nga ekonomia informale dhe lidhjet familjare dhe vendasit. Familja e gjerë në fakt vepron si një platformë dhe rrjet social, duke garantuar që kapitali fillestar të ngrihet vetë, shpesh në këmbim të viteve të punës joformale. Ky është rasti i akulloreve përgjatë bregdetit kroat, pothuajse të gjitha të drejtuara nga familje shqiptare maqedonase nga Gostivari dhe Tetova.
Integrimin dhe emancipimin social
Megjithatë, integrimi nuk ishte i thjeshtë: paragjykimi kombëtar hyn në lojë (shqiptarët shihen si besnikë ndaj Shqipërisë së diktatorit Enver Hoxha dhe jo Beogradit), gjuhësor-kulturor dhe fetar (ata janë kryesisht myslimanë), përveç më shumë të lidhur me socialistët. morali modernizues, armiqësor ndaj formave socio-kulturore tipike të familjes rurale dhe patriarkale.
Emancipimi social i shqiptarëve në Jugosllavi rritet me kalimin e kohës. Nga vitet 1970 e këtej, shqiptarët në Jugosllavi janë edhe aktorë, shkrimtarë, politikanë, futbollistë, të njohur dhe të vlerësuar nga publiku jugosllav. Por paragjykimi nuk largohet.
Nga paragjykimi etnik në atë politik
Në vitet 1980, paragjykimi etnik u bashkua me paragjykimin politik. Pas protestave të vitit 1981 në Kosovë, stereotipeve tradicionale i shtohet edhe perceptimi i shqiptarëve si kundërrevolucionarë dhe irredentistë, një mesazh i përcjellë nga elita dhe nga mediat serbe për të sfiduar autonomitë e fituara nga shqiptarët në Kosovë dhe të garantuara nga jugosllavia. Kushtetuta e vitit 1974. Siç shkruan studiuesja Catherine Baker në Race and the Jugoslav Region (2018, f. 72), kryqëzimi i fesë, përkatësisë etnike dhe klasës shoqërore i bëri shqiptarët në fund të viteve 1980, në Jugosllavinë “të etiketohen si fund amentalistë mysl imanë në mediat nacionaliste serbe. , dhe trajtohet si një shtresë e nëndheshme kulturore dhe etnike”.
Represioni i shtyn edhe më tej shqiptarët të lëvizin drejt Istrias, duke ngjallur dyshimin e autoriteteve. Aty shqiptarët që në vitet 1950 kishin zënë vendin e punës sezonale dhe turizmit, dikur zonë e lakmuar e minoritetit italian. Një raport i inteligjencës jugosllave i vitit 1988 mbi “kompleksin shqiptar” në zonën e Pulës vë në dukje rritjen demografike të pakicës që nga viti 1981 dhe punësimin e tyre në tregtinë me pakicë – një sektor margjinal në krahasim me ekonominë shtetërore socialiste, i dyshuar se vepron si një ekran për nacionalistët. rrjeteve. Mungesa e pjesëmarrjes në sistemin e vetë-menaxhimit dukej potencialisht subversive.
Sipas një raporti tjetër të vitit 1987, “marrëdhëniet me popullsinë vendase kërkojnë mbikëqyrje më të madhe”. Mosbesimi i ndërsjellë ndërmjet komunitetit shqiptar dhe aparatit shtetëror të Jugosllavisë socialiste (gjithnjë e më shumë i ndikuar nga nacionalizmi serb) përforcon prirjen e shqiptarëve për të punuar vetë, në mënyrë që të mos varen nga një shtet të cilit nuk i besojnë.
Era post-jugosllave
Historia pas vitit 1989 është tjetër gjë. Për shumë familje shqiptare, lufta ka çuar në një emigrim të ri – drejt Zvicrës, Gjermanisë dhe vendeve skandinave, i cili filloi që në vitet 1970, por edhe drejt vendeve neokapitaliste të Evropës Qendrore dhe Lindore. Nga Prizreni në Bukuresht apo në qytetet provinciale të Hungarisë dhe Çekosllovakisë, ku edhe sot nuk janë të rralla të gjesh akullore me emra që i referohen bregdetit të Adriatikut apo qyteteve të Kosovës e Maqedonisë.
Megjithatë, shumë shqiptarë mbeten në republikat e sapolindura të Sllovenisë dhe Kroacisë, duke u bërë pjesë integrale e shoqërisë. Një lidhje e forcuar nga vitet e luftës, kur më shumë se dy mijë shqiptarë vendosin të luftojnë në radhët kroate, duke marrë pjesë aktive në pavarësinë e vendit. Sot sipas regjistrimeve të popullsisë në Slloveni jetojnë rreth 10 mijë shqiptarë dhe në Kroaci 17 mijë. Në këtë të fundit, ata përbëjnë një pakicë kombëtare autoktone të njohur në Kushtetutë dhe gëzojnë një vend të garantuar në parlament. Shumë prej tyre vazhdojnë të operojnë me sukses në sektorin e shitjes me pakicë dhe si sipërmarrës të vegjël, duke vazhduar bizneset e ndërtuara nga familjet e tyre në erën jugosllave. / Përgatiti Yllka Lezo/Diaspora Shqiptare
