Paraardhësit tanë njerëzorë ishin në Tokë qysh 6 milionë vjet më parë, por cili është vendi më i hershëm që përmban dëshmi arkeologjike të ekzistencës së tyre?
Rezulton se ka dy lokacione – një në Kenia dhe tjetra në Etiopi – që konsiderohen kandidatët kryesorë për vendet më të vjetra arkeologjike në botë, sipas shumë studimeve, shkruan Live Science.
Pyetja se cili është vendi më i vjetër arkeologjik në botë është “një temë që ka ndarë kohët e fundit komunitetin arkeologjik”, tha Jonatan Sahle, një pedagog i lartë i arkeologjisë në Universitetin e Cape Town në Afrikën e Jugut.
Vendi i parë, i quajtur Lomekwi 3, mban eshtra të homininave, si dhe objekte prej guri dhe ndodhet në një kodër të ulët në West Turkana, Kenia. Në një studim të botuar në vitin 2015 në revistën Nature, studiuesit raportuan se, duke takuar sedimentin ku u gjetën artefaktet, ata vlerësuan se mosha e vendit ishte rreth 3.3 milionë vjet.
Vendi ndodhet në një zonë të pyllëzuar në një kodër të vogël jo shumë larg liqenit Turkana. Është e mundur që Australopithecus afarensis po përdorte artefaktet prej guri për të thyer arrat që ekipi shkroi në gazetë. Numri i njerëzve që kanë jetuar në vendndodhje në çdo kohë të caktuar nuk është i qartë.
“Lomekwi 3 është vendi më i vjetër arkeologjik i njohur në botë,” tha Jason Lewis, ndihmës drejtor i Institutit të Pellgut Turkana dhe një bashkëautor i punimit, për Live Science.
Jeremy DeSilva, një profesor i asociuar i antropologjisë në Kolegjin Dartmouth i cili nuk ishte i përfshirë në studim, u pajtua se Lomekwi 3 është vendi më i vjetër arkeologjik i njohur, por ai vuri në dukje se jo të gjithë studiuesit pajtohen.
“Lomekwi është e diskutueshme, dhe disa nga kolegët tanë nuk janë të bindur për lashtësinë e këtyre mjeteve,” tha DeSilva për Live Science.
Në të vërtetë, një numër i studimeve të fundit “vënë në pikëpyetje statusin e artefakteve në Lomekwi 3, duke argumentuar se disa nga artefaktet nuk janë gjetur në të vërtetë në një kontekst ku mosha e artefakteve mund të jetë e sigurt,” tha David Braun, një profesor antropologjie në Universitetin George Washington.
Me fjalë të tjera, artefaktet mund të mos datojnë në të njëjtën kohë me sedimentin në të cilin u gjetën.
Sahle është një nga ata arkeologë. “Për shumë prej nesh-përfshirë edhe mua-dëshmitë pa mëdyshje për ngjarjet më të vjetra arkeologjike vijnë në formën e mjeteve prej guri 2.6 milion vjeçar nga Gona”, i cili ndodhet pranë lumit Kada Gona në Afar, Etiopi, tha Sahle. Rezultatet e takimeve për Lomekwi 3 kundërshtohen, vuri në dukje ai, dhe ai ka dyshime serioze se mbetjet e gjetura në atë vend datojnë 3.3 milionë vjet më parë.
Hulumtimi në Lomekwi 3 u botua relativisht kohët e fundit, ndërsa kërkimet në Gona janë botuar gjatë disa dekadave dhe i kanë rezistuar shqyrtimit akademik, tha Sahle. “Përfundimet e bëra në kontekstin kronologjik dhe të sjelljes të kuvendeve arkeologjike të Gonës rrjedhin nga kërkime dekadash dhe, prandaj, i kanë rezistuar testit të kohës,” tha Sahle.
Mjetet prej guri në Gona mund të jenë bërë nga Australopithecus garhi, një paraardhës njerëzor që ka jetuar në Afrikën lindore rreth 2.5 milion vjet më parë.
Fosilet e specieve janë gjetur pranë veglave prej guri dhe ato mund të kenë qenë një nga paraardhësit e parë njerëzorë që kanë bërë mjete të sofistikuara prej guri në ueb faqen e projektit të Smithsonian Origins Human.
“Pretendimet e Lomekwi nuk u demonstruan në mënyrë adekuate kur u njoftuan dhe nuk ka [prova të reja] të siguruara, pavarësisht nga disa kritika të mirë-konsideruara të njoftimit origjinal të Natyrës,” tha Tim White, bashkëdrejtor i Qendrës Kërkimore të Evolucionit Njerëzor në Universitetin e Kalifornisë Berkeley.
White pajtohet se Gona ka dëshminë më të mirë të qartë për të qenë vendi më i vjetër arkeologjik.
Nga ana tjetër, disa studiues janë mbështetës të idesë se Lomekwi është më i vjetër se Gona.
Rick Potts, drejtor i Programit të Origjinave Njerëzore të Smithsonian, është i bindur se Lomekwi 3 “është vendi më i vjetër me dëshmi të forta të goditjeve gur mbi gur”, që do të thotë se është vendi më i vjetër që ka objekte guri të bëra nga paraardhësit njerëzorë.
Ai vuri në dukje se artefaktet prej guri në Lomekwi 3 duken të ndryshme nga ato të gjetura në Gona; ata janë më të vrazhdë dhe mund të mos kemi qenë need si fare mjete.
Artefaktet e gurit në Lomekwi 3 “tregojnë thyerje të vështirë të shkëmbinjve, në formë të parregullt që mund të kenë qenë nënprodukte aksidentale të goditjes – për çfarë qëllimi, askush nuk e di”, tha Potts, duke vënë në dukje se njerëzit në Lomekwi 3 mund të mos kenë krijuar mjete, por të përplasin gurë së bashku për arsye të panjohura. Edhe nëse artefaktet Lomekwi 3 nuk do të përdoreshin si mjete, ato përsëri do të konsideroheshin si artefakte të krijuara nga njerëzit.
Brian Villmoare, një profesor i asociuar i antropologjisë në Universitetin e Nevadës, tha për Live Science se Australopithecus afarensis mund të ketë bërë vegla guri, por ai vuri në dukje se nuk i ka ekzaminuar artefaktet Lomekwi 3.
Ai tha se nëse punimet në terren në të ardhmen nuk mund të zbusin shqetësimet në lidhje me datimin e Lomekwi 3, zgjedhja e tij e dytë për lokacionin më të vjetër arkeologjik do të ishte Ledi-Geraru në Afar, Etiopi, i cili daton rreth 2.8 milionë vjet më parë.
Në Ledi-Geraru, studiuesit gjetën një nofull hominine të pjesshme me dhëmbë, dhe ata e datuan atë duke ekzaminuar moshën e sedimentit përreth, ata raportuan në revistën Science në vitin 2015.
Sahle shprehu dyshime për datimin e këtij lokacioni, duke thënë se mund të jetë dukshëm më i ri se 2.8 milionë vjet dhe se Gona është vendi me dëshmitë më të mira pa mëdyshje.
Pavarësisht se cili nga këto vende arkeologjike është më i vjetër, të gjitha ato i bëjnë piramidat e Gizës (të cilat janë rreth 4.500-vjeç) dhe Stonehenge (e cila është afërsisht 5.000-vjeç) relativisht të reja në krahasim.
