“Shembullin më të mirë të vazhdimësisë iliro-shqiptare e ka dhënë kultura “arbërore” e Komanit. Zbulimet e para të kësaj kulture datojnë në fund të shekullit të kaluar, kur varreza e Dalmaçës u gjet në afërsi të fshatit Koman në luginën e Drinit, sot rrethi i Shkodrës. Këtu mori emrin kjo kulturë. Pasi konsulli francez në Shkodër, A. Degrand, i kishte gërmuar fillimisht këtu, arkeologët bënë gjithnjë e më shumë përpjekje për të gjetur këtë vend, duke përfshirë edhe arkeologun gjerman Paul Traeger nga Berlini, i cili zbuloi dhjetë varre në vitet 1899 dhe 1900. Në diskutimin si bartësit e kësaj kulturë janë sprovuar një varg i tërë popujsh nga pellazgët tek ilirët e romanizuar deri tek avarët dhe sllavët.
[…]
Studiuesit kanë arritur në përfundimin se kultura shqiptare e Komanit ka veçori konservatore dhe moderne në të njëjtën kohë, se është një kulturë me përmbajtje të re. Ajo u zhvillua gjatë disa shekujve në një kohë kur Perandoria Bizantine po kalonte një krizë politike dhe fetare dhe autoriteti i saj në provincat ballkanike kishte rënë, dhe përkon me procesin e formimit të popullit shqiptar. Prandaj kultura e Komanit lidhet me bashkësitë e hershme shqiptare që sapo ishin formuar, në mesin e të cilave kishin filluar të vepronin ligjet e diferencimit social-ekonomik. Pra, kultura e Komanit nuk kishte asnjë lidhje me popujt avarë apo sllavë, edhe pse në varre herë pas here janë gjetur pjesë të veçanta që tregojnë marrëdhënie me ta.”
