Nexhmie Zaimi (1917 – 2003)
Nga Aurenc Bebja*, Francë – 6 Mars 2023
Shtypi amerikan i kohës, i ka kushtuar një vëmendje të veçantë librit të Nexhmie Zaimit “Daughter of the Eagle, the autobiography of an Albanian girl — Bija e shqiponjës, autobiografia e një vajze shqiptare” në një sërë shkrimesh të botuara gjatë vitit 1937, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :
Vajza shqiptare zbulon përvojat në libër
Wellesley College News, 18 shkurt 1937, f.7 :
“Nuk mund të të takoj këtë mëngjes, sepse do të shkoj në kinema”, tha Nexhmie (Morning Star — Ylli i mëngjesit) Zaimi kur një botues njujorkez i telefonoi dhe i tha se kishte diçka të pazakontë për të folur me të. Ajo tha duke qeshur se e pa foton dy herë para se të kthehej në shtëpi për të gjetur botuesin duke e pritur me durim. Ai i tha asaj se kishte lexuar disa nga komentet e saj në intervistat e gazetave, i kishte pëlqyer dhe donte që ajo të shkruante përvojat e saj. Ajo menjëherë pranoi dhe nënshkroi kontratën para se ajo ta dinte se çfarë ishte një kontratë.
Libri në vijim, “Daughter of the Eagle — Bija e shqiponjës”, nuk është vetëm një autobiografi e një vajze të re shqiptare që guxoi të sfidonte traditën, të hiqte dorë nga ferexheja dhe të udhëtonte e vetme në Amerikë, por është edhe tabloja e jetës së sotme në Shqipëri (toka e shqiponjave). Kjo sipërmarrje e parë në anglisht nga një shqiptare e re paraqet në mënyrë dramatike konfliktin ndërmjet zakoneve të lashta dhe problemeve moderne.
Zonjusha Zaimi na tha se nuk kishte fare kolegje (fakultete) në Shqipëri. Pak meshkuj shkojnë në kolegj dhe numri i femrave mund të numërohej me dy duar. Ajo këmbënguli në planet e saj, u nda nga prindërit e saj dhe erdhi në këtë vend për të shkuar në kolegj. Pas një viti në shkollë për të mësuar pak më shumë anglisht dhe disa lëndë përgatitore për kolegj, ajo hyri në Wellesley. Tërë këtë aventurë ajo e ka shkruar në librin e saj, të cilin e nisi në verë dhe e përfundoi këtu në Wellesley dhe gjatë pushimeve të Krishtlindjeve. Historia po publikohet nga Ives Washburn dhe do të dalë në prill.
Zonjusha Zaimi publikon një histori të pazakontë të jetës
Wellesley College News, 27 maj 1937, ballinë :
Sot, 27 maji është një datë e rëndësishme për klasën (vitin) e parë, sepse publikohet autobiografia e Nexhmie Zaimit, “Bija e shqiponjës — Daughter of the Eagle”. Libri është një zbulim i këndshëm i fëmijërisë dhe vajzërisë shqiptare. Udhëtimi i gjatë nga qyteti i vogël Krip në Adriatik deri në Amerikë dhe Wellesley duhet të ketë qenë mjaft emocionues për vajzën ambicioze, por asgjë për t’u krahasuar me rreziqet e pelegrinazhit të gjatë shpirtëror që nga fëmijëria e kaluar në një vend kaq të largët nga rrymat e jetës, aq të çuditshëm në zakonet, bestytnitë dhe traditat e tij, në krahasim me mjedisin dhe jetën e rregulluar të një studenti të vitit të parë të kolegjit amerikan.
Për nder të botimit të “Bija e shqiponjës — A Daughter of the Eagle” Hathaway House fton anëtarët e kolegjit dhe miqtë e tyre të takohen me Zonjushën Zaimi të dielën pasdite, më 6 qershor.
Zaimi, Nexhmie, “Bija e shqiponjës — Daughter of the Eagle”; autobiografia e një vajze shqiptare. 271 faqe, 2,50 dollarë, Washburn
Wilson Library Bulletin, qershor 1937, f.725 :
Idilike, e zymtë dhe vërtetë humoristike, nga ana tjetër – por gjithmonë mendjemprehtë dhe informuese – kjo është historia e jetës së “vajzës së parë shqiptare që erdhi e vetme në Amerikë”. Ajo paraqet me stil të çuditshëm dhe simpatik konfliktin dramatik mes zakoneve të lashta dhe piktoreske të vendit dhe tendencat moderne të sotme. Fotografia e saj e jetës në një fshat shqiptar në Adriatik nxit imagjinatën dhe kënaq shqisat. Është një libër për t’u shijuar për origjinalitetin, shijen dhe informacionin e tij.
“Bija e shqiponjës — Daughter of the Eagle”
Chicago Daily Tribune, e shtunë, 5 qershor 1937, f.9 :
“Bija e shqiponjës — Daughter of the Eagle”, nga Nexhmie Zaimi [Washburn, 2.50 dollarë], është autobiografia interesante e një studenteje në kolegjin Wellesley, e para shqiptare që u largua e vetme nga vendi i saj.
Një portret i gjallë i një populli antik
“Bija e shqiponjës — A Daughter of the Eagle” nga Nexhmie Zaimi, Nju Jork : Ives Washburn, 1937, 2.50 dollarë
Kritikë nga Louis Adamic
The Saturday Review of Literature, e shtunë, 19 qershor 1937, f.12 :
Shqipëria është një popull i një race, vendqëndrimet dhe mënyrat e jetesës së të cilës i kanë rrënjët në tokën e errët të lashtësisë. E largët, kryesisht e paprekur nga përparimi i drejtuar drejt saj nga Evropa bashkëkohore, ajo ka mbetur ndër kombet më të prapambetura, rrëfimi personal i Nexhmie Zaimit spikat në sfondin e kombit të saj si një fije e shndritshme që kalon nëpër modelin e venitur të një thurjeje të vjetër — sepse ajo është një simbol i nxitjes së modernizmit mes këtij populli të izoluar. Libri i saj është një tablo e një vendi sedentar dhe rehat në terrin e tij, si dhe një portret i dheut nga i cili ka nisur të dalë një Shqipëri e re.
E bija e një zyrtari të zgjedhur nga qeveria për të menaxhuar industrinë e kripës në Krip, një qytet i vogël në bregdetin e Adriatikut, zonjusha Zaimi ishte një anëtare e aristokracisë myslimane, e ekspozuar ndaj kulturës dhe traditave të saj dhe në thelb e vetëdijshme për temperamentin shqiptar, kuptimin e patriotizmit të tij dhe konceptin e tij pasionant për lirinë. Viktimë e agresionit italian në vitin 1920, ai iu përgjigj me një rezistencë të zjarrtë tentativës ndaj tij, vullnetarët e tij të pajisur në pjesën më të madhe me pushkë gjahu. Heroizmi i kombit të vogël nuk kufizohej vetëm tek meshkujt e tij. Autorja ishte vetëm gjashtë vjeç kur nëna e saj, e bllokuar pas dyerve të hekurta, me një revole të shtrënguar në dorë, mbrojti pjellën e saj kundër shthurjes së ushtarëve të dehur.
Kur lufta mbaroi dhe pushtuesit u zmbrapsën, burrat u kthyen, “duke sjellë vetëm kockat dhe shpirtrat e tyre” në fshatin e rrënuar. Të pathyeshmit janë instinktet e vjetra që ripohojnë veten. Shqipëria nuk duhet të qajë dhe të vajtojë. “Njeriu që vdes për shtëpinë e tij nuk duhet të vajtohet”.
Zonjusha Zaimi jep një imazh të bukur të shpirtit kolektiv të popullit shqiptar dhe zakoneve dhe traditave që kanë kaluar nëpër shekuj dhe kanë hyrë në krijimin e tij. Është lehtësisht e dallueshme pse reformat e Mbretit Zog (në vend “Singer Embroidery Machine dhe Chevrolet” duken si mospërputhje) duhet të jenë kaq të dyshimta nga populli i tij dhe ligjet e tij të reja të pranohen me kaq ngurrim.
Autobiografia e zonjushës Zaimi — ajo është vetëm njëzet e dy vjeç – është një rrëfim tërheqës. Ka një vitalitet të bollshëm në shkrimin e saj, lirizëm i zbutur nga vëzhgimi i mprehtë i detajeve dhe mirëkuptimi i njerëzve të saj. Fjalët e urta të vogla e përshkojnë atë si një motiv të vogël. Bukuritë e ëmbla të së bijës dhe nënës, vdekja e kësaj të fundit, janë një elokuencë që nuk harrohet lehtë. Ekziston një mungesë e një sfondi më të thellë historik dhe ekonomik, por pavarësisht kësaj, “Bija e shqiponjës” është një portret që vë në pah një popull të lashtë.
“Bija e shqiponjës — Daughter Of The Eagle”; Autobiografia e një vajze shqiptare, nga Nexhmie Zaimi (Ives Washburn, 2.50 dollarë.)
The Washington Post, e mërkurë, 14 korrik 1937, f.9 :
Është sikur koha ka harruar të kalojë në mbretërinë e largët, gati të panjohur të Shqipërisë, aq të rralla janë gjurmët që ajo ka lënë. Gratë janë ende, si shekuj më parë, shërbëtoret e heshtura të burrave.
Nexhmie Zaimi, së cilës disa vite në Amerikë i kanë treguar asaj çfarë do të konsideronim kurioze në Shqipëri, përshkruan kostumet e tyre piktoreske, mënyrën e tyre të servirjes së ushqimit me një tas të përbashkët dhe zakonin e veshjes së vajzave të reja me ferexhe. Në fakt, ajo e sheh vendin e saj me pothuajse shkëputjen e një të huaji; duke parë në retrospektivë, si për herë të parë, varfërinë, fshatarët e pickuar nga pleshtat dhe bukurinë e çuditshme të kriprave të ndriçuara nga dielli, të bardha buzë detit blu Adriatik.
Por pikërisht kjo ndjenjë e veçimit, e individualitetit, mund të shpjegojë aftësinë e Nexhmies për të parë vendin e saj me pastërtinë e shkëputjes. Ajo ka, si trashëgimi nga brezat e prejardhjes së pastër, një krenari, një inteligjencë të lartë, si dhe një ndjenjë të shëndoshë argëtimi. Në moshën 21-vjeçare, ajo është po aq e paprishur (paprekur) dhe natyrale sa edhe toka e saj e paeksploruar.
MARY SCOTT PARKER
Nexhmie Zaimi, vajza e re amerikane, autobiografia e së cilës, “Bija e shqiponjës — Daughter of the Eagle”
The Washington Post, e premte, 22 tetor 1937, f.9 :
Nexhmie Zaimi, vajza e re amerikane, autobiografia e së cilës, “Bija e shqiponjës — Daughter of the Eagle”, rekomandohet nga Shoqata Amerikane e Bibliotekave (American Library Association), është rikthyer në Kolegjin Wellesley, ku ka një bursë… Vitin e kaluar, shpenzimet e saj në atë kolegj i ka bërë duke larë pjata… Nuk është çudi që ajo i shkroi botuesve të saj me gëzim, “Nuk ka më larje pjatash”… Kjo është pothuajse e mjaftueshme për ta bërë të vlefshme shkrimin e një libri këto ditë.
“Bija e shqiponjës — Daughter Of The Eagle” — Nexhmie Zaimi — Ives Washburn, Inc. 1937, 2,50 dollarë.
Our Town, 3 dhjetor 1937, f.7 :
“Ky libër i shkruar nga një vajzë shqiptare jep një pamje të gjallë të jetës së njerëzve dhe shumë informacione për Shqipërinë. Është shkruar në një stil të lehtë dhe të thjeshtë dhe do të tërheqë publikun e gjerë.”
Parathënie në librin e Nexhmie Zaimit
Shqipëria
Toka e popullit shqiponjë
E. Alexander Powell, autor dhe udhëtar i njohur botëror
“Vendi më pak i vizituar, më pak i njohur, më joevropian në Evropë, Shqipëria është po aq piktoreske sa një sfond në një teatër. Bëhet fjalë për të vetmin vend në Evropë që nuk mund të arrihet me hekurudhë. Nëse do ta vizitoni, duhet të shkoni nga deti ose ajri, megjithëse ka një lloj rruge automobilistike që të çon nga Dalmacia në derën e pasme të saj. Dera e saj hyrëse është Durrësi, një qytet, historia e të cilit shkon prapa në të kaluarën për njëzet e shtatë shekuj, në të cilin një avullore e vogël vjen duke lundruar përtej Adriatikut nga porti italian i Barit. Kalova me hidroplan nga Brindizi për në Vlorë, më tej në bregdet.
Shqipëria është një vend i bukur për të fluturuar mbi të. Pyjet e fryrë mbulojnë shpatet e poshtme të maleve, majat e të cilave gërvishtin qiellin. Selvi italiane, të errëta dhe të holla, ngrihen pas mureve të bardhë, rozë dhe të verdhë. Mbi ullishtet e përhapura ngrihen kullat e kishave të krishtera dhe minaret e xhamive myslimane. Nëpër rrugët dredha-dredha, me kalldrëm të qyteteve kodrinore kërcejnë figura piktoreske me xhaketa të zbukuruara dhe fustanella të bardha si niseshtja.
Shqiptarët, pohojnë etnologët, janë raca më e lashtë në Evropën Juglindore. As legjenda dhe as historia nuk japin asnjë shënim për mbërritjen e tyre në Gadishullin Ballkanik, por besohet se ata janë pasardhës të emigrantëve të parë arianë, të cilët, duke lënë vendlindjen e racës së bardhë pranë bregut të Kaspikut, hynë në Evropë përmes Kaukazit. Ata kanë mbetur në një masë të madhe të paprekur nga ndikimet e huaja, duke ruajtur gjuhën e tyre origjinale dhe duke ruajtur zakonet dhe institucionet e transmetuara që nga lashtësia. Unë nuk njoh njerëz në Evropë që kanë më shumë nevojë për arsim ose që do të përfitonin më shumë prej tij.
Femrat shqiptare janë, si rregull, të holla dhe shpesh shumë të bukura, sidomos kur janë të veshura me kostumet e tyre piktoreske gala. Ky fustan gala është një aferë e shtrenjtë, dhe është kostumi më i bukur dhe më me vlerë në Evropë.
Në Shqipëri, ndjen se romanca fshihet menjëherë pas qosheve. Është vendi ku pothuajse çdo gjë mund të ndodhë. Është e fundit nga mbretëritë e vogla. Mbreti Zog, sovrani në fuqi, është i ri, trim, i pashëm, i angazhuar dhe i aftë, dyshoj se është një dashnor i madh, që nuk mund të gjejë nuse. Ai është një nga sovranët më të rinj në Evropë dhe i vetmi beqar.
Nëse jeni gati të sakrifikoni komoditetin dhe luksin tuaj për hir të së pazakontës, ngjyrave dhe piktoreskës, shkoni në Shqipëri. Por shkoni përpara se të jetë zbuluar!”
Bija e shqiponjës
nga Nexhmie Zaimi
Idilike, e zymtë dhe vërtet humoristike, nga ana tjetër — por gjithmonë mendjemprehtë dhe informuese — kjo është historia e fëmijërisë dhe rritjes së autores në “Tokën e Shqiponjave”, në vendlindjen e saj në Shqipëri.
Libri i parë i shkruar ndonjëherë në anglisht nga një shqiptar “i ri”, ai paraqet me stil të çuditshëm dhe simpatik konfliktin dramatik midis zakoneve të lashta dhe piktoreske të vendit dhe tendencave moderne të ditëve të sotme.
Ajo fillon me kujtimet e saj më të hershme, kur ishte një fëmijë tre ose katër vjeç, në një tokë të mbuluar me lule, e vendosur mes shkëmbinjve të zymtë, të ndaluar, me detin Adriatik që rrotullohet dhe thyhet rrëzë shpateve të maleve të mbuluara me hardhi, fiq dhe ullinj. Ajo vazhdon historinë e saj përmes një fëmijërie emocionuese, të gëzueshme dhe të lumtur në mbrëmjet e ëmbla të verës, kur flautat e dhive, “një melodi trishtimi”, jehonin nga kodrat — por e çuditshme dhe e tmerrshme kur vinin “erërat e mëdha”, pesë ose gjashtë herë në vit, duke u inatosur nga Adriatiku për të “hedhur burrat në rrugë si lecka, për të copëtuar ullinjtë dhe për të shqyer çatitë e shtëpive bashkë qindrat foletë mjellmave mbi to.”
Vitet e vajzërisë së saj paraqesin një tablo të dorës së parë me interes të madh dhe vlerë historike të një toke që sapo kishte fituar lirinë dhe pavarësinë e saj kombëtare pas shekujsh shtypjeje. Sfidimi i autores ndaj traditave shekullore për gratë, refuzimi i saj për t’u “mbyllur” në një ferexhe, vendosmëria e saj e palëkundur për të marrë një arsim të lartë – poshtërimi më i madh për familjen e saj – të gjitha krijojnë një histori emocionuese që lexuesi nuk do ta harrojë shpejt.
Nexhmie Zaimi, e vetmja vajzë shqiptare që ka ardhur ndonjëherë e vetme në këtë vend, tashmë është studente në Kolegjin Wellesley. Ajo është njëzet e dy vjeç. Emri Nexhmie do të thotë “Yll i mëngjesit” dhe shqiptohet “Nej-mee-ah”.
* Çdo gazetë online apo print, çdo portal që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim (Nga Aurenc Bebja, Francë) dhe burimin e informacionit në fund (Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania), si dhe të vendosë linkun e burimit :https://www.darsiani.com/la-gazette/1937-kur-shtypi-amerikan-i-bente-jehone-librit-te-nexhmie-zaimit-daughter-of-the-eagle-the-autobiography-of-an-albanian-girl-bija-e-shqiponjes-autobiografia-e-nje-vajze-shqiptare/. Në rast të kundërt mos e publiko.
