GRACE H. MACURDY: DARDANËT E TROJËS, TË NJËJTË ME DARDANËT EUROPIANË, TË GADISHULLIT ILIRIK, FISI MADHËSHTOR QË KRIJOI ROMËN
Vështirë se mund të dyshohet që dega e fisit që u vendos në Trojë në mijëvjeçarin e dytë p.e.s. solli njohjen e një metode të luftimit masiv, si ajo që i bëri maqedonasit, pushtues të Greqisë, nën Filipin II, i cili futi falangën në taktikat maqedonase; dhe pushtues të Lindjes, nën Aleksandrin e Madh.
Është gjithashtu e mundur që ata të kenë sjellë nga atdheu i tyre evropian, njohuri mbi minierat dhe metalet. Troja ngjan se e ka marrë metalin e saj fillimisht nga Lindja dhe më vonë nga Perëndimi. Paeonët dhe Dardanët, në vendin e të cilëve bakri, ari dhe argjendi ishin të bollshëm, pa dyshim që e furnizuan farefisin dhe aleatët e tyre në Troadë me metale. Arma e ndritshme e princit të ri të Paionisë, Asteropai nga Aksi, përshkruhet nga Akili në librin e njëzet e dytë të Iliadës: “Do të jap një pllakë gjoksore që ia zhvesha Asteropait të vrarë, — prej bronzi, dhe rreth anëve të saj është hedhur kallëp kallaji të shkrirë.” Dhe përsëri: “Do të jap një shpatë të stolisur me argjend, një gjë të bukur, bërë në Trakë, të cilën e mora nga Asteropai i vrarë.” Trakët kontribuuan te feja dhe poezia e grekëve me kultin dionisiak dhe mitet e Thamirit dhe Orfeut; Paeonët, fqinjët e Dardanëve, u dhanë grekëve njohuri për bimët dhe barishtet, dhe shprehjet e tyre kundër së keqes që mund t’u ndodhte të korrave dhe bagëtive, këngë drejtuar perëndisë së tyre Diell, të cilat, në formën paeane, u zhvilluan në letërsinë greke në një formë të bukurisë së lartë emocionale; Dardanët nuk lanë asnjë gjurmë në letërsinë e grekëve, përveç te Iliada e Homerit.
Një kujtim i madhështisë së tyre të dikurshme mbetet në emrin e ngushticës që është quajtur “kanali më i rëndësishëm ujor në botë” — Dardanelet. Sipas miteve dhe legjendave të ndryshme, fisi endej larg, në Arkadi dhe në Itali. Kretschmeri flet për rolin ndërmjetësues që imigrantët ilirë luajtën midis gadishullit Ballkanik dhe atij Apenin. Një fis i rëndësishëm i Dardanëve ishin edhe fisi Galabri dhe ata, duket se i dhanë emrin Kalabrisë. Fisi, energjia e harbuar dhe forca e të cilit u nënshtruan deri pothuajse në shfarosje të plotë nga konsulli romak, kishte qenë i vendosur që në mijëvjeçarët e hershëm në Troadë, ku aftësia e tyre natyrore arriti lulëzimin më të plotë; dhe në gadishullin italik ata kishin pjesë në ngjizjen e një race madhështore.
Fara e Priamit u zhduk, por ajo e Antenorit dhe e Eneas mbijetoi, për t’u bërë paraardhëse e një populli të ri, në një tokë të re. Dardanët e Europës nuk përmenden në literaturën greke, në kuptimin e mirëfilltë, dhe shfaqen për herë të parë në rrëfimin që Polienusi jep për arratisjen e paeonit Ariston, nga Lisimaku, në vitin 284 p.e.s., në Dardani, pasi kishte marrë shugurimin mbretëror, me pagëzim në lumin paeon Astib. Nuk është e çuditshme që emri i një fisi të ashpër danubian të mos shfaqet te autorët grekë para Polienusit, veçanërisht kur paeonët fqinjë (e me sa duket, të afërm me ta) kishin një territor të papërcaktuar dhe emri i tyre përdorej, ashtu si ai i Maqedonisë më vonë, për të nënkuptuar fise të ndryshme që ishin të lidhura me ta me gjak ose me kufij.
Nuk mund të jetë rastësi që kemi Dardanë në Europë dhe në Troadë. Brigasit njihen universalisht si të së njëjtës prejardhje me frigasit e Azisë së Vogël; pranohet lidhja midis Mysëve në Europë dhe Mysëve në Troadë, dhe z. Arkwright ka dhënë prova filologjike për identitetin e emrave Paeonia dhe Maeonia. Dardanët e luginës së Danubit janë të së njëjtës rrënjë europiane si të tjerët, dhe vështirë se mund të argumentohet, bazuar te heshtja e literaturës greke, se ata nuk u shpërngulën në Azinë e Vogël ashtu si të tjerët, — duke u bërë, siç ndodhi edhe me ta, më të rëndësishëm në atdheun e ri sesa në vendbanimin e tyre të hershëm.
Emri i kodrës që ishte vendgrumbullim për trojanët është provë bindëse për identitetin e dardanëve europianë dhe aziatikë. Quhej, ashtu si “e quante populli”, Batieia — një fjalë që dukshëm lidhet me emrin Baton, i cili është emri i një prijësi dardan europian, të përmendur nga Livi dhe një emërtim i zakonshëm i princave ilirë dhe paeonë. Gruaja e Dardanit quhej Bateia dhe “Etymologicum Magnum” e përkufizon këtë, si fjalë që shënon një derë mbretërore me prejardhje nga një princ Baton. Dy emrat, Dardanus dhe Batieia, duhet të kenë ardhur së bashku nga Dardania e Europës me pushtuesit dardanë para kohës së Homerit. FB: Thënie për shqiptarët ____________ Titulli: Troy and Paeonia, with glimpses of ancient Balkan history and religion. Autori: Grace Harriet Macurdy Botuesi: Columbia University Press, 1925
