Periudha e Artë Islame (shek. VIII-XIII) është një epokë e zhvillimit të madh shkencor, gjatë së cilës dijetarët myslimanë kontribuan në mënyrë të thelbësore në fusha të ndryshme si matematika, astronomia, mjekësia, kimia dhe inxhinieria. Më poshtë janë disa nga zbulimet dhe kontributet më të mëdha të shkencëtarëve islamë:
1. Algjebra – Al-Khwarizmi
- Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi (shek. IX) është quajtur “babai i algjebrës”. Libri i tij “Al-Kitab al-Mukhtasar fi Hisab al-Jabr wal-Muqabala” themeloi bazat e algjebrës moderne. Nga emri i tij rrjedh fjala “algoritëm”, që është thelbësore në informatikë dhe matematikë.
2. Optika – Ibn al-Haytham
- Ibn al-Haytham (965-1040), i njohur në Perëndim si Alhazen, shkroi librin “Kitab al-Manazir” (Libri i Optikës). Ai shpjegoi se drita hyn në sy, duke kundërshtuar teoritë e lashta se sytë emetojnë rreze për të parë. Eksperimentet e tij formuan bazën e optikës moderne.
3. Mjekësia – Avicena
- Ibn Sina (980-1037), i njohur si Avicena, shkroi “Kanunin e Mjekësisë” (Al-Qanun fi al-Tibb), një enciklopedi mjekësore që u përdor si referencë kryesore në Evropë për shekuj. Ai kontribuoi në diagnozën dhe trajtimin e sëmundjeve, përfshirë diabetin dhe tuberkulozin.
4. Astronomia – Al-Biruni
- Abu Rayhan al-Biruni (973-1048) kontribuoi në matjen e rrezes së Tokës dhe krijoi metoda për të llogaritur distancën ndërmjet trupave qiellorë. Ai ishte ndër të parët që sugjeroi se Toka rrotullohet rreth boshtit të saj.
5. Kirurgjia – Al-Zahrawi
- Abu al-Qasim al-Zahrawi (936-1013), i njohur si Albucasis, konsiderohet “babai i kirurgjisë moderne”. Ai shpiku mjete kirurgjikale dhe përshkroi mbi 200 teknika kirurgjikale në librin e tij “Al-Tasrif”. Mjetet e tij përfshijnë bisturitë, pincat dhe pajisje për prerje të kockave.
6. Trigonometri – Al-Battani
- Al-Battani (858-929) përmirësoi tabelat trigonometrike dhe përcaktoi vlerën e saktë të vitit diellor. Puna e tij ndikoi ndjeshëm në zhvillimin e astronomisë dhe matematikës në Evropë.
7. Kimia – Jabir ibn Hayyan
- Jabir ibn Hayyan (shek. VIII), i njohur si Geber, është themeluesi i kimisë eksperimentale. Ai zhvilloi metoda për distilimin, kristalizimin dhe sublimimin, dhe shpiku pajisje kimike si alambiku, që përdoret për distilim.
8. Shkencat Gjeografike – Al-Idrisi
- Muhammad al-Idrisi (1100-1165) hartoi një atlas të njohur si “Tabula Rogeriana”, një nga hartat më të sakta të botës mesjetare. Ai përshkroi rajone të ndryshme me detaje të jashtëzakonshme.
9. Parimet e Gravitetit – Al-Khazini
- Al-Khazini (shek. XII) studioi parimet e gravitetit dhe ekuilibrit të lëngjeve. Ai zhvilloi një teori për peshën specifike të trupave dhe krijoi pajisje për matjen e forcave gravitacionale.
10. Hidraulika – Al-Jazari
- Al-Jazari (1136-1206) ishte një inxhinier dhe shpikës që krijoi pajisje hidraulike dhe mekanike, përfshirë orët me ujë dhe pajisjet për ngritjen e ujit. Libri i tij “Libri i Njohurive mbi Pajisjet Mekanike Gjeniale” përmban skica dhe përshkrime të hollësishme.
Përfundim
Kontributet e shkencëtarëve islamë ishin themelore për zhvillimin e shkencës moderne. Ata ndërtuan mbi njohuritë e lashta dhe i avancuan ato përmes metodave eksperimentale dhe logjike. Përpjekjet e tyre u bënë ura që lidhën shkencën antike me Rilindjen Evropiane.
