Ndodh shpesh që kombet që ndajnë kufijtë me njëri- tjetrin, të flasin të njëjtën gjuhë ose të jenë dygjuhësh – kjo ka ndodhur edhe në zonat kufitare të Shqipërisë. Banorët e Felitit, Margaritit, Argjiro Kastros, qoftë myslimanë apo ortodoksë, nuk flasin greqisht, ndërsa ata më afër me kufirin grek pak a shumë e kanë marrë gjuhën greke, përmes ndikimit të shkollave të lëna pas dore nga qeveria otomane, dhe të fesë ortodokse, që vazhdon ta ruajë greqishten e lashtë si gjuhë të kishës.
Në Shqipërinë e Epërme çështja është ndryshe, por sidoqoftë, nuk mund të thuhet se ajo pjesë është tamam në kufi me Italinë. Atje mbizotëron riti latin, por klerikët e Kishës Perëndimore përdorin gjuhën shqipe për qëllime kishtare, dhe është falë tyre që shqiptarët kanë tani ata pak libra të shtypur në gjuhën e vendit. Sikur raca shqiptare të ishte ekspozuar ndaj tundimeve të civilizimit të lartë, ndoshta do të kishte pësuar fatin e kombeve të tjera në atë pozitë.
Herodoti i përshkruante si fillimisht abstinentë, kursimtarë, të qëndrueshëm dhe të sinqertë; por të korruptuar nga luksi, ata më vonë u bënë të njohur për veset e kundërta me këto virtyte. Raca shqiptare, e ndarë nga bota për shkak të pozitës së saj gjeografike, me kombe me shkallë po aq të ulët sofistikimi në kufijtë e vet, me të cilët, për më tepër, në pjesën më të madhe të kanë pasur marrëdhënie armiqësore; me tradita dhe zakone me prejardhje të lashtë që ndërtojnë një opinion publik të fuqishëm;i kanë ruajtur deri tani virtytet e tyre të egra të paprekura. Por do të ishte guxim i marrë të profetizonimse ata do të vazhdonin t’i ruanin ato virtyte spartane kur të binin në kontakt të ngushtë me teprimet e qytetërimit që dominojnë qendrat e mëdha të Evropës Perëndimore.
Gegët e veriut dhe toskët e jugut nuk kanë asnjë ndryshim për sa i përket sjelljes dhe zakoneve; po kështu dallimet dialektore nuk janë më të mëdha se ato që ekzistojnë midis zonave të Anglisë. Çdo rivalitet që ekzistonte më parë midis këtyre dy grupeve të mëdha ishte rezultat i ambicieve të udhëheqësve të tyre respektivë, pashallarëvevendas të Shkodrës dhe Janinës. Që nga vdekja e Skënderbeut dhe deri në vitin 1831, ata u qeverisën nga pashallarët e tyre, që banonin në një numër qytetesh të rëndësishme. Beu trashëgonte autoritetin e të parëve të vet dhe porta i konfirmonte trashëgimtarit pushtetin e paraardhësve të vet. Deklarimi i besimit nuk kishte ndonjë ndikim në heqjen ose ndryshimin e këtij zakoni të vjetër dhe oborret e tyre ishin të përziera. Raca mbizotëronte mbi çdo konsideratë tjetër.
Shkëputur nga: Patrick Colquhoum & Pashko Wassa PELLAZGËT PASARDHËSIT E TYRE TË SOTËM DHE ORIGJINA PELLAZGE E POEMAVE TË HOMERIT /Trungu & InforCulture
