Si e nxori Amerikën nga kriza ekonomike Presidenti Ruzvelt – Nga Albana Lifschin
Albana Lifschin
Frenklin Delano Ruzvelt – Presidenti i 32-të i SHBA, ka qëndruar në postin e presidentit më gjatë se çdo president tjetër në historinë e Amerikës, që nga viti 1933 deri në 1945. Ai e udhëhoqi vëndin përmes dy krizave më të mëdha që ishin parë deri atëhere: Periudhës së Depresionit të madh ekonomik që kaloi SHBA gjatë viteve 30-të dhe Luftës së Dytë Botërore. Ai frymëzoi tek miliona njerëz besimin për një jetë më të mirë dhe fitore. Njerëzit e thjeshtë e shikonin në sy dhe e prisnin fjalën e tij si ilaç për zgjidhjen e problemeve të tyre. Ata armiq që kishte, nuk guxonin t’ia zënë emrin në gojë, por i referoheshin me “Ai, në Shtëpinë e Bardhë.”
Ai ishte kushëri (ndonse i largët) i presidentit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Teodor Ruzvelt dhe ai ndoqi gjurmët e ish-presidentit Tedi Ruzvelt duke filluar nga zgjedhja si senator në Senatin e Nju Jorkut, dhe në moshën 31 vjeçare si Sekretar i Marinës Detare, post që dikur e kishte mbajtur gjithashtu Ted Ruzvelti. Ndryshimi midis tyre ishte se ish-presidenti qe anëtar i Partisë Republikane, ndërsa Frenklini i Partisë Demokratike.
Në vitin 1921 Frenklin Ruzvelti u godit papritur nga sëmundja e polios që i gjymtoi këmbët. Për tre vjet rrjesht ai luftoi me sëmundjen duke refuzuar të dorëzohej. Në vitin 1924 iu kërkua të fliste në një mbledhje të rëndësishme organizuar në Nju Jork. Ishte hera e parë që ai dilte në publik që nga koha që sëmundja e kishte gozhduar në karrigen e ulokut.
Në atë sallë të përmasave shumë të mëdha, në Madison Square Garden, duke ditur gjëndjen shëndetsore të Frenklin Ruzveltit mijra delegatë ndjenë tensionin e atij momenti. Ai u ngrit nga karrigia, mori patericat e duke u mbështetur mbi to, eci drejt podiumit. Kur mbërriti aty, hodhi një vështrim rreth e qark sallës së madhe. Delegatët u ngritën në këmbë dhe shpërthyen në duartrokitje duke përshëndetur kurajon e tij. Ai moment, shkëputja nga karrigia e ulokut, mbeti gjatë në kujtesen e amerikanëve dhe ngjalli admirimin e tyre për Frenklin Rusveltin.
Katër vjet më vonë, shërimi i tij kishte avancuar në atë shkallë sa ai vendosi kandidaturën për guvernator i Nju Jorkut. Në 1930 nuk kishte asnjë dyshim në mëndjen e njujorkasve që Frenklin Ruzvelti do të ishte presidenti i ardhshëm i SHBA. Në vitin 1932 vëndi po kalonte një situatë shumë të vështirë ekonomike. Miliona njerëz humbën punën. Madje në qytete industriale papunësia arriti në 80%. Papunësia dhe varfëria i kishte bërë njerëzit të humbisnin shpresat. Ishte bërë pamje e rëndomtë të shikoje njerëz që gërmonin në kazanët e plehrave. Vendi po kalonte një dramë të madhe. Populli fajsonte presidentin Herbert Huver për gjëndjen e rëndë, por kjo nuk e pengoi atë të vinte kandidaturën për president sërish.
Ndërkohë, Partia Demokratike dha si kandidat për president Frenklin Ruzveltin. Ai e pranoi kandidaturën duke fluturuar në Çikago për ta pranuar atë personalisht në mbledhjen që ishte organizuar për këtë qëllim. “Unë u premtoj juve dhe vehtes një program të ri që do ta nxjerrë vëndin nga kriza ekonomike” tha ai. Askush s’e dinte atë kohë se çfarë ishte ai program e megjithatë njerëzit e kuptuan se ishte fjala për një fillim të ri për të cilin ata kishin nevojë. Në Nëntorin e vitit 1932 qytetarët amerikanë i dhanë Frenklin Ruzveltit votën e tyre si president i Shteteve të Bashkuara të Amerikës.
Në Mars 1933, kur Frenklin Rusevelt bëri betimin e presidentit, situata ekonomike në SHBA qe keqësuar edhe më shumë. Zëri i sigurt i presidentit që përcillte mesazhin e tij në popull ngrohu zemrat e amerikanëve: “Pikë së pari, më lejoni t’u them se nuk ka se çfarë t’i trëmbemi tjetër përveç frikës vetë.” Detyra që mori përsipër Frenklin Ruzvelti ishte e jashtëzakonshme. Ai e filloi duke grumbulluar pranë vetes profesorët më të shquar të ekonomisë të kohës për të marrë këshillat e tyre në përmirësimin e gjendjes së vendit.
Problemi që kërkonte vëmendje urgjente ishte sistemi bankar që ishte pranë kolapsit. Shumica e bankave ishin mbyllur. Vetëm katër orë pas inagurimit të tij si president, Ruzvelti thirri Sekretarin e Thesarit dhe e urdhëroi të bënte planin e një legjislacioni të ri për rregullimin e sistemit bankar. Në datën 9 Mars Kongresi amerikan u mblodh në një sesion emergjence. Ekspertët dhe ligjbërësit punuan natë e ditë për të ringjallur sistemin bankar.
Nga këto përpjekje doli ligji i ri që u vinte në ndihmë bankave private dhe i jepte presidentit kontroll të plotë mbi transportin e floririt. Në mbrëmjen e 12 Marsit familjet amerikane ishin mbledhur pranë radiove për të dëgjuar fjalën e presidentit mbi situatën aktuale. Nuk ishte një fjalim formal, por ishte një informacion që presidenti i jepte popullit për hapat që po merreshin për regullimin e situatës. Këto, “biseda rreth zjarrit”, siç e morën emrin, u bënë të shpeshta dhe ndihmuan në ngjalljen e shpresës dhe besimit në popull.
Mesazhi i presidentit me fjalët inkurajuese që bankat ishin të sigurta përsëri, pati kaq influencë në popull sa të nesërmen e asaj dite, në bankat e Amerikës u bënë më shumë depozitime, se tërheqje të hollash. Në muajt që pasuan administrata e presidentit Ruzvelt ndërmori masa që ndikuan në përmirësimin e tërë aspekteve të jetës amerikane për ta nxjerrë vendin nga kriza nëpërmjet agjensive të ndryshme që u ngritën për këtë qëllim. Por më e rëndësishme ishte punësimi i të papunëve, veçanërisht të rinjve dhe sigurimi i të moshuarve.
Për këtë ndihmoi shumë ligji që solli bashkëpunimin biznesmenëve me qeverinë. Nëpërmjet tij presidenti hapi fronte pune dhe siguroi mallra me çmime të përballueshme nga popullsia. Ligji qe një kompromis midis qeverisë dhe bizneseve të mëdha me leverdi të dyanshme. Një marrëveshje e tillë nuk kishte ndodhur kurrë. Në 16 Qershor, 100 ditë pas mbledhjes së emergjencës, administrata e presidentit Ruzvelt kishte nxjerrë 15 ligje të rëndësishme.
Gjatë viteve të krizës ekonomike, Nju Jorku kishte kryetar bashkie Fiorello La Guardia, i pari italian në këtë post. Ai ishte një burrë i palodhur dhe gëzonte popullaritet të madh. Administrata e presidentit Frenklin Ruzvelt i dha një ndihmë të madhe financiare Nju Jorkut, kryesisht për ndërtimin e shtëpive të banimit, urave, etj. Nju Jorku prezantoi të parin plan të sigurimit shëndetsor në vënd për punëtorët me të ardhura të pakta.
Në vitin 1934 ekonomia e vendit dha shënjat e para të përmirësimit. Të ardhurat kombëtare në krahasim me një vit më parë ishin rritur 50 përqind dhe 5 milion qytetarë amerikanë ishin punësuar. Presidenti u dha sigurimin ekonomik atyre që dilnin në pension pas moshës 60 vjeç. Programi ekonomik (“New Deal”) i Frenklin Ruzveltit e rriti shumë autoritetin e qeverisë.
Sidoqoftë masat ekonomike që mori presidenti nuk kaluan pa opozitë. Të pasurit e kuptuan se ndryshimet që po bënte Ruzvelti për t’i ardhur në ndihmë popullsisë së thjeshtë mund të kufizonin fitimet e tyre. Rritja e taksave në vitin 1935 solli edhe rritjen e urrejtjes së tyre ndaj presidentit. Ruzveltit i u vunë epitete si “dictator” “komunist” e “tradhëtar i klasës së vet”. Ndërkohë që Amerika merrej me rikuperimin e saj, Evropa po përgatitesh për të përballuar një rrezik të ri: Fashizmin.
Pas pushtimit të Çekosllovakisë nga gjermanët dhe Shqipërisë nga italianët, ishte e qartë se me futjen e Evropës në luftë, SHBA zor se do të mund të qëndronte jashtë saj. Njerëzit e admironin dhe e besonin Frenklin Rusveltin aq shumë saqë i dhanë atij votat për të tretën herë, (në vitin 1940) duke thyer kështu traditën e vendosur nga babai i Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Xhorxh Uashingtoni i cili me shembullin e tij kishte vendosur precedencën për zgjedhjen e presidentit jo me shumë se dy herë.
