Fshati Marali, komuna e Malishevës
Ekipi i Institutit për Mbrojtjen e Monumenteve të Kulturës: Qazim Namani, Emin Sallahu dhe Alban Kastrati sot me datën 01.03 2023 bëmë një vizitë pune në fshatin Marali.
Me ftesë të Azem Vrenezit, sot vizituam lokalitetin arkeologjik “Ara te Kisha”, nga i cili u informuam për gjetjet e rastit gjatë aktiviteteve bujqësore në këtë lokalitet. Sipas dëshmive të Azem Vrenezit, gjatë livrimit në këtë arë janë zbuluar shtatë varreza të mbuluara me pllaka guri. Po ashtu mbi varreza janë zbuluar themelet e një objekti të kultit të hershëm që në fshat është njohur si Kisha e fshatit Marali. Pranë kishës deri vonë ka qenë edhe Kroi i Kishës, i cili me tuba është marrë nga një familje e fshatit. Gjatë livrimit të arës në lokalitetit te kisha janë zbuluar tjegulla dhe gjurmë tjera të vendbanimit.
Azemi rrëfen se të familjarët e tij disa gurë nga ky lokalitet i kishin përdorur për ndërtimin e murit rrethues të oborrit të tij. Ne e vizituam murin në fjalë dhe aty pamë disa gurë me kanelyra, gjethe të hardhisë së rrushit dhe mbishkrim romak. Nga këto gjurmë që pamë kuptuam se kemi të bëjmë me një lokalitet arkeologjikë të antikitetit. Në bazë të këtyre gjurmëve mendojmë se kemi të bëjmë me një objekt kulti paleokristian shumë të rëndësishëm për gjurmët e civilizimit në vendin tonë. Në njërën nga pllakat e hasëm mbishkrimin M. Aurel, që lenë hapësire për të thelluar studimet rreth këtij emri.
Sipas burimeve historike Mark Aureli ishte perandor dhe filozof i njohur romak në shekullin e dytë të erës sonë, ne mendojmë se në këtë rast kemi të bëjmë ndoshta me një qytetrar dardan të asaj periudhe.
Pronar legjitim i kësaj parcelle është Aziz Vrenezi.
Nga Azemi dhe disa fshatar tjerë kuptuam edhe për gjyrmët arkeologjike ne lokalitetin “Prrocka”, “Kungullari” që shtrihen në një sipërfaqe mjaftë të madhe. Gjatë aktiviteteve bujqësore edhe në këtë lokalitet janë hasur tulla, keramike, dysheme dhe gjurmë tjera.
Përballë fshatit shenuam edhe lokalitetin tjetër “Seishta”, që mendojmë se kemi të bëjmë me ndonjë lokalitet arkeologjikë të hershëm të quajtur “Selishta”
Në fshatin Marali i shenuam edhe disa nga toponimet e këtij vendbanimi:
Ara te kisha, Kroi i Kishës, Kungullari, Bokat e Gorishtës, Seishta, Prrocka, Gryka e Lenishtave, Guri i Madh, Shkoza, Rrezinat, Kodra e Shullanit, Mullini i Shkozës, Kroi i Madh, Lugu i Vrenezit, Hani i Himit etj.
