-Prolog-
…q𝑒̈𝑙𝑙𝑖𝑚𝑖 𝑖 𝑃𝑟𝑜𝑔𝑟𝑎𝑚𝑖𝑡 𝑞𝑒̈ 𝑉𝑂𝐶𝐴𝐿 𝐸𝑁𝑆𝐸𝑀𝐵𝐿𝐸 𝑅𝐸𝑀𝑈𝑆𝐼𝐶𝐴 𝑑𝑜 𝑡𝑒̈ 𝑝𝑟𝑒𝑧𝑎𝑛𝑡𝑜𝑗 𝑛𝑒̈ 𝐾𝑜𝑛𝑐𝑒𝑟𝑡𝑖𝑛 𝑒 𝑑𝑎𝑡𝑒̈𝑠 5 𝑠ℎ𝑘𝑢𝑟𝑡 2023, 𝑛𝑒̈ 𝐵𝑟𝑢𝑘𝑠𝑒𝑙 (𝑛𝑒̈ 𝑠𝑎𝑙𝑙𝑒̈𝑛 𝑝𝑟𝑒𝑠𝑡𝑖𝑔𝑗𝑖𝑜𝑧𝑒 ‘𝐹𝑙𝑎𝑔𝑒𝑦’) 𝑒̈𝑠ℎ𝑡𝑒̈ 𝑞𝑒̈ 𝑝𝑢𝑏𝑙𝑖𝑘𝑢 𝑖 𝐵𝑟𝑢𝑘𝑠𝑒𝑙𝑖𝑡 𝑡𝑎 𝑛𝑗𝑜ℎ 𝑛𝑗𝑒̈ 𝑐𝑜𝑝𝑒̈𝑧 𝑡𝑒̈ 𝑡𝑟𝑎𝑠ℎ𝑒̈𝑔𝑖𝑚𝑖𝑠𝑒̈ 𝑠𝑒̈ 𝑝𝑎𝑠𝑢𝑟 𝑚𝑢𝑧𝑖𝑘𝑜𝑟𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑘𝑒̈𝑡𝑖𝑗 𝑝𝑜𝑝𝑢𝑙𝑙𝑖 𝑡𝑒̈ 𝑣𝑗𝑒𝑡𝑒̈𝑟 𝑏𝑎𝑙𝑙𝑘𝑎𝑛𝑖𝑘, 𝑑ℎ𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑘𝑢𝑝𝑡𝑜𝑗 𝑠𝑦𝑛𝑖𝑚𝑒𝑡 𝑒 𝑠𝑜𝑡𝑚𝑒 𝑡𝑒̈ 𝑡𝑖𝑗 𝑑𝑟𝑒𝑗𝑡 𝑚𝑜𝑑𝑒𝑟𝑛𝑖𝑡𝑒𝑡𝑖𝑡 𝑒𝑢𝑟𝑜𝑝𝑖𝑎𝑛…
Edhepse kultura muzikore (profesionale) kosovare është relativisht e re, ajo sot posedon të gjitha karakteristikat domethënëse të muzikës bashkëkohore europiane. Sot, ajo përfaqësohet me një jetë muzikore të institucionalizuar përmes Orkestrës simfonike dhe Korit të Filharmonisë, përmes Institucionit të Operës, përmes Konzervatorit të Muzikës, përmes disa formacioneve kamertale cilësore, përmes festivaleve dhe, gjithashtu prej një rrjeti të gjërë të shkollave muzikore. Zhvillimin e hovshëm ajo fillon ta ketë nga mesi e shekullit të kaluar, siç dihet, në kuadër të ish Jugosllavisë. Nga konteksti i tillë kulturor, i hapur ndajbotës dhe jetës së zhvilluar muzikore të qendrave të mëdha, çfarë kanë qenë Zagrebi, Ljubjana etj., kultura muzikore kosovare ka përfituar shumë. {Duhet cekur se të gjithë kompozitorët tanë aktual të Kosovës janë formuar në qendra të mëdha kulturore europiane}.
Në deceniet e fundit, falë hulumtimeve muzikologjike shqiptare dhe fal angazhimit të veçantë të Korit të Filharmonisë së Kosovës (me dirigjent R. R.), publiku i gjërë i Kosovës, fillon t’i njoh disa emra të rëndësishëm të kompozitorëve të vjetër shqiptarë (arbëror), origjina e të cilëve deri atëherë ka qenë e kontestuar, madje e kontestuar mbetet, fatkeqësisht edhe sot e kësaj dite. Ndër këta emra të famshëm, në veçanti, duhet përmendur autorin e ‘Te Deum’-it të kompozitorin Niket Dardani (Niketa i Remisianës), nga shekulli IV dhe të dy kompozitorëve tjerë: Jan Kukuzeli, nga shekulli 13 e 14 dhe Gjergj Danush Llapacaj (Georgius Danuscio Lapaçaya), nga shekulli 16, veprat e të cilëve do të jenë në programin e Koncertit të Brukselit. Që të dy këta kompozitorë të fundit kanë lindur në qytetin e Durrësit, një qytet antik i Shqipërisë, qytet që edhe sot ruan pasuritë arkeologjike të kohës së lashtë, të para erës sonë. Duhet shtuar se kompozitori Jan Kukuzel ishte këngëtar dhe reformator i këngës byzantine, kurse për veprimtarinë e tij të jashtëzakonshme ai është i shpallur si shnjëtor i Kishës Lindore. Kompozitori tjetër (Gjergj Lapazaya) ishte një dijetar shumëdimenzional, erudit dhe matematicient i njohur i epoka e Renesansës. Si pjestar i Kishës perendimore, ai shërbeu si Abat i qytetit Monopoli, të Jugut italian.
Derisa në fushën e letërsisë, pikturës, arkitekturës, shkencës etj., janë të ndriçuara emrat e famshëm shqiptarë të epokave të kaluara, të mesjetës, të renesansës e barokut të cilët kanë jetuar dhe vepruar edhe në toka të huaja nw shekujt XVII-XIX (si Onufri, Andrea Aleksi, Viktor Karpaçi, David Selenicasi, Marin Barleti, Sinan Atiq Aga, Hoxhë Tahsimi, Karl Gega etj.), në fushën e muzikës, për një kohë ta gjatë, nuk ka pasur hulumtime të thella në ndriçimin hisorik të së kaluarës tonë muzikore. Ta zëmë, emri i Gergj Danush Llapacaj (vepra e të cilit është në programi e këtij koncerti) nuk është ditur deri vonë. Fal punës së vyeshme të muzikologut dhe organistit të njohur italian Domenico Morgante, është kuptuar për prejardhjen e tij shqiptare (D. Morgante, Una fonte musicale italo-albanese del primo Cinquecento: l’Antifonario dell’Abate Lapazaya nell’Archivio Diocesano di Monopoli … Editrice Tipografica- Bari, 1994, pp. 149–171).
Nga literatura botërore, në program përfshihen edhe veprat e mjeshtërve të vjetër Claudio Monteverdi, Tomas, Luis de Victoria, Wiliam Byrd, por edhe emra të rëndësishëm të muzikës korale bashkëkohore si John Tavener, Erics Esevalds.Të gjitha këta emra frekuentojnë shpesh në programet e koncertve të ansambleve korale në Kosovë.
Në pjesën e fundit të programit përfshihen disa vepra korale nga krijimtaria e kompozitorëve aktual shqiptarë si Mendi Mengjiqi, Rauf Dhomi, Thoma Simaku, Memli Kelmendi. Në veçanti do të kisha përmendur se përmes veprave të Mengjiqit, Simakut dhe veprës së fundit në program (Janinsë ç’i panë sytë), shpaloset bota tingullore e këndimit tepër specifik të Jugut të Shqipërisë – iso polifonia, këndim që është nën mbrojtjen e UNESKOS, si trashëgimi botërore. Kjo pasuri muzikës polifonike shqiptare bazohet në dy karakteristika kryesore: pentatonikë dhe në burdon. Këtë vlerë të jashtëzakonshme arkaike shqiptare, e konfirmon edhe kompozitori G. Ligeti, kur shprehet se “ky lloj i burdonit me tinguj mbajtës të gjatë, të cilët përcjellin meloditë melizmatike, është i përhapur ende sot, në Jugun e Shqipërisë”.
Qëllimi i Programit që VOCAL ENSEMBLE REMUSICA do të prezantoj në Koncertin e datës 5 shkurt 2023, në Bruksel (në sallën prestigjioze ‘Flagey’) është që publiku i Brukselit ta njoh një copëz të trashëgimisë së pasur muzikore të këtij populli të vjetër ballkanik, dhe të kuptoj synimet e sotme të tij drejt modernitetit europian. Nga ky qëllim vjen titulli i koncertit të sotëm : “Në mes trashëgimisë së pasur dhe Modernismit”
/R. RUDI: PROLOG për Koncertin e VOCAL ENSEMBLE REMUSICA në Bruksel/
FOTO: David Selenicasi La Nativite. 1726 Eglise de Sainte-Nicolas-Voskopoje (Korçë-Alabanie)
