Uliksi grek apo pellazg, personazh historik apo mitologjik?

“…Epopeja sublime e Homerit qëndron, por ne nuk jemi nga ata që nuk besojnë që ky poet i verbër të ketë ekzistuar dhe sidomos që të ketë qenë poet i vetëm i cili e ka shkruar Iliadën dhe Odisenë.

Sipas Eduard Schneider në një fragment përkthyer nga: S.Krasniqi thuhet se ne më shumë besojmë se Homeri ishte një nga ata këngëtarët publik, një nga ata improvizuesit e shkëlqyer aq të dashur nga publiku, dhe para tij, pas çdo strofe të një ankimi apo kënge heroike, populli i entuziazmuar bërtiste, në gjuhën e Pellazgeve : O mir ! ô mer ! pasthirrma admiruese.
Ky supozim nuk është aspak i rrezikshëm, sidomos nëse kemi parasysh se pothuajse të gjithë emrat e përveçëm të heronjve të Iliadës dhe Odisea kanë një kuptim të përsosur etimologjike në gjuhën shqipe. Ne do të përmendim disa.
Achille (Akili) : Nga martesa e Pelé dhe Thétis lindi hyjnori Achille, (te grekët Akhilefs). Ai ishte hyjnor nga ana e nënës dhe nga emri, pasi Akhilefs vjen nga fjala e-Qeilh (që shqiptohet Kily ose sot Qilly- Qielli) Qiellor, hyjnor, dhe nga lé (me le). Mu për këtë Homeri e quan hyjnori Achille.
Ajax, te Homeri quhet gjakatar ; ngase, në shqip e gjaks (e ghiaks) d.m.th. gjakatar dhe në të njëjtën gjuhë na del emri gjakësor, që ka të njëjtin kuptim.
Trojanët, origjina e tyre pellazgjike nuk kontestohet, nuk besonin në predikimet e profetes Cassandre (Kasandrë) e cila e kishte parashikuar shkatërrimin e Trojës. Padyshim, ata mendonin se kjo profete e frymëzuar, ashtu siç e thotë edhe emri i saj, ëndërronte. Në të vërtetë Cassandre d.m.th. nga Qes-anrha, që përkthehet qes ëndrra, sikur që do të thoshim, qes apo hedhi magji.
1* Ulysse (Uliks) , heroi më i shquar pas Achille (Akilit) tërë historinë e ka të gjallë edhe sot në malet shqiptare ; sigurisht, nuk mund të thuhet se Shqiptarët e mësuan këtë histori, nga grekët, pasi nuk e dinin gjuhën greke. Emri Ulysse, përndryshe, vjen nga Ulh mâr ( udhë e mbarë) rrënja organike është udhë, udhëtim. Kështu thuhet shqip : Ulhe mâr, udhëtim, rrugë e drejtë, d.m.th. : udhë e mbarë, aq më tepër kur në Shqipërinë e Poshtme (Jugore) thuhet Udhen e bardh.

Prapashtesa s te Ulysse, në fund të fjalëve shqipe, është një kualifikim personal, ulh d.m.th. udhë dhe atij që merr udhë i thonë udhs ose udhës. Dhe siç duhet se Ulysse (Uliks) është udhëtar i madh i cili kthehet në shtëpi pas njëzet viteve mungese.
Aventurat më rrethanore të heroit, si para Trojës, si dhe gjatë kthimit të tij, tregohen në të gjitha shtëpitë e maleve shqiptare, kur në mbrëmje mblidhen rreth zjarrit të ndezur, apo, kur gruaja, për kujdesin e një trashëgimtari në djep, për ta vënë në gjumë i këndon fëmijës aventurat heroit të së ardhmes.
Ne nuk duam të ndjekim historinë e shumë episodeve të kthimit të Uliksit, por nuk mund të kalojmë pa e përshkruar kthimin e tij në shtëpinë e vet, mbërritjen e tij pranë të vetëve, pasi ky episod ka karakter krejt lokal nga mënyra sesi e gjejmë edhe sot në Shqipëri.
Babai i moshuar Uliksi, Laerte, i lindur i vitytshëm (nga lé dhe urt, virtytshëm) e kishte braktisur shtëpinë, ku qëndronte i biri, i cili ishte i pafuqishëm që t’i përzë princat pretendues që ishin vendor në shtëpinë dhe që Penelope, gruaja e Uliksit, ta zgjedh njërin prej tyre. Kjo e vejë e pangushëllueshëm dhe besnike, ende e plot, pas njëzet vitesh, nga kujtesa e burrit të saj fisnike ishte angazhuar për të zgjedhur në mesin e pretenduesve të saj një burrë të ri, por kjo do të ndodhte vetëm pasi të ketë endur çarçafin e morgut të Laérte.

Penelopa e zhbënte gjatë natës punën që e bënte ditën, por është krejt e natyrshme që mashtrimi t’iu ketë zbuluar pasi Penelopa nuk kërkonte kurrë perin. Dhe emri i gruas së virtytshme a nuk e shpreh këtë largpamësi, pasi Pen-e-lyp d.m.th në shqip pen(in) e lyp.
odisea
Tjetër karakteristikë: Penelopa punonte në çarçafin e morgut të vjehrrit të saj. Ky është një zakon që ende ekziston. Nusja ia sjell burrit, me pajën, një çarçaf special të vergjir, në të cilin do të mbështjellët kufoma e tij, si dhe shokën dhe shami që shërbejnë për t’ia mbështjellë kokën, duart dhe këmbët. Pasi mbërrin në shtëpinë e burrit, gruaja do të punoj, para se gjithash, në këtë veshje të vdekurish, për burrin dhe për të afërmit e tij.
Një natë, Uliksi mbërrin; sikur lypës, por edhe në këtë cilësi, është nën mbrojtën e Zeusit.

Si i tillë është pranuar dhe vendi i tij ishte në anën e djathtë të shtëpisë që ishte edhe prona e zotave. Pasi e restaurohet, e vendosin në një dhomë afër asaj ku flinin Penelopa dhe Telemak. Uliksi nuk e kishte njohur djalin e tij, dhe nuk e dinte që Penelopa e kishte lindur vetëm pak kohë pas largimit të tij.

Ky supozim që e bëjmë, e kundërt me atë që e pranuar sot, ne e bazojmë madje në emrin Telemakut, i cili rezymon bisedën e dy bashkëshortëve pasi të jenë rinjohur: T’Ka lé mék, do ti ketë thënë Penelope, Uliksit, që do të thotë se pas largimit tënd (nga shtëpia) të ka lé një qarës. Uliksi e sheh Telemakun duke shkuar në dhomën e gruas së tij; e mendon djaloshin si dashnor të gruas dhe në një mbushje me xhelozi dhe hidhërim mendon të ngritët natën t’a mbys gruan dhe dashnorin e saj.

Por si gjithmonë duke gjykuar ngadalë dhe i kujdesshëm, flak ndjenjën dhe i premton veti të reagoj në pikë të ditës, në dijen dhe në sytë e të gjithëve, jo si një vrasës por si një hakmarrës i nderit të shtëpisë. Nuk fjeti gjithë natën.
Sikur që e do zakoni, Penelope, të nesërmen, zgjohet e para, ndez zjarrin në shtëpi dhe pret zgjimin e të birit dhe të mysafirit. Papritmas, nga shtrati, Telemaku thërret nënën e tij duke e pyetur, Nan, a është zgjuar mysafiri dhe a e ke përgatitur mëngjesin? Uliksi e dëgjon fjalën, Nan (nënë)!

Ndjenja prej babai, ia dridh gjithçka brenda trupit ; nxiton nga dhoma e tij, i tregon kush është, ngreh harkun të cilin asnjëri nga pretenduesit nuk kishte mundur ta ngreh, e armatos harkun, dhe, me ndihmën e të birit, i masakron ndërhyrësit që ishin vendosur në shtëpinë e tij dhe merr në pronësi mbretërinë e vet.
Të këtilla janë legjendat Shqiptarëve, ose më mirë thënë, një ide e rezymuar që ne u munduam ta sjellim sot. Ndërsa, sa u përket fabulave, ato ekzistojnë me bollëk dhe të gjitha me kuptim dhe me peshë patriarkal që karakterizohej shoqëria e njerëzve të parë…”

Uliksi: personazh historik apo mitologjik?

Kali i Trojës, udhëtimi për në Itakë, gratë që takoi gjatë rrugës, fama e tij, gruaja e tij dhe madje edhe qeni i tij: ne dimë kaq shumë për jetën e Uliksit, aq shumë, duke përfshirë detaje të vogla që, në fund të fundit, do të ishin gjithashtu i papërfillshme. Por sa dimë ne, në të vërtetë? Dhe, mbi të gjitha, a po flasim për një personazh që ka ekzistuar realisht apo i është nënshtruar imagjinatës kolektive, letërsisë dhe mitologjisë?

Edhe sot është e vështirë t’u përgjigjesh këtyre pyetjeve.

Sipas artikujve të publikuar së fundmi në mediat italiane, origjina e këtij heroi është shumë e mjegullt, pasi misteri i parë ka të bëjë pikërisht me identitetin e babait: për Homerin do të ishte Laerti, nga i cili do të kishte trashëguar mbretërinë, për disa burime të mëvonshme do të ishte Sizifi, themeluesi i qytetit. e Efira. Nga ana tjetër, për nënën nuk ka dyshim: ajo është Antiklea, mbesa e Hermesit (lajmëtari i perëndive), gruaja e Laertes dhe, siç thuhet, e dashura e Sizifit para tij.

Ne e dimë gjithashtu se fillimisht, i paralajmëruar nga orakujt, Uliksi ishte shtirur i çmendur për të mos u larguar, duke lënë veten të zbulohej sapo të kuptonte rrezikun për të dëmtuar djalin e tij Telemakun.

Ka shumë versione të Luftës së Trojës: disa flasin për kalin e famshëm prej druri, megjithëse me detaje të ndryshme (për Pausanias, për shembull, ishte një makinë e thjeshtë lufte), por ka disa që e kontekstualizojnë konfliktin në një mënyrë krejtësisht të ndryshme, në disa raste duke përjashtuar edhe vetë figurën e Uliksit.

Janë eksploruar thuajse të gjitha fazat e udhëtimit të kthimit për në Itakë, duke u përpjekur të gjendet një orientim gjeografik dhe të krijohet një lidhje e mundshme me territoret e sotme: nga ana tjetër, Riviera e Uliksit quhet pikërisht sepse është prekur sigurisht në pika të ndryshme nga ai udhëtim emocionues dhe i vështirë që zgjati 10 vjet dhe u pengua nga zemërimi i Poseidonit. Pasi u kthye në shtëpi, Odiseu – i maskuar si një lypës dhe tani i lodhur dhe i shkatërruar nga aventurat e tij – arrin të mposhtë paditësit dhe të bindë gruan e tij, e cila nuk e kishte njohur, se ishte me të vërtetë ai; e gjithë kjo, gjithmonë me modus operandi të tij klasik të bazuar në zgjuarsinë, grackat dhe dinakërinë.

Por në çfarë konteksti ndodhi vdekja e tij?

“Vdekjet” e Uliksit – Edhe për këtë detaj burimet janë të ndara: një mishërim flet për një vrasje të dhunshme nga duart e Telegonit, djalit të ngjizur me Circenë, të cilin ai as nuk e dinte se e kishte (dhe që, nga ana tjetër, e bëri nuk e dinte se ishte babai i tij); për Plinin Plakun ishte një vdekje e thjeshtë e pleqërisë; në Komedinë Hyjnore, Dante imagjinon një mbytje anijeje që ndodhi gjatë një prej aventurave të tij të fundit epike në Shtyllat e Herkulit (kufiri ekstrem i botës së njohur antike); Pascoli shkroi për të në “Udhëtimi i fundit”, duke folur për një udhëtim prapa në fazat e Odisesë që filloi 10 vjet pas kthimit në Itakë dhe përfundoi në tragjedi në ishullin e sirenave, me trupin e transportuar nga rrymat në ishulli Kalipso.

Nga Odisea ne dimë se falltari Tiresias parashikoi të ardhmen e tij, duke profetizuar një vdekje Ex halos që është “nga deti” ose “larg detit”. Pasi kërkuesit janë vrarë, në fakt, Uliksi niset sërish drejt vendeve të largëta, duke e shtyrë veten në kufijtë e mbretërisë së Poseidonit (dhe, për rrjedhojë, në Shtyllat e Herkulit, sipas versionit të Dantes), duke mbërritur në një vend. ku nuk ka dete dhe anije dhe ku ushqimi nuk është kurrë i kalitur me kripë; këtu një udhëtar e ndërron rremin e tij me një mjet bujqësor që do të përfundojë i mbjellë në tokë, Uliksi do t’i ofrojë flijime Poseidonit dhe do të kthehet në Itakë, ku do të bëjë sakrifica të tjera për të gjithë perënditë. Fatkeqësisht, këngët epike që flisnin për bredhjet pas të njohurve dhe për vdekjen e heroit nuk kanë mbijetuar: ne e dimë se gjithçka do të kishte ndodhur – siç ishte parashikuar – “nga deti”, në kulmin e pleqërisë së qetë dhe me njerëzit përreth u qetësuan, por nuk ka detaje të mëtejshme. Prandaj hipotezat e ndryshme të njëpasnjëshme të diskutuara më sipër.

Arti antik dhe bashkëkohor në të gjitha format e tij është shpenzuar në ngjarjet e Uliksit, nga kinemaja në letërsi, nga piktura në skulpturë; por asnjë nga këto nuk sjell me vete detaje të vlefshme për ta përcaktuar në mënyrë historike këtë personazh, sikur të ekzistonte vërtet.

Ekziston një zbulim modern i cili, megjithatë, do të ndryshonte kartat në tryezë.

Pallati i Uliksit – Në vitet 2010, të gjitha gazetat e planetit raportuan të njëjtin lajm, të pabesueshëm: në Itakë ishin gjetur gjurmë të asaj që, pa dyshim, mund të konsiderohej si pallati i Uliksit. Një hulumtim që zgjati 16 vjet, i kryer nga një ekip i Universitetit të Janinës dhe i drejtuar nga prof. Athanasios Papadopulos, e cila kishte dhënë fryte në një vend shumë specifik: Aghios Anastasios (e cila e ka marrë emrin nga kisha ortodokse e afërt e Sant’Anastasio), një zonë arkeologjike që Itakët e quajnë Shkolla e Homerit, në shpatet lindore të malit Exogi. në veri të ishullit.

Bëhet fjalë për një gjetje të bujshme: strukturat e një ndërtese me tre nivele me një formë tipike pallatesh mikene, shkallët e gdhendura në shkëmb, fragmente qeramike të së njëjtës epokë me Uliksin dhe një shatërvan që daton gjithashtu në shekullin e 13-të para Krishtit.

Vite më parë, Papadopoulos dhe kolegia e tij Litsa Kontorli kishin zbuluar gjithashtu një tabletë të zbukuruar me një gdhendje të një skene nga Odisea: episodi në të cilin Uliksi është lidhur vetë në direkun e anijes për të mos u magjepsur nga kënga e sirenës. Që kishte sugjeruar se ata ishin afër një zbulimi më të madh.

Sipas studiuesve, ky do të ishte pikërisht pallati ku Penelopa e priti të shoqin për një kohë të gjatë dhe ku Uliksi, pasi u kthye, shfarosi paditësit dhe rifilloi rolin e tij.

Historiani Luciano Canfora ka nënvizuar gjithmonë besueshmërinë e poezive homerike dhe të ngjarjeve të treguara aty: “Homeri nuk është poet. Ai na ofron një rrëfim historik të shkruar me hekzametra, sepse kjo ishte forma e vetme e komunikimit”.