Wolfgang Amadeus Mozart nuk erdhi në muzikë për të shuar shkëlqimin e motrës së tij Maria, por do të ishte vetë vepra që ai krijoi, fama që rrëmbeu, ajo çfarë eklipsoi, ndoshta deri në asgjësim një pinjoll të familjes. Gjithsesi, Maria Anna Mozart, u konsiderua si një nga pianistët më të mirë në Evropë
“Virtuoze”, “Një mrekulli”, “Gjeni”, pak a shumë këto ishin përcaktimet që u thanë dhe u shkruan për në vitet 1760 për Mozart-Maria Anna Mozart. Kur ajo udhëtoi Evropën si pianiste, Maria Anna e re mahniti audiencën në Mynih, Vjenë, Paris, Londër, Hagë, Gjermani dhe Zvicër. “Vajza ime e vogël luan veprat më të vështira që kemi… me një saktësi të jashtëzakonshme dhe kaq shkëlqyeshëm,” shkroi babai i saj, Leopold, në një letër në vitin 1764. “Ajo që është e gjitha, është kjo, që vajza ime e vogël, megjithëse është vetëm 12 vjeç, është një nga më të aftat në Evropë”.
Virtuozja e re, me nofkën “Nannerl”, u la shpejt në hije nga vëllai i saj, Wolfgang Amadeus Mozart, pesë vjet më i vogël. Por, si një nga modelet më të hershme muzikore të Wolfgang-ut, lind pyetja, a i detyrohet historia asaj njëfarë merite për gjenialitetin?
“Kjo është një pyetje shumë interesante,” thotë Eva Rieger, profesoreshë në pension e historisë së muzikës në Universitetin e Bremenit dhe autore e biografisë në gjuhën gjermane (Nannerl Mozart: Jeta e një artisti në vitet 1800). “Unë kurrë nuk e kam konsideruar vërtet këtë mundësi dhe nuk njoh askënd që e ka pasur më parë.”
Një sugjerim i tillë mund të duket i pamenduar për fansat dhe studiuesit e Mozartit. “Për t’iu përgjigjur pyetjes se sa Nannerl e ndikoi muzikalisht Wolfgang-un, do të thosha aspak,” thotë Cliff Eisen, profesor i muzikës në King’s College në Londër dhe redaktor i Enciklopedisë së Cambridge Mozart . “Nuk jam i sigurt se ka prova që dinamika ishte në ndonjë mënyrë e jashtëzakonshme, përtej asaj që mund të mendoni midis një muzikanti relativisht të talentuar dhe atij që e kalon shumë tjetrin.”
Jo aq shpejt, thonë studiues të tjerë. “Asnjë muzikant nuk e zhvillon artin e tij në një vakum,” sipas Stevan Jackson, një sociolog muzikor dhe antropolog në Universitetin Radford në Radford, Virxhinia. “Muzikantët mësojnë duke parë muzikantë të tjerë, duke qenë nxënës, formalisht apo joformalisht.” Të qenit në një familje muzikore me një vëlla muzikor, në veçanti, mund të rrisë interesin muzikor, ekspertizën dhe dëshirën muzikore, thotë Jackson.
Leopold Mozart, një muzikant oborri, filloi t’i mësonte Maria Anna, fëmijës së tij të parëlindur, të luante klaviçel, kur ajo ishte vetëm 8 vjeç. Ajo përparoi shpejt, me Wolfgang 3-vjeçar shpesh në krah të saj. Pas disa vitesh, Wolfgang u përpoq të luante pjesë nga libri muzikor i Marias. “Me kalimin e kohës, loja e Nannerl u bë gjithnjë e më e shkëlqyer, teknika e saj perfekte,” thotë Rieger. “I riu Wolfgang ndoshta ishte i impresionuar nga kjo dhe i frymëzuar për të luajtur.”
Përpjekjet e hershme të Wolfgang në bërjen e muzikës e befasuan babanë e tij. “‘Ky minuet dhe treshe u mësuan nga Wolfgang në gjysmë ore, në orën nëntë e gjysmë të natës së 26 janarit 1761, një ditë para ditëlindjes së tij të pestë’,” shkruan Leopold në librin muzikor të Nannerl, sipas Mozartit të Maynard Solomon: Një jetë. Për shkak të aftësive të dukshme të Wolfgang-ut, Leopold shpejt filloi arsimimin muzikor të djalit të tij, në vend që të priste derisa djali të mbushte 8 vjeç.
Ato tre vite mund të kishin bërë një ndryshim të vërtetë në zhvillimin e trurit të Wolfgang, thotë Gottfried Schlaug, drejtor i Laboratorit të Muzikës dhe Neuroimazhimit në Shkollën Mjekësore të Harvardit. Ai dhe kolegët e tij kanë gjetur dallime të jashtëzakonshme midis trurit të muzikantëve profesionistë dhe jo-muzikantëve; dallimet më të theksuara, u shfaqën te muzikantët që filluan stërvitjen e tyre para moshës 7 vjeç. “Një fillim i hershëm, duket se e rilidh trurin në mënyrë më dramatike,” thotë Schlaug.
Fillimi i hershëm muzikor i Wolfgang pati gjithashtu përfitimin e dy mësuesve, babait dhe motrës së tij. “Nannerl ishte në një moshë ku kuptonte dhe ishte më e vetëdijshme për atë që po bënte babai i saj,” thotë Noel Zahler, drejtor i Shkollës së Muzikës në Universitetin Carnegie Mellon. “Nannerl ndoshta interpretoi për Wolfgang dhe përforcoi për Wolfgang atë që Leopold po përpiqej të mësonte. Ajo i tregoi atij se muzika nuk është vetëm argëtim, por një mënyrë për të komunikuar pa fjalë.”
Ai edukim vazhdoi ndërsa fëmijët filluan të performonin së bashku. Në vitin 1762, Maria, 11 vjeç dhe Wolfgang, 6 vjeç, udhëtuan për në Mynih për të luajtur për Elektorin Maximilian III. “Fëmija i vogël nga Salzburgu dhe motra e tij luanin klaviçen,” shkroi konti Karl von Zinzendorf, në ditarin e tij, i cili citohet në Mozart të Otto Erich Deutsch: Një Biografi Dokumentare . “I vogli i gjorë luan mrekullisht. Ai është një fëmijë shpirtëror, i gjallë, simpatik. Loja e motrës së tij është mjeshtërore dhe ai e duartrokiti atë.”
Të jesh çift me një muzikant të aftë në skenë, mund të jetë një përvojë intensive dhe transformuese. “Pavarësisht nëse Wolfgang donte të kënaqte motrën e tij më të madhe apo ta shkëlqente atë, arritjet e saj muzikore mund ta kenë shtyrë atë më shumë se sa ndoshta ai vetë”, thotë Jackson.
Maria dhe Wolfgang bënë turne për më shumë se tre vjet, duke përshkuar disa mijëra milje me karrocë me kuaj, duke ndaluar në 88 qytete dhe duke performuar për mijëra njerëz. “Kjo mund të jetë hamendje, por më duhet të mendoj se Nannerl kishte një ndikim të jashtëzakonshëm te Wolfgang gjatë turneut, veçanërisht në turnetë e hershme,” thotë Zahler. “Turnetë intensifikojnë marrëdhëniet performuese. Në një pikë të caktuar, muzika bëhet natyrë e dytë dhe muzikantët fillojnë të përqendrohen pothuajse tërësisht në thellimin e interpretimit. Duke qenë më e rritur, Nannerl, do të kishte pasur njohuri të thella për të ndarë me vëllain e saj.”
Ndërsa ishte në turne jashtë Londrës në vitin 1764, Leopold u sëmur. Nëna e tyre i tha Wolfgang-ut dhe motrës së tij, se ata duhet të jenë të qetë; ata nuk mund të luanin as instrumentet e tyre. Maria Anna mblodhi pak pergamenë dhe një stilolaps dhe shkroi simfoninë e parë të Wolfgang (K. 16). Dekada më vonë, ajo ndërmendi ngjarjen, duke kujtuar se ai kishte thënë: “Më kujto t’u jap diçka të mirë horn-it (instrument muzikor fryme)!”
Vetëm një mizë në mur do të ishte në gjendje të tregonte me siguri nëse Maria Anna thjesht kishte diktuar apo bashkëpunoi në këtë pjesë. Kompozimi i një simfonie është sigurisht një ndërmarrje sfiduese dhe komplekse. Si një mik i besuar, anëtar i familjes dhe partner intim i krijimit të muzikës, Nannerl mund të kishte qenë pikërisht ajo që i duhej Wolfgang për të bërë kapërcimin nga sonatat në simfonitë, thotë Zahler. “Ata ndoshta kishin shumë diskutime për atë që ai po bënte,” thotë ai. “Vë bast se ajo jo vetëm që i kujtoi atij për horn-in, por gjithashtu sugjeroi disa gjëra për të dhe për pjesë të tjera të kompozimit gjithashtu.”
Nuk do ta dimë kurrë se sa larg mund të kishte shkuar Maria Anna si muzikante. Në vitin 1769, kur ajo ishte 18 vjeçe dhe kishte të drejtë të martohej, babai i saj i mbylli ditët e saj në turnet artistike. Ndërsa ai dhe Wolfgang vizituan Italinë, Maria qëndroi në Salzburg. Ajo nuk u martua deri në vitin 1784; ndërkohë ajo kompozoi muzikë. Wolfgang shkroi nga Roma më 1770: “Motra ime e dashur! Jam i mahnitur që mund të kompozosh kaq mirë, me një fjalë, kënga që ke shkruar është e bukur.”
Por ne kurrë nuk do ta dimë se si tingëllon përbërja e saj, sepse ajo ka humbur. Maria Anna Mozart vdiq më 29 tetor 1829, në moshën 78-vjeçare dhe u varros në Varrezat e Shën Pjetrit , Salzburg.
Shkruesja e tij materiali, Elizabeth Rusch është autorja e librit për fëmijë “Për dashurinë e muzikës: Historia e jashtëzakonshme e Maria Anna Mozart” (Random House), libri i parë jofiction për Maria Anna i botuar në anglisht.
Elizabeth Rusch
Përgatiti: Albert Vataj
