Pse përjashtimi nga puna i bëri mirë Makiavelit!?

Ai ishte një punonjës civil veçanërisht mbresëlënës. E mori vendin e parë të punës në vitin ’98 pas një ndryshimi madhor në qeverisje. Ai ishte ende në të njëzetat dhe dukshëm njihte disa nga njerëzit e fuqishëm, por duhej të ketë qenë edhe një emërim meritokratik – që nga fillimi ai demonstroi mprehtësi dhe pasion për politikën.

Pjesërisht diplomat, pjesërisht këshilltar, përgjatë dhjetë viteve që pasuan ai udhëtoi pa pushim në zonat më të nxehta të politikës, duke u takuar me lojtarët, duke vlerësuar rrezikun e kërcënimin dhe duke dërguar te punëdhënësi i tij vëzhgime të detajuara dhe këshilla.

Vitet e para të shekullit qenë shumë të rrezikshme në politikën ndërkombëtare dhe këshillat e tij, megjithëse me bazë nga eksperiencat personale, nuk u dëgjuan gjithmonë nga ata që merrnin vendime. Duke parë pas, historia e tregoi se ai kishte të drejtë.

Por testi i madh për të erdhi më vonë. Në nëntor ’12 (pra viti 1512), Nikolo Makiaveli pasi i pati shërbyer shtetit të Firences me besnikëri për 14 vjet, ra viktimë e një ndryshimi regjimi kur qeveria republikane u shpërbë përballë një komploti të jashtëm për të riinstaluar familjen Mediçi.

Burrat e djeshëm u bënë armiq të sotëm. Makiaveli nuk pati kohë as për të pastruar tryezën e tij të punës. Ai u përzu nga qeveria dhe në fillim të vitit 1513 emri i tij u zbulua në një copë letër krahas shumë të tjerëve, të cilët qenë komplotues dhe synonin të bënin një kundërpuç.

I arrestuar, i burgosur dhe i torturuar, ai kaloi shumë javë në atë që e quajti “bujtinë me shije të hollë” në një shtëpi me erë kalbësirë, ku morrat qenë aq të mëdhenj sa fluturat, ndërsa dëgjonte ulërimat përreth tij.

Fati – një faktor gjithmonë i fuqishëm që duhet të kihet parasysh kur merresh me politikë, – erdhi në ndihmë të tij. Në Romë, kardinal Mediçi u zgjodh Papë dhe ndërsa Firence u çmend nga gëzimi, ai dhe shumë të burgosur të tjerë u falën dhe u liruan.

I dëshpëruar për t’u rikthyer në politikë, por duke e ditur se askush nuk do ta punësonte, ai e kaloi shumicën e vitit në pronën e familjes në jug të qytetit dhe ishte pikërisht atje, ekzaktësisht 500 vjet më parë, që ai filloi të shkruajë një manual këshillash mbi artin e kapjes dhe ruajtjes së pushtetit.

Duke vlerësuar sjelljen e njeriut përgjatë historisë dhe natyrën si arenë cirku të politikës italiane, ai argumentoi se një sundimtar i suksesshëm duhet të jetë i aftë dhe me vullnetin për të balancuar virtytet morale me pragmatizmin disa herë të ashpër dhe të pamëshirshëm. “Princi” do të bëhet një nga librat më të admiruar, të studiuar dhe me ndikim. Për të u shkrua në fushën e filozofisë politike, duke i siguruar autorit një vend në histori, të cilin shumica e sundimtarëve përreth tij nuk e arritën kurrë.

Kjo, natyrisht, është vetëm një hyrje mbi njohuritë e tij të thella. Por për momentin, le të mbetemi në verën e thatë të Toskanës 500 vjet më parë, kur një 44-vjeçar, me armët dhe krahët ende të copëtuar nga strappado (një instrument torture i krijuar për të tërhequr krahët deri në agoni), u ul për të shkruar atë që ai shpresonte se do të bëhej edhe mjeti për të marrë një ftesë për t’u rikthyer në politikë.

Ne në fakt mundemi të rikrijojmë shumë detaje nga ai moment. Prona e familjes, ku ai u kthye për të lëpirë plagët e veta, ekziston ende. Censusi i taksave të vitit 1498 e përshkruan atë si një pronë prej 60 hektarësh të mbushur me vreshta, ullinj dhe pyje.

Toka, tani nën pronësinë e një biznesmeni vere, qëndroi në duart e pasardhësve të familjes Makiaveli deri pak dekada më parë dhe shumica e shtëpisë origjinale është restauruar me dashuri. Stema e familjes, dy gozhdë të kryqëzuara që përfaqësojnë pasionin e Krishtit, është gdhendur në derën e saj dhe pas një dollapi të vjetër rrobash mund të gjesh ende govatën e gurit ku Makiaveli duhet të jetë larë para dhe pasi të hante.

Megjithëse shtëpia aktualisht është e hapur për publikun, ajo është disi larg rrugëve dhe duhet të caktosh një takim paraprak: brenda saj gjendet një oxhak i madh, ndërsa ti mund të zbresësh në qilarin e freskët të verës për të gjetur gjurmë të forta të së shkuarës, të cilat krijojnë emocione shumë të forta.

Nëse ecën deri në fund të tarracës dhe shikon nga lugina, mund të shohësh japin e kupolës madhështore të Bruneleskit. Sa e dhimbshme duhet të ketë qenë për një njeri që ishte për aq shumë kohë në zemër të të gjithë biznesit të politikës, ndërsa shikon poshtë drejt qytetit që ai dashuronte dhe që e dinte se ishte përjashtuar nga qeverisja e tij.

Ah, shkrimtarët flasin shumë, mund të jeni duke menduar ju – nuk ka asgjë të vërtetë në këtë histori. E pra, ka edhe nuk ka. “Unë po jetoj në fermën time dhe që kur pata fatin e keq nuk kam kaluar as njëzet ditë në Firence… çfarë jete po bëj, do të duhet t’jua them.”

Makiaveli si shumë njerëz të moshës së tij, ishte një shkrues letrash i regjur. Në muajt që pasuan “fatin e tij të keq”, korrespondenca e tij është e mbushur me analiza të rivalitetit mes Spanjës dhe Francës (politikani tek ai nuk flinte kurrë), por ai ofron edhe informacione më intime mbi jetën e tij.

Një letër shumë e cituar, e 10 dhjetorit 1513, për korrespondentin e tij të rregullt, Francesko Vetori, ambasador në Romë dhe një njeri që ai shpresonte se do të mbronte çështjen e tij, përshkruan ekzilin e tij të përditshëm: fillon me kurthet për mëllenjat, pastaj me menaxhimin e punëve të fermës, leximi i pak poezive mbi dashurinë, pasdreka kalohet në hanin e vendit, duke luajtur lojëra tavoline “të cilat sjellin mijëra mosmarrëveshje dhe fyerje të panumërta deri sa plas përleshja për ndonjë qindarkë”.

Në fund, në perëndim, kthehet në shtëpi në të gjithë kuptimin e fjalës.

“Te pragu i studios sime”, shkruan ai, “unë heq rrobat e ditës, të mbuluara me baltë e pluhur, vesh rrobat më të mira me kujdes dhe, pasi jam i veshur në mënyrën e përshtatshme, hyj në oborret e nderuara të burrave të lashtësisë, ku pritem nga ata vetë me dashuri, e ushqej veten me atë ushqim që është vetëm i imi dhe për të cilin pata lindur, jam i mrekulluar të flas me ta dhe t’i pyes për arsyet e veprimeve të tyre dhe ata me dashamirësi më përgjigjen. Për katër orë me radhë unë nuk ndiej mërzi, harroj çdo telash, nuk më kap makthi i varfërisë, nuk jam i frikësuar nga vdekja: unë ua jap veten time tërësisht atyre… dhe për shkak se Dante thotë se dituria nuk prodhohet kur ne dëgjojmë, por kur ne mbajmë mend, unë krijova këtë vepër të vogël mbi principatat…”

Nga dhjetori i vitit 1513, “Princi” ka përfunduar së shkruari.

Natyrisht, nuk ishte thjesht intimiteti i Makiavelit me të lashtët – historianët e Greqisë dhe Romës – që krijoi “veprën e tij të vogël”. Ai ofroi gjithashtu shembuj nga Italia e kohës së tij, duke nxjerrë në pah një figurë, mentaliteti dhe sjellja e të cilit e veçoi atë si njeriu më afër të qenët madhështor si Princi: Cezare Borxhia, djali luftëtar i Papës Aleksandër VI.

Vëzhgimet e Makiavelit mbi Cezaren janë përmbledhur në raportet diplomatike mbi takimet e tyre si në kohën e zenitit ashtu edhe në kohën e pikës më të ulët të karrierës së Borxhias së re, janë histori e shkruar me standardet më të larta.

Kur më 1502-shin, me një goditje të guximshme strategjike, gjenerali i ri pushton qytetin e Urbinos, Makiaveli dhe shefi i tij janë diplomatët e parë që ai dëfren. Duke u ulur së bashku në pallatin dukal të pushtuar – një xhevahir i Rilindjes që në atë kohë – ne shohim përmes syve të Makiavelit ekzaltimin, arrogancën, inteligjencën dhe ambicien e paepur të Cezares.

Ata madje argumentojnë edhe për mjetet më të mira të qeverisjes – Fiorentinët që po punonin për të mbajtur më këmbë republikën e tyre, ndërsa i zoti i shtëpisë e hedh poshtë këtë formë qeverisje. Është pothuajse sikur ne jemi në dhomë duke i dëgjuar.

Pastaj, më pak se 18 muaj më vonë, ne jemi sërish me të, në Romë këtë herë, kur i riu Borxhia është ende duke marrë veten nga ethet që sapo patën vrarë të atin e tij, ndërkohë që armiqtë e tij po fluturojnë si skifterë përreth trupit të pajetë të Papës.

Ai që dikur ishte plot vetëbesim dhe veprimtari, tashmë është me dyshime dhe i pavendosur. Është njësoj sikur, siç vëren Makiaveli, mendja e fortë strategjike është rrëzuar nga fati i keq.

Mes shumë mësimeve që ai merr nga studimi i Cezare Borxhias, fuqia e fatit është me të vërtetë e dallueshme. Ndërsa ndërmarrja e rrezikut është e nevojshme për suksesin, një kombinim i pamëshirshëm ngjarjesh fatkeqe mund të rrëzojnë edhe njeriun më të fortë.

Përgjatë viteve që nga vdekja e tij, shumë kanë spekuluar nëse pragmatizmi politik i Makiavelit është në një farë mase, pa zot – koncepti i tij se virtyti në fund duhet të jetë në shërbim të dobisë.

Cilado qoftë natyra e besimit privat të Makiavelit, është e qartë se ai – si shumë bashkëkohës së tij, përfshirë edhe Cezare Borxhian – ishte gjithashtu i skllavëruar nga perëndesha e fatit.

Në këtë kohë, kur ai u ul për të shkruar “Princin”, kjo perëndeshë sapo kishte luajtur një skenë dramatike në jetën e tij. Ishte i ndjeri Enoch Powell, gjithashtu një politikan kontrovers, i cili shkroi “Të gjitha jetët politike përfundojnë në dështim… kjo është natyra e politikës.”

Në fakt, citimi origjinal përmban një nënklauzolë – “përveç rasteve që ata gjenden në mes të një koniunkture të lumtur”.

“Unë dashuroj qytetin tim të lindjes më shumë sesa vetë shpirtin tim”, shkroi Makiaveli kur iu afrua fundit të jetës së vet. Megjithatë, pavarësisht se ia dedikoi “Princin” një anëtari me peshë të familjes Mediçi, ai nuk u rehabilitua kurrë në qeverisje. Atij iu dha një mision diplomatik i çuditshëm, por më së shumti ai mbeti një vëzhgues, duke udhëtuar, komentuar dhe shkruar mbi luftën, historinë dhe natyrën njerëzore.

Megjithëse askush, dhe ai më pak se të gjithë, do ta quante atë goditje të pamëshirshme të fatit, një koniunkturë fatlume në jetën e tij, ajo solli një nga librat më provokativë dhe me ndikim të politikës dhe një nga më të shumëshiturit e të gjitha kohërave.

Në disa raste, të qenët i pushuar nga puna është gjëja më e mirë që mund t’i ndodhi një burri.