Më 30 korrik 1492, monarku spanjoll urdhëroi dëbimin e hebrenjve nga vendi, duke i hapur rrugën një kapitulli shqetësues në historinë hebraike. Hebrenjtë sefradikë, siç njihen, gjetën strehë në skajin tjetër të kontinentit: Në Stamboll, kryeqytetin Perandorisë Osmane
“Hebrenjtë fituan të drejtën e tyre për të jetuar nën osmanë”, thotë Moris Levi, një figurë e shquar e komunitetit hebre në Turqi. Ai foli në përvjetorin e debimit spanjoll, i cili erdhi saktësisht një shekull pas valëve të dëbimeve që u bënë pas pushtimit spanjoll të Granadas ana e monarkëve katolikë të Spanjës.
Granada ishte mikpritësja e një popullsie të madhe hebreje dhe Levi thotë se hebrenjtë sefardikë sollën kulturën, traditat, pikëpamjet perëndimore dhe vlerat ekonomike nga Granada në Perandorinë Osmane.
“E drejta për të jetuar ishte benefiti kryesor për hebrenjtë. Nëse ata do të vazhdonin të jetonin në Spanjë në kundërshtim të dekretit, ata me siguri do të eliminoheshin.
Nëse do të shkonin në pjesë të tjera të botës së krishterë, në kohën mesjetare, ata do të përballeshin me telashe të shumta”, thotë Levi, i cili përfaqëson pakicën hebreje në Turqi.
Nga ana tjetër, hebrenjtë morën përfitime nga Perandoria Osmane, e cila ishte në agun e periudhës së ngritjes, 39 vjet pas pushtimit të Kostandinopojës. Levi thotë se gjëja më e rëndësishme që hebrenjtë i futën Perandorisë Osmane ishte shtypshkronja, edhe pse ajo nuk lulëzoi.
“Njerëzit që fitonin jetesën nga kaligrafia lobuan për ndalimin e shtypshkronjës. Nëse do të prezantohej deri në fund të shekullit të 15-të, Rilindja nuk do të lindte në Evropë, por në Perandorinë Osmane,” thotë ai. Ai thotë se hebrenjtë sollën edhe një përfitim tjetër për osmanët dhe ky ishte një këndvështrim i perëndimit. “Otomanët ishin një perandori globale, një shtet i fortë dhe duhej të ishin të hapur për çdo pamje,” vuri në dukje ai.
Levi thotë se komuniteti hebre ka qenë gjithashtu një pasuri e vlefshme për sa i përket zanateve dhe profesioneve që ata kishin. “Hebrenjtë shërbyen si njerëz të rëndësishëm në diplomaci dhe mjekësi”, thekson ai.
Ai thotë se hebrenjtë mbërritën në territoret otomane pasi shpëtuan nga Spanja, sepse besonin se jeta, dinjiteti dhe pasuria e tyre do të mbroheshin. “Ata jetuan me shekuj në Granada të sigurt pasi otomanët që ishin në Granada, ishin muslimanë. Ata e dinin që kishin një të ardhme atje.
Turqia aktualisht ka rreth 18,000 hebrenj dhe popullsia e tyre është e përqendruar në Stamboll. Levi thotë se diversiteti kulturor që solli komuniteti ishte i rëndësishëm për shoqërinë. Komuniteti kishte një popullsi më të lartë, por numri u zvogëlua në shekullin e 20-të pasi shumica migruan në Izrael pas themelimit të tij. /tesheshi.com/
