Italianët e Shqipërisë. Histori e shkurtër e një largimi të madh: italianë dhe italianë të harruar në Tokën e Shqiponjave. Një ese nga William Bonapace.
Nga Franco Tagliarini
Eseja – tani për tani vetëm në versionin në internet – nga William Bonapace «Italianët e Shqipërisë» është botuar së fundmi nga “Qyteti i Botimeve të Diellit” të Reggio Kalabria . Histori e shkurtër e një largimi të shkëlqyeshëm: italianë dhe italianë të harruar në Tokën e Shqiponjave » .
Në fund të Luftës së Dytë Botërore, kufijtë e Shqipërisë, brenda një kohe të shkurtër, të mbyllura fort brenda, duke mbajtur edhe shumë qytetarë italianë, të cilët mbërritën në Tokën e Shqiponjave për arsye dhe në periudha të ndryshme. Një histori e harruar ose e fshehur kryesisht nga pala italiane për të fshehur të kaluarën fashiste dhe tërheqjen shkatërruese pas 8 shtatorit 1943 , me qëllim që të mos zhvlerësohen marrëdhëniet ndërkombëtare të rendit të ri gjeopolitik të pasluftës, por edhe për inerci të thjeshtë sa banale administrative dhe politike.
Ishin gomarët e fillimit të viteve nëntëdhjetë, të ngarkuar me qytetarë shqiptarë të drejtuar për mitin e Italisë së prosperuar dhe të lirë, në kërkim të Amerikës së tyre personale, për të sjellë disa nga ata italianë përsëri në atdheun e tyre të humbur. Nga ajo periudhë e tutje, filluan të rrjedhin histori izolimi, vite burg të ashpër politik, keqtrajtim, përjashtim social dhe kulturor. Një histori e gjatë dhe e artikuluar, e cila është shkaktuar nga ambiciet imperialiste të fashizmit.
E gjitha filloi në vitet 1920, kur Italia vendosi të investojë në shtetin e vogël të Ballkanit, të pavarur nga Perandoria Osmane që nga viti 1912. Paraja, punimet publike, ndërtimi i infrastrukturës sollën shumë qytetarë italianë në Shqipëri. Të parët kishin qenë peshkatarët Apulian, të cilët mbërritën menjëherë pas Luftës së Parë Botërore, të cilën Musolini do të ndjekë shumë të tjerë, së bashku me sipërmarrës, oficerë të zbatimit të ligjit, profesionistë me familjet e tyre, të cilët në vitin 1941 do të arrijnë rreth 51,000.
Infiltrimi progresiv i Italisë në Shqipëri arriti kulmin me 7 Prill 1939 me pushtimin e vendit dhe përurimin e një procesi italianizimi dhe kolonizimi, të destinuar të ishin me një kohëzgjatje të shkurtër. Më 28 tetor 1940, çfarë duhet të ketë qenë fushata e shpejtë dhe e frytshme e Greqisë, filloi nga kufiri shqiptar. 140,000 ushtarët e vendosur në pjesën e përparme, në të vërtetë të pajisur dobët për ashpërsinë e territorit helen, shpejt e kthyen biznesin e tyre në katastrofë, duke e lënë Gjermaninë të përfundojë okupimin në Prill 1941.
Por nuk ishte kjo humbje dhe as humbjet e mëdha midis radhëve të italianëve që përcaktuan tragjedinë e vërtetë, që do të vinte me armëpushimin e vitit 1943. Duke u bërë armiqësi papritmas, italianët e gjetën veten midis dy zjarreve: asaj të gjermanëve dhe asaj të ish-vartësve , Shqiptarët, të cilët ndërkohë ishin organizuar në Lëvizjen Nacionalçlirimtare, e cila përfshinte Partinë Komuniste të Enver Hoxhës, dhe Frontin Kombëtar. Italianët që u bashkuan me Rezistencën ishin të paktët për të shpëtuar shpirtin dhe lëkurën nga dhuna e përhapur, të cilat në shumë mënyra kujtojnë shtypjen e titrit kundër italianëve të Istrisë dhe Dalmacisë.
Shpeshherë të sjellë pa kriter nën etiketën e fashistëve, italianët e gjetën veten kryesisht të bllokuar. Për dallim nga Tito, megjithatë, i cili përveç shtypjes së dhunshme, zgjodhi linjën e dëbimit duke nxitur eksodin e italianëve, Hoxha, në fund të luftës, mbylli kufijtë e tij.
Midis 1945 dhe 1950 fati i italianëve të Shqipërisë u zhvillua përmes formave të ndryshme. Ushtarët që kishin marrë pjesë në Rezistencë, interesante në këtë drejtim historia e Brigadës së Gramsci, ishin në gjendje të ktheheshin në shtëpi me nderin e armëve; ushtarët e tjerë, ata që shpëtuan nga sulmet gjermane duke u fshehur dhe më pas ranë të burgosur të shqiptarëve, ishin në gjendje të ktheheshin gjithashtu, por pa armë dhe me vështirësi të mëdha. Sidoqoftë, civilët në pjesën më të madhe ishin bllokuar dhe iu nënshtruan trajtimeve më të këqija.
Në veçanti, zyrtarët shtetërorë, Karabinierët dhe agjensitë e zbatimit të ligjit, për shkak të kontigjencës së tyre të dukshme me regjimin fashist, iu nënshtruan gjyqeve farsë, dënimeve shumë të ashpra dhe ndonjëherë edhe dënimit me vdekje. Punëtorët e thjeshtë mbetën në një regjim gjysmë lirie për vite të gjata, madje as gratë dhe burrat e qytetarëve shqiptarë nuk patën mundësinë të kthehen në Itali, duke shërbyer kështu një mërgim të detyruar, të privuar nga të gjitha të drejtat që lidhen me shtetësinë e tyre italiane.
William Bonapace, një studiues, historian dhe profesor, i cili kreu kërkime arkivore, dëgjoi dëshmitarë të kohës, udhëtoi në vendet ku ai transmeton, shkruan për këto ngjarje të harruara dhe ende kryesisht të panjohura për herë të parë. Përtej rindërtimit të rreptë historik, ai ka qenë në gjendje të nxjerrë drama personale dhe familjare me mençuri dhe delikatesë, habi dhe vuajtje për fatet e zgjedhura, por pësoi pa mundësinë e shpëtimit.
Me interes të veçantë është dokumentacioni arkivor dhe fotografik që Autori boton (letra autografike të dërguara nga familjarët italianë për ushtarë në Shqipëri, kartolina ushtarake të dërguara nga fronti shqiptar, Certifikatë që vërteton dënimin me pesëmbëdhjetë vjet punë të detyruar nga Petrit Merlika me verdiktin N 606 datë 31/10/1946 të Gjykatës së Lartë, Tiranë, Certifikatë e Ministrisë së Drejtësisë së Shqipërisë, e 18 nëntorit 1946 që vërteton dënimin me burgim të përjetshëm dhe sekuestrimin e pasurive të Mario Guarnieri, Letër e 25 Prill 1945 nga Gjeneral Picçini në Kreu i qeverisë shqiptare Enver Hoxha në të cilin ai kërkon sqarime – në emër të Ministrit të Jashtëm Alcide De Gasperi – për arrestimin e Nënkonsullit të Italisë Luigi Aloisi, një foto suvenire e takimit midis Paolo Palermo,Gjenerali dhe Nënsekretari i Luftës dhe Hoxha në Tiranë në Mars 1945, Raport përmbledhës i bisedave ndërmjet Nënsekretarit Palermo dhe Enver Hoxhës nga 10 – 14 Mars 1945), Lista e materialeve të sekuestruara nga refugjatët italianë nga autoritetet portuale shqiptare për të cilat është bërë ( në mënyrë të panevojshme) kërkesë për sqarim, Certifikatë e 19 dhjetorit 1989 të Ambasadës Italiane në Tiranë që vërteton dënimin me 10 vjet punë të detyruar për Maria Iorio), dëshmi dhe fryt i një studimi të plotë.Certifikatë e 19 dhjetorit 1989 nga Ambasada Italiane në Tiranë që vërteton dënimin e punës së detyruar për 10 vjet për Maria Iorio), dëshmi dhe fryt i një studimi të plotë.Certifikatë e 19 Dhjetorit 1989 të Ambasadës Italiane në Tiranë që vërteton dënimin me 10 vjet punë të detyruar për Maria Iorio), dëshmi dhe fryt i një studimi të plotë.
