Këto’kopshte zoologjike njerëzore’ të tmerrshme kënaqën audiencën amerikane në fund të shekullit të 20-të(Foto)

Njerëzit që ishin të futur aty u blenë nga Afrika, Azia dhe Amerika nga trafikantët mashtrues të qenieve njerëzore,përcjell InforCulture.Info

Më shumë se 20 milion njerëz morën pjesë në Panairin Botëror të vitit 1904. Ata erdhën në Shën Louis për të parë energjinë elektrike për herë të parë, për të dëgjuar telefonin e parë dhe për të parë rreth 3,000 “egërsira” sic i quanin ata, nga Afrika, Azia dhe Amerika që jetonin në pjesë të ndara që u ngjanin fshatrave të tyre të lindjes.

Në fund të shekullit të 19-të dhe në fillim të shekujve të 20-të, bota perëndimore ishte kurioze të shihte popujt “e egër”, “primitivë” të cilët ishin  përshkruar nga eksploruesit dhe aventurierët që zbulonin tokat e reja për shfrytëzimin kolonial.

Për të shuar kurreshtjen, mijëra njerëz nga Afrika, Azia dhe Amerika u dërguan në Shtetet e Bashkuara dhe Evropë, shpesh në rrethana të dyshimta, për t’u shfaqur në një jetë robëruese  të cilën e quanin “kopshti zoologjik njerëzor”.

Këta burra, gra dhe fëmijë indigjenë u sollën në panair për të shfaqur kulturën e tyre “të prapambetur” dhe “primitive” për popullin amerikan.

Për shkak të mbajtjes së dobët të regjistrave, dhe numrit të madh të qeverive koloniale të përfshira, është e pamundur të dihet numri i saktë i atyre që morën pjesë në “kopshte zoologjike njerëzore”, por një gjë dihet ,se numri nuk është i vogël. Në autobiografinë e tij të vitit 1908, Carl Hagenbeck, një agjent i “qenieve të rralla njerëzore”  pohoi se gjatë një periudhe dhjetë vjeçare, ai vetë solli më shumë se 900 njerëz indigjenë në Sh.B.A dhe Evropë për ekspozitë.

Në këtë panair, njerëzit e futur aty  për shfaqje u përballën me një numër sfidash gjatë tetë muajve të gjatë të qëndrimit të tyre. Anëtarëve të fiseve afrikane u kërkohej të mbanin veshje tradicionale të destinuara për nxehtësinë ekuatoriale, madje edhe gjatë  temperaturave të acarta të dhjetorit, dhe fshatarët filipinas u detyruan të kryejnë një ritual sezonal të ngrënies së qenve, pa pushim për të tronditur audiencën.

Mungesa e ujit të pijshëm dhe kushtet sanitare të tmerrshme çuan në përhapje të sëmundjeve brenda “kopshteve zoologjike” .Dy “performues” vdiqën në hapësirat e panairit atë sezon, trupat e të cilëve ende gjinden në Institutin Smithsonian, në Ëashington, DC .Të tjerët, përfshirë kopshtet e fëmijëve nga fisi Indian Pima i Arizonës, u dërguan në shtëpi  menjëherë pasi shfaqën shenjat e para të sëmundjes, dhe çfarë ndodhte pas kthimit të tyre nuk ishte shqetësimi i panairit dhe as nuk merreshin me atë cështje.

Në shumicën e rasteve, nuk kishte as interesim për t`i shpëtuar ata që ndodheshin në “kopshtet zoologjike njerëzore” . Shumica dërrmuese, veçanërisht ato të sjella nga kontinentet e huaja, nuk kishin ku të shkonin askund tjetër. Të ngritur në “fshatrat etnikë”, njerëzve u kërkohej të kryenin detyra të përditshme, të shfaqnin aftësi “primitive” , si bërja e mjeteve prej guri dhe ritualet e pantomimës. Në disa shfaqje, interpretuesit indigjenë i përfshinin në beteja të rreme për të matur forcën.

Agjentët që bartnin njerëzit, burrat që morën “ekzemplarë” njerëzorë për cirk, ekspozita dhe ngjarje të tjera në Perëndim, ishin ndërmjetës thelbësorë që ushqenin këtë formë popullore argëtimi . Disa agjentë ishin burra fetarë që kishin filluar punën e tyre si misionarë, ose antropologë të hershëm që jetonin dhe studionin komunitete të lashta.. Të gjithë, në një mënyrë apo tjetrën ishin trafikantë njerëzish.

“Kopshtet zoologjike njerëzore”  ishin më të përhapura midis viteve 1870 dhe Luftës së Parë Botërore, por praktika filloi shpejt pas shpikjes së cirkut modern në Londër në vitet 1770. Deri në vitet ’30 dhe ’40, pati një “pretendim në rritje me njeriun të vendosur në një pozicion kërcënues”, tha Fredi Dahlinger Jr., kurator i historisë së cirkut në Muzeun e Artit John dhe Mable Ringling.

Ashtu si përfshirja e bishave të rrallë nga tokat e huaja, “kopshtet zoologjike njerëzore” dhe shfaqjet e tjera të popujve autoktonë u ofruan audiencës një histori hierarkike të racës, ku Perëndimi triumfoi mbi kulturat “e pacivilizuara”. “Llambadarët e luanit mposhtën mace të mëdha” – dhe burrat e bardhë mashtruan njerëz “primitiv” me lëkurë të errët, të cilët mund të etiketohen si kanibalë ose egërsira të këqija për të ngatërruar amerikanët që i hasin për herë të parë.

Pavarësisht të gjitha diskutimeve, jo të gjithë burrat dhe gratë që performuan në “kopshte zoologjike njerëzore “ dhe shfaqje udhëtimi u detyruan ta bëjnë këtë gjë. Disa morën pjesë me dëshirë, madje edhe me zell, në shfaqje teatrale dhe kulturore. Për shembull, Ëild Ëest Shoë i Buffalo Bill, u dha aktivistëve Lakota Sioux si Shefi Sitting Bull dhe Luther Standing Bear mundësinë që të ndikojnë drejtpërdrejt tek audienca amerikane dhe evropiane në lidhje me shtypjen e komuniteteve të tyre. Prezantimet për udhëheqësit botërorë dhe brohoritjet ndërkombëtare që Standing Bear arriti në udhëtimet e tij me Buffalo Bill përfundimisht çuan në pjesëmarrjen e tij në kalimin e Aktit Indian të Riorganizimit të vitit 1934, i cili theksoi vetëvendosjen Indiane për plaçkitjen dhe asimilimin e tokave dhe komuniteteve indiane i mbrojtur nga Akti i Dawes i vitit 1887.

Shumica e njerëzve indigjenë të sjellë në Perëndim, në të vërtetë, do të kishin ndonjë agjensi në vendimin e tyre, tha për Timeline profesori i antropologjisë Susan Broënell. Nga fundi i shekullit të 19-të, skllavëria ishte e paligjshme dhe shumica e qeverive koloniale do të kishin qenë të kujdesshme për çdo gjë që kujtonte praktikën. “Në sipërfaqe gjithçka dukej e ligjshme,” thotë ajo, megjithëse nuk ka të ngjarë që interpretuesit e ardhshëm ta kuptojnë plotësisht atë që do të pritej prej tyre përtej oqeanit.

Një nga nëntë Aboriginalët Australianë nga klani Ëulguru të cilët u rrëmbyen (në rastin më të keq) ose (në rastin më të mirë) të mashtruar rëndë nga Barnum & Bailey’s Cunningham për të performuar në shfaqjen turne në 1883 vdiq nga sëmundja më pak se një vit pas ardhjes së tij. Në vend që të riatdhesohej në komunitetin e tij, trupi i tij i balsamosur u vu në ekran të përhershëm në Muzeun Dime të Dreë, në Cleveland. Burri, i cili ishte thirrur Tambo, mund të shihej nga vizitorët deri në vitin 1920. Kur muzeu u mbyll, trupi i tij u kalua midis salloneve të varrimit, deri në vitin 1993, një ndërmarrës i Cleveland i tha zyrës së ambasadorit Australian për ekzistencën e tij dhe Tambo  përfundimisht u kthye në shtëpi.

Ndoshta shembulli më tronditës i trafikimit të qenieve njerëzore gjatë kësaj periudhe u krye nga Samuel Phillips Verner, një ministër  nga Karolina e Jugut. Burrat e parë që Verner solli në Shtetet e Bashkuara nuk ishin të destinuar teknikisht për t’u shfaqur. Ai u takua me Kassongo dhe Kondola, dy të rinj nga një rajon pranë lumit të sipërm të Kongos në atë që është sot Republika Demokratike e Kongos, ndërsa u vendos atje si një predikues. Kur misioni i tij përfundoi, Verner lundroi në shtëpi me një anije të ngarkuar me bimë, papagaj, majmunë dhe dy të rinjtë, të cilëve u ishte premtuar një arsim dhe një jetë më të mirë në Shtetet e Bashkuara.

Por, sapo arritën në ShBA, qëllimi kryesor i Verner u duk se ishte t’i bënte të largoheshin. Pasi u përpoq dhe nuk mundi për ti dhënë me qera  pranë Institutit Smithsonian së bashku me “pjesët” e tjera të koleksionit të tij, Verner përfundimisht depozitoi Kassongon dhe Kondolan në 1901 në Institutin Stillman, në Tuscaloosa, Alabama, e cila në atë kohë funksionont si shkollë të mesme dhe gjimnaz. Vetëm një vit më vonë, Kassongo u vra në  një zënke gjatë një fjalimi të Booker T. Washington në Birmingham, Alabama.

Të tilla raste kishte plot dhe secili ishte më mizor se tjetri.

Në vitet që çuan në Luftën e Dytë Botërore dhe më gjerë, koha dhe vëmendja e publikut u tërhoq nga paqartësia e konfliktit gjeopolitik dhe kolapsit ekonomik. Nga mesi i shekullit të 20-të, televizioni zëvendësoi cirkun dhe “kopshtet zoologjike njerëzore,dhe përformanca e njerëzve indigjenë për argëtim ra nga moda./Timeline/InforCulture.info