“Ishte Austro-Hungaria, e cila hapi Luftën e Parë Botërore më 28 gusht të vitit 1914. Por ajo që u mendua se do ishte një ekspeditë e shkurtër ndëshkimore, në fakt u kthye në katastrofë, e cila tregonte dobësitë që kishte monarkia e Habsburgëve. Vetëm 14 muaj më vonë, në tetor të vitit 1915, trupat austriakë mundën të ngrenë flamurin verdhezi mbi kalanë e Beogradit, falë ndihmës së një komandanti gjerman”.
Kështu shkruan historiani Berthold Seewald në një shkrim në gazetën gjermane “Die Welt”, referuar përplasjes mes Austro-Hungarisë dhe Serbisë.
Në shkrim thuhet se Austro-Hungaria mendoi se do e ketë të lehtë me Serbinë, por pasi humbi dy beteja dhe la 70 mijë pengje.
Vetëm kur në ndihmë u erdhi Gjermania, por edhe Bullgaria, e cila nisi sulmin e saj ndaj Serbisë, austro-hungarezët ia dolën, por duke shprehur në këtë ofensivë edhe urrejtjen e tyre ndaj serbëve.
Më shumë se 36 mijë civilë u vranë.
Por ajo që pasoi ishte një katastrofë humanitare e tmerrshme.
“Deri në dimër, ajo që mbeti nga ushtria serbe tentoi të arratisej nga Kosova për në Shqipëri, në drejtim të bregdetit të Adriatikut. Ushtrinë e ndoqën nga pas civilë të panumërt. Shumë prej tyre vdiqën nga uria, u rrëzuan nëpr malë ose u vranë nga malësorët shqiptarë. ‘Rruga ishte e mbushur me trupa njerëzish të ngrirë, ushtarë dhe refugjatë, që na kishin paraprirë,’ kujtonte një i mbijetuar. Mes tyre ishin edhe shumica e të burgosurve austro-hungarezë. Nga 70 mijë prej tyre, dy të tretat vdiqën. Oficerët francezë thonë se 170 mijë njerëz ia dolën të vijnë në Adriatik në janar të vitit 1916. Prej aty u morën me anije dhe u dërguan në Korfuz. Një spital për të plagosurit rëndë u ngrit në Vido, që më vonë u quajt edhe ‘ishulli i vdekjes’. Deri në vitin 1918, në Korfuz ishte ngritur një ushtri e re serbe, që do luftonte për të rifituar Beogradin. “Me një total prej 600 mijë të vdekurish, ushtria serbe kishte pësuar humbjen më të madhe në Luftën e Parë Botërore në krahasim me popullsinë,” shkruan historiani Gorch Pieken- në një luftë që u bë traumë kombëtare, por që është harruar në masë jashtë Serbisë”.
