SEMUNDJET
Për njohjen e semundjeve prej te cilave lengonin iliret, jane dy burime – por ge te dyja te pamjaftueshme qè tè na japin edhe nje pamje fare te zbete per giendjen shendetesore ne Iliri nê kohen parahistorike dhe ate historike. Ekspertet mjekësore nuk kanë shfrytezuar ende sa duhet faktet arkeologjike ge duke analizuar eshterat, te cilet jane zbuluaf neper varrezat ilire ose n° vendba-nimet e tyre, te mund t’i konstatoine shume samundje.” Pak me teper marrim vesh prej autoreve antike, mirepo edhe te ata she. nimet me se tepermi kane te bejne me periudhen mbasi romakët i pushtuan ato vise, ndersa per kohet me tè lashta, jane shume mè te rralla. Keshtu, eshte interesant shenimi te cilin e shkroi histo-riani Apiani se Apoloni te autariatet e dergoi mortajen per shkak se me keltet u nisen kunder Delfit. ” Mortaja dhe epidemi tä ngja-shme me siguri mjaft shpesh do te kend goditur populisint ihire, sepse mu per sèmundje te këtilla kemi me sè shumti shenime. Me: gjithate, nuk eshte gjithnje e mundshme qé ne baze tè këtyre she nimeve te autoreve antike tē vertetohet se per cfare semundiesh ka qene fjala me te vertete.!?
ILACET
Ilirët njihnin shume barera mjekuese, me te cilat i mjekonin semundjet e ndryshme. Disa nga bimet e ketilla u bene te njohura edhe ne periudhen romake per shkak te vecorive te tyre te jashtē-zakonshme mjekuese he ndonese, edhe ato mund te na japin nje pamje fare te zbete dhe jo te plote tè farmakopejes se pasur, do t’i përmendim ketu, sepse ato, gjegj@sisht ilaget q i kane bere prej tyre, e bēne te njohur kete farmakope ne tere Perandorine Roma-ke.
Nder keto bime, me e njohura ishte lulëshpata, ne kohen an-tike e njohur me emrin Iris Illyrica, veçofite e shumta mjekuese te se ciles i lavderojne shume autorët antike, prej filozofit grek Teofrastit e deri te mjeku Dioskurid dhe polihistori Plin. Simbas Dioskuridit, trungiet e thara te luleshpates i shpertheine te thatët, veine ne gjume, sherojne dhembjen e kokes, ndersa trungjet bluara, te perziera me mjalte shkakto jne abortus e te tjera. Plini e di se trungu i luleshpates mjekon edhe shume semundje te tjera, por e di glithashtu se ky trung, per shkak te aromes se kendshme, sherben edhe për pergatitjen e lengjeve aromatike. Pluhuri i irisit, i perzier me disa barera te tjera sherben per pergatitjen e hapave, te cilat zonjat e larta romake i mbanin te rreshtuara rreth gafès ne menyre de te zhduknin eren e pakendshme te djerses. Eshte in-teresant edhe fakti se Plini rekomandon ge trungu i thare i lule-Shpates t’i varet ne gafe foshnies kur te nisin t’i dalin dhembët: ky zakon eshte ruajtur, ne te vertete, ne disa vise tonat edhe sot!
Edhe shume autore te tiere shkruaine per kualitetet e jashtezakon-shme, natyrisht te tepruar, te irisit qe rritet ne Iliri (Columella, Galen, Paulus Aegineta dhe gati te gjithe qè ne antike shkruan për mjekesine dhe farmakologjinë) duke vërtetuar keshtu popullari-zimin shume te madh te k@saj bime ne botën e atehershme.
Prej nje numri te madh bimesh te tjera mjekuese qè jane rri-tur ne trollin ilir dhe eksportoheshin neper tere Perandorine Ro-make, famen e arriti genciana ose sanëza, ne terminologjine bash-k¿kohore botanike e njohur si Gentiana lutea L. Iliret, e mandej edhe te tjeret e perdornin kete bime kunder semundjeve te ndry-shme, te thatit etj., ndersa emrin e mori nga mbreti ilir Genci, per te cilin thone se i pari e mesoi veçorine mjekuese te saj.
Prej ketyre disa shenimesh mund te perfundojme se mjeke sia popullore e bazuar ne perdorimin e bimeve mjekuese ishte miaft e zhvilluar te iliret. Pervec kësaj miekesie racionale, te ba-zuar n° pervoje, ekzistonte edhe tjetra, ndihmen e se ciles e kërko-nin te semuret atehere kur bimet mjekuese nuk mund t’i mjeko-nin semundjet ose plaget e tyre. Kjo eshte mjekësia magjike, e cila duket qarte ishte &g e perhapur sa edhe ajo e para. Né kohën ro-make ishin veçanerisht te njohur magistare nga Panonia. fishte ruajtur edhe lajmi per nje maglistar to tillè, i cili gjoja, me té prekur e mjekoi perandorin Hadrian nga ethet.
Nuk ka dyshim se edhe n° popullarizimin e madh te perëndi-se Eskulap ne mesin e iliröve, ne kohen romake, duhet pare desh-mine indirekte pör zhvillimin e mendimit mjekésor midis tyre.
Ag me tepër simbas mendimit te linguistit” Milan Budimir, bile edhe veté emri i ketij perëndie te mjekésise te grekèt dhe roma-ket ka origjine ilire.
Marre nga libri i ALEKSANDER STIPÇEVIQ “ILIRET, HISTORIA, JETA, KULTURA, SIMBOLET E KULTIT” /Trungu & InforCulture.info
