Edgardo Mortara ishte hebre, por ai u pagëzua pa dijeninë e prindërve, për këtë arsye u hoq nga familja nga Piu IX, në moshën gjashtë vjeç. Dhe në fund ai u bë prift.
Filmi i Marco Bellocchio, tregon një histori të vërtetë, të vendosur në Itali në prag të bashkimit, ku një fëmijë vetëm gjashtë vjeç bëhet, pavarësisht vetvetes, një instrument në duart e Papës për të treguar fuqinë e tij, tashmë në rënie. Le të rishikojmë historinë tragjike të Edgardo Mortara-s përmes artikullit “Fëmija i rrëmbyer nga Papa” të Anna Magli, marrë nga arkivat e Focus Storia.
FUNDI I NJE KOHE. Regjimet e vjetra të përbëra nga dukat, dukat e mëdha, mbretëritë e Savojës dhe Burbonit, postat austriake dhe shteti Papal ishin gati të zhdukeshin nga gadishulli italian në përplasjen me trashëgimtarët e Iluminizmit dhe Revolucionit Francez. Në këtë klimë, Papa Piu IX ishte sovran i një territori që shtrihej nga Roma në veri, përgjatë Dukatit të Madh të Toskanës deri në Bolonja. Dhe pikërisht në Bolonja, në një mbrëmje vere, ndodhi tragjedia e rrëmbimit të një djali gjashtë vjeçar, Edgardo Mortara.
FAKTET. Ishte 23 qershor 1858 kur Marshall Lucidi trokiti në derën e Momolo Mortara, një tregtar i vogël hebre që jetonte në qendrën historike të Bolonjës. “Më vjen keq ta them: janë viktimë e një tradhtie. Djali i tyre Edgardo është pagëzuar dhe unë kam urdhër ta marr me vete”. Kështu ndodhi që Edgardo u mor nga familja e tij dhe u dërgua në një vend të fshehtë, megjithë protestat e prindërve të tij dhe të gjithë komunitetit hebre, shumë i respektuar në një Bolonja që më shumë se çdo qytet tjetër papal e kundërshtonte ndërhyrjen e Vatikanit.
E TRADHTUAR. Në atë kohë, një ligj i ndalonte të krishterët të punonin në shtëpitë e hebrenjve dhe anasjelltas. Por shumë familje të varfra i dërguan vajzat e tyre për t’u shërbyer familjeve izraelite: ata kryenin detyrat më të përulura, kujdeseshin për fëmijët dhe punonin gjatë Shabatit kur, nga perëndimi i diellit të premten, hebrenjve iu ndalua të ndiznin llambat dhe zjarret për ngrohje ose gatim. Në shtëpinë Mortara, ku ishin tetë fëmijë, të gjithë shumë të vegjël, kishte kohë që punonte Anna (Nina) Morisi, një e re nga San Giovanni në Persicelo, e cila në atë kohë ishte rreth 15 vjeç. Anna ishte e dashur për fëmijët e Mortarës dhe mbi të gjitha për Edgardon. Kur fëmija u sëmur në moshë të re, Anna, me këshillën e një furnizuesi të familjes, e pagëzoi atë në fshehtësi: ajo mendoi se sakramenti mund ta shpëtonte. Edgardo u shërua dhe më vonë Anna la familjen për t’u martuar dhe për t’u kthyer në vend. Nuk është e qartë se si u zbulua sekreti: ndoshta konfidenca midis miqve, ndoshta një rrëfim për priftin.
PROTESTAT. Vite më vonë çështja arriti në Sant’Uffizio të Bolonjës. Vajza u thirr nga Inkuizitori dhe mes lotësh tregoi se çfarë kishte ndodhur. Kjo ishte e mjaftueshme për të zbatuar ligjin e Shteteve Papale, i cili parashikonte detyrimin për t’u dhënë arsim katolik të gjithë të pagëzuarve. Kisha e ndaloi pagëzimin e fëmijëve të familjeve jokatolike, por pranoi se sakramenti mund të administrohej, edhe kundër dëshirës së prindërve, në momentin e vdekjes. Një i krishterë nuk mund të rritej sipas besimeve hebraike, kështu që Edgardo duhej të hiqej nga familja e tij dhe të edukohej sipas doktrinës katolike. Përpjekjet e komunitetit hebre për të bindur inkuizitorin dhe prelatët më të lartë të Bolonjës që ta kthenin fëmijën ishin të kota: as zbulimi se pagëzimi “ishte kryer nga një vajzë vetëm 15 vjeçe mbi një fëmijë që nuk ishte në rrezik real për jetën, duke përdorur ujin nga kova, pra pa e ditur se çfarë do të thoshte akti, pa pasur cilësitë e dëshiruara nga Kisha dhe ndoshta vetëm për shaka”.
LIGJI I MË TË FORTËVE. Piu IX mori personalisht përgjegjësinë për rrëmbimin dhe mbrojti punën e Zyrës së Shenjtë. Familja e dëshpëruar Mortara iu drejtua komunitetit hebre të Romës, por lajmi u përhap nga geto në geto, duke përfshirë edhe më të emancipuarit e Mbretërisë së Sardenjës. E ndërsa komuniteti romak heshti si zakonisht, për të mos prishur ekuilibrin dhe privilegjet, diku tjetër hebrenjtë protestuan. Në Piemonte, i vetmi shtet ku komuniteti hebre gëzonte të drejtat themelore kushtetuese, kishte mospajtim publik.
MOBILIZIMI NDËRKOMBËTAR. Por ishte mbi të gjitha komuniteti ndërkombëtar hebre që u mobilizua, duke e nxjerrë çështjen jashtë Italisë. Në Francë, Britaninë e Madhe dhe Shtetet e Bashkuara, hebrenjtë ishin në fakt të lirë të organizoheshin publikisht. Në Paris, episodi ishte pika fillestare për lindjen e Aleancës Universale Hebreje.
TË DREJTAT E NJERIUT. Rasti Mortara përhapi imazhin e një shteti papnor anakronik dhe mosrespektues për të drejtat e njeriut, duke provokuar një ortek protestash. Jo vetem. Çështja fatkeqe u shfrytëzua nga të gjitha qeveritë, nga Cavour te Bismarku e deri te vetë Napoleoni III, për të diskredituar Kishën Katolike dhe Piun IX. Por asgjë nuk arriti të ndryshojë mendjen e Papës, i cili u deklarua indiferent ndaj të gjitha thirrjeve, pasi ato vinin “kryesisht nga protestantët, ateistët dhe hebrenjtë”.
TRAUMË E PABESUESHME. Familja mundi ta shihte sërish djalin e vogël vetëm në tetor 1858, kur morën leje nga autoritetet kishtare për të takuar Edgardon për disa çaste, në prani të disa priftërinjve. Në këtë rrethanë u zbulua drama e brendshme e fëmijës dhe lidhja me fenë familjare. Në ato pak çaste të intimitetit të vërtetë me nënën e tij, Edgardo arriti t’i thotë: “E di, në mbrëmje unë ende recitoj Shema Israel (“Dëgjo Izraelin”)”.
PRIFTI PA GJITHÇKA. Në nëntor 1867 Edgardo shpalli zotimet e tij të thjeshta dhe mori emrin e Pio Maria, për nder të babait të tij birësues, Pius IX. Më 20 shtator 1870 trupat italiane hynë në Romë. Një muaj më vonë babai i tij e ftoi të riun ta ndiqte në Firence, por ai nuk pranoi. Ai kishte frikë se do t’i detyrohej ribashkimi me familjen e tij, kështu që në mbrëmjen e 22 tetorit u nis me rroba civile për në manastirin e Novacella, afër Bressanone, ku jetonte me një emër të rremë, duke studiuar teologji dhe hebraisht. Aty më 1871 ai shpalli betimet e tij solemne. Një vit më pas ai shkoi në Francë dhe në 1873 mori shugurimin meshtarak. Edgardo gjatë 30 viteve të ardhshme predikoi e mblodhi fonde. Ai gjithashtu mbante një korrespondencë sporadike me prindërit e tij, duke u përpjekur t’i bindte ata të konvertoheshin. Në vitin 1906 ai u tërhoq në manastirin e Bouhay, afër Liège, dhe ia kushtoi pjesën tjetër të jetës studimit dhe lutjes.
NJË PLAGË E HAPUR. Rasti Mortara ka vazhduar të ngjall skandal dhe pakënaqësi. Në vitin 1986, gjatë vizitës së tij të famshme në Sinagogën e Romës, Gjon Pali II iu kujtua për këtë nga presidenti i Unionit të Komuniteteve Hebraike Italiane. Lumturimi i Piut IX, i kërkuar nga Vojtila, ka rihapur një plagë të dhimbshme.
SINDROMA E STOCKHOLMIT. Elèna Mortara, stërgjyshja e së cilës ishte motra e Edgardo, deklaroi, në polemika me filozofin Vittorio Messori, i cili lavdëroi besimin e Edgardo dhe lidhjen e tij me Piun IX: “I ndarë dhe i indoktrinuar që nga mosha gjashtë vjeç e tutje për t’u bërë prift, ai kishte zhvilluar lidhje tipike e të burgosurit ndaj rrëmbyesve të tij, e cila ndonjëherë vërehet edhe tek viktimat e rritura të rrëmbimeve. Dhe ai kishte parë një figurë baba në pap, duke zhvilluar një ndjenjë të fortë faji për “dhimbjet e pafundme”, të cilat, sipas asaj që iu përsërit nga vetë rrëmbyesi, ai mendoi se e kishte shkaktuar atë duke tërhequr aq shumë polemika kundër tij.”
Burimi: focus.it/ Përgatiti për botim: L.Veizi
