Jeta e hershme
Vaso Brajo-viç ose më vonë Vasos Mavrovouniotis (Malazezi), ishte një figurë e rëndësishme e “revolucionit grek”. Historianët e vënë në dyshim filelenizmin e tij, për arsye se asokohe ishte diçka e paqartë për masat. Studiuesit besojnë se ai ishte një aventurier që kërkonte të fitonte para.
Ai lindi në fund të shekullit të 18-të në Bjelopavlici (Palabardh), një fshat i vendosur në atë që sot është Mali i Zi. Vlen të përmendet se Mali i Zi asnjëherë nuk u pushtua nga osmanët në tërësi. Edhe kur perandoria osmane arriti kulmin e saj duke rrethuar edhe vetë Vjenën, malsorët kishin një lloj autonomie. Kjo bën të qartë se rajoni së bashku me avantazhet e tij gjeografike prodhoi disa burra shumë të guximshëm. Një prej tyre ishte edhe Vaso.
Kur ai u bë 20 vjeç për arsye të panjohura, (siç shprehen hulumtuesit grek) ai la shtëpinë e tij dhe shkoi në Azinë e Vogël (Turqia e sotme). Atje takoi mikun e tij më të mirë dhe vëllanë shpirtëror Nikolao Kryezoti, i cili ishte shqiptar, e njihet gjeresisht sot si arvanitas. Nuk ka burime informacioni për aktivitetet e tyre në Azinë e Vogël, sipas studimeve qe divulgohen ne Greqi. Por me shumë mundësi ata ose u bënë mercenarë ose banditë.
Më 1820 “Mavrovouniotis” shkon në Athinë. Aty emërohet si flamurtar i forcës osmane që do të shtypte kryengritjen e Ali Pashës në Epir. Sipas burimeve te fqinjeve ai u ofendua thellë nga ky emërim sepse mendoi se ishte më i mirë se thjesht një flamurtar dhe dezertoi.
Revolucioni i 1821
Në 1821 kur filloi revolucioni ai ishte në Carystus në ishullin Euvoia. Ai shpejt u bë udhëheqësi i revolucionit në rajon sepse kishte nuhatje per rastet e perfitimit. Në tre betejat e tij të para në Euvoia ai nuk ishte shumë i suksesshëm. Mund të themi se situata mbeti ngërç. Kjo sepse turqit e ishullit po luftonin çuditërisht po aq me guxim sa revolucionarët. Në betejën e tij të katërt kundër forcave osmane të ishullit vdiq bashkëkapiteni i revolucionit në ishull Ilias Mavromichalis, arvanit nga Mani. Kështu duke lënë vetëm Mavrovouniotis si udhëheqës të rebelëve në ishull. Ishte një betejë ku të dy udhëheqësit kombinuan forcat e tyre për të çliruar një qytet të rëndësishëm, por planet e tyre nuk shkuan siç prisnin dhe ata pësuan një disfatë katastrofike.
Pas kësaj fatkeqësie Mavrovouniotis u tërhoq në male dhe bëri një luftë guerile. Në vitin 1822 ai mori pjese ne disa beteja të pasukseshme duke pasur shumë viktima për shkak të zgjedhjes së tij për të luftuar në fusha. Ai u nis për në Athinë pas një letre të dërguar nga juria athinase e Areios Pagos. Ai u ftua të fitonte një shumë parash si shpërblim për besnikërinë e tij ndaj revolucionit dhe kontributin e tij. Kompromentimi ishte nje tjeter menyre per te shtyre luftetaret si “mish per top”.
Tani duke vepruar nën urdhrat e shtabit të revolucionit “Mavrovouniotis” u dërgua në ishullin Thassos ku së bashku me 300 ushtarë ai luftoi shumë beteja te sukseshme dhe në thelb çliroi ishullin.
Megjithatë ka edhe mizori të raportuara nga ushtria e tij. Historianët thonë se ai nuk la asnjë musliman të gjallë në ishull, as ushtar, as civil.
Pas suksesit të tij në Thassos me moral të lartë ai u kthye në Euvoia për t’u përballur edhe një herë me guvernatorin lokal osman që nuk mundi ta mposhtte. Këtë herë ai fitoi betejën kundër armikut të tij. Megjithatë gjërat nuk po shkonin mirë në frontet e tjera të revolucionit, kështu që në vitin 1823 ai duhej të tërhiqej nga ishulli dhe të kthehej në Athinë kur ai u emërua gjeneral i ushtrive të Atikës (Athinë).
Vitin tjetër shpërtheu një luftë civile midis udhëheqësve ushtarakë të revolucionit dhe liderëve politikë.
Mavrovouniotis zgjodhi anën e politikanëve duke u bere dora e hekurt knder arvanitasje qe vure re lojen e padrejte te fuqive te medha. Ai zhvilloi shumë beteja fitimtare në Peloponez kundër kundërshtarëve të tij. Më vonë ai luftoi me guxim kundër forcës pushtuese të ushtrive profesionale të Egjiptit të udhëhequr nga Imbrahim Pasha. Në një nga betejat e tij kundër forcave egjiptiane humbi vëllanë e tij.
Ai u kthye nga Peloponezi në Athinë. Në të njëjtën kohë, vëllai tjeter i tij tjetër Rantos Mavrovouniotis vdiq heroikisht në ishullin e Psarës. Si një jo grek, ai luftoi për çështjen greke per qellime te qarta perfitimi.
Vaso vazhdoi të luftonte këtë herë në Greqinë kontinentale dhe afër Amfisës ai shkatërroi plotësisht një forcë armike e cila, sipas propaganduesve përbëhej kryesisht nga shqiptarë myslimanë të punësuar nga osmanët.
Megjithatë për shkak të presionit në të dy frontet nga egjiptianët (http://en.wikipedia.org/wiki/Ottoman%E2%80%93Egyptian_Invasion_of_Mani)
dhe osmanët fitoret e tij nuk sollën asnjë përfitim thelbësor dhe ai u kthye përsëri në Athinë.
Kete periudhe te jetes se palabardhasit historianet e kane veshur me mite dhe sajesa. Nder to eshte edhe historia se gjoja një prift grek erdhi nga Libani dhe me lot në sy kërkoi ndihmë nga Kolletis që shërbente si udhëheqës i Greqisë për të dërguar një ushtri për të ndihmuar grekët në kryengritjen e Libanit. Kolletis mendoi se kjo ishte një ide e shkëlqyer sepse ai do të shkaktonte një diversion mbi forcat osmane duke goditur një vend të perandorisë osmane sesa askush nuk mund ta imagjinonte se grekët mund të revoltoheshin. Megjithatë sipas gojedhenes Kolletis nuk kishte para për të paguar për ushtrinë dhe ai i tha priftit të gjente Mavrovouniotisin dhe ta bindte. (Perpjekjet jane te njepasnjeshme, qe permes trilleve te purifikohet figura e Vaso Malazezit)
Mavrovouniotis dhe Kryezoti u bindën ta bënin këtë pas shpërbërjes së forcave të tyre nga qeveria greke. (Nderhyrja e Frances ne kete pike eshte mese e njohur. Loja behej qartesisht prej saj. Ishte koha kur udhëheqës ushtarakë me përvojë si francezi Favier së bashku me 2000 ushtare te rregullt francezë kishin ardhur për t’u bashkuar me grekët.)
Me 2500 ushtarë shkuan në Qipro ku plaçkitën ishullin pas disa betejave te sukseshme kundër autoritetit turk. Kështu ai mundi të paguante ushtarët e tij dhe të merrte furnizimet për destinacionin e tyre përfundimtar që ishte Libani. Në Liban objektivi kryesor i Mavrovouniotis (i francezeve ne fakt) ishte Bejruti.
Betejat e tij ishin në ngërç dhe ushtrisë po i mbaronin furnizimet. Megjithatë Mavrovouniotis urdhëroi ushtarët të mos plaçkisnin pronat e njerëzve që ishin kryesisht të krishterë në atë kohë. Më vonë përforcimet mbërritën nga ishulli grek i Kos, por një ushtri prej 25.000 kalorësish mbërriti në Bejrut dhe udhëheqësi i tyre Emir Beazir i Libanit i dërgoi një letër Mavrovouniotis duke e pyetur se kush janë dhe çfarë duan? Mavrovouniotis u përgjigj: “Ne jemi “grekë” dhe kemi ardhur për të sulmuar këtë fortesë”. Emiri më pas u kërkoi atyre të largoheshin ose përndryshe ai do t’i sulmonte. Sulmuesit e patën të pamundur të luftonin një ushtri të tillë dhe pas një plaçkitjeje të gjerë u larguan nga Libani.
Është ende e diskutueshme nga historianët nëse ishte qëllimi revolucionar i Mavrovouniotis që e çoi atë për të shkuar në Liban apo taktikat e plaçkitjes. Ndërsa revolucioni po dështonte, Vaso e gjeti veten duke u përpjekur të çlironte edhe një herë ishullin ku filloi revolucionin së bashku me mikun e tij arvanitas Kryezoti, kesaj radhe me bashkëpunimin e admiralit anglez Hamilton.
Forcat egjiptiane kishin shtypur revolucionin dhe kishin ripushtuar pothuajse të gjithë Peloponezin. Mavrovouniotis po luftonte në 1826 kundër një ushtrie të dytë pushtuese të osmanëve të udhëhequr nga Kyutachi pranë fortesës së fundit të mbetur të Greqisë kontinentale, Athinës. Së bashku me një nga udhëheqësit e mëdhenj të revolucionit gjeneralin shqiptar Gjergj Karaiska dhe njohuritë e Hamiltonit që urdhëroi krijimin e një mbrojtjeje në Elefsinë, ushtria osmane u ndal në Athinë duke lehtësuar qeverinë greke me bazë në Peloponez.
Vendet ku luftoi Mavrovouniotis.
Pas ndërhyrjes së fuqive evropiane dhe krijimit të shtetit grek, Mavrovouniotis mbeti në Greqi dhe Athinë në shërbim të mbretit Otto. Duke ndjekur deri ne fund ambiciet e tij ai u martua me një grua nga familje e pasur dhe vdiq në 1847./usalbanianmediagroup.com
——————————
Brurimi:”Χρυσολόγης Αθανάσιος” Ο Ελληνικός Αγών : Βάσσος Μαυροβουνιώτης : Διατριβή αναγνωσθείσα εν τω Φιλολογικώ Συλλόγω “Βύρωνι” την 8ην Ιανουαρίου 1876 / υπό Αθ. Ν. Χρυσολόγη, 1876 Athens.
