Edhe pse fasulet dhe qiqrat zakonisht nuk i përkasin një ëmbëlsire ato janë përbërësit kryesorë të një prej ëmbëlsirave më të vjetra dhe, disa thonë, një nga më të shijshmet në botë.
Ishte një ditë e ftohtë janari dhe me shi në Stamboll dhe unë po kërkoja frymëzim në Goreme , një dyqan ëmbëlsirash në lagjen Kurtuluş në Stanboll të Turqisë. Të njohur për pudingun e pjekur në furrë dhe ëmbëlsirat e shkëlqyera me bazë qumështi, ato ofrojnë gjithashtu atë që mendohet të jetë ëmbëlsira më e vjetër e njohur për njerëzimin, ashurja.
Sipas traditës islame, ashurja e cila shpesh quhet “Pudingu i Noas” u përgatit si një pjatë festive nga familja e profetit pasi i mbijetoi përmbytjes së madhe dhe u la në malin Ararat, në skajet e asaj që sot janë kufijtë verilindorë të Turqisë. Legjenda thotë se kjo ëmbëlsirë, e cila përfshin grurë, fruta, arra dhe bishtajore të ndryshme, u shpik duke kombinuar çdo përbërës që kishte mbetur ende në Arkën e Noes.
Pjata është pak e ëmbël, e pasur dhe e shijshme. Kur përgatitet e nxehtë, ashurja merr një formë të qullit; kur shërbehet e ftohtë, ngjizet dhe merr një teksturë të ngjashme me kremin.
Ingredientët që mund të përdoren kur përgatisim ashuren
Përveç se mbahet mend si ëmbëlsira më e vjetër në botë, ashurja ruan një rëndësi të rëndësishme shpirtërore sot në të gjithë Anadollin, tokat që përbëjnë shumicën e Turqisë moderne.
“Ashure do të thotë ’10’ në arabisht dhe i referohet ditës së 10-të të muajit Muharrem, muajit të parë të kalendarit islamik. Ëmbëlsira gatuhet nëpër shtëpi gjatë asaj jave dhe u shpërndahet miqve, duke simbolizuar përhapjen e dashurisë dhe bollëkut “, shkroi redaktori i sektorit të ushqimit të Vogue dhe GQ Turkey, Cemre Torun në një artikull për Revistën Fool, duke vënë në dukje se ashurja është “ndoshta pjata më simbolike në këtë pjesë të botës”.
“Kjo datë është e një rëndësie të veçantë për myslimanët shiitë dhe ka një rëndësi të veçantë për alevitë dhe bektashinjtë sepse përfaqëson martirizimin e nipit të Profetit Muhamed, Huseyin, një ngjarje që ndezi ndarjen shiite-sunite në Islam”, vazhdoi Torun.
Pjesa e Torunit eksploronte kulturën dhe zakonet e kuzhinës së gjyshit të saj të ndjerë, një udhëheqës shpirtëror i besimit bektashi, një sekt i frymëzuar nga sufi, i ndikuar nga traditat shiite.
Megjithëse bektashinjtë i kanë rrënjët në Anadoll, selia e tyre u zhvendos në Shqipëri pasi urdhrat sufi u ndaluan në vitin 1925 nga Mustafa Kemal Atatürk, themeluesi i republikës turke.
Sistemi i tyre i besimit është i afërt me atë të Alevizmit, vetë një fe heterodokse, jo-sune. Megjithëse Alevitë përbëjnë 20-25% të popullsisë turke, besimi i tyre nuk njihet ligjërisht nga qeveria.
“Prania e përbërësve si gruri tregon rëndësinë që i kushtohet ekuilibrit dhe shijeve, theksin tek bollëku dhe prosperiteti, sa ushqyese është kuzhina në këtë rajon dhe rëndësia e qilarit në kuzhinat tona. Ato janë gjithmonë të mbushura me të gjitha llojet fasule, thjerrëza, drithëra dhe fara”, tha ajo.
Në Turqi dhe më gjerë, ka varietete dhe receta të panumërta për ashure, për shkak të listës së përbërësve që mund të përdoren. Zakonisht është plot me lëndë ushqyese dhe është një ëmbëlsirë ideale për dimër, sepse është e shëndetshme dhe e shijshme.
Suna Cagaptay, profesoreshë e Historisë së Arkitekturës dhe Arkeologjisë në Universitetin Bahçesehir të Stambollit, përshkruan në artikullin e saj për revistën New Lines se si ëmbëlsira u fut gjithashtu në traditat e kuzhinës greke dhe armene dhe se si ekzistojnë variantet e tjera në Lindjen e Mesme dhe Evropën Lindore, megjithëse si fëmijë ajo e lidhi atë me vendin ku u rrit: qytetin juglindor turk të Malatya, në një lagje të banuar nga sunitë dhe alevi.
“Kur isha një shtatë vjeçare naive, thjesht supozova se pudingu ishte një ëmbëlsirë specifike për alevitë. Në adoleshencë, kuptova se edhe sunitët e bënin atë”, shkroi Cagaptay.
I kërkova Capaptay-t të kujtonte përvojat e saj dhe të familjes së saj me traditat që rrethojnë ashuren, dhe ajo shpjegoi se si ëmbëlsirën, të cilën nëna e saj e shërbeu të nxehtë duke përdorur një recetë minimaliste me tetë përbërës grurë, sheqer, qiqra, fasule të bardha, ujë, kanellë dhe arra është sinonim i ndarjes, shëndetit të mirë dhe marrëdhënieve të ngrohta fqinjësore.
“Kujtimet e mia më të hershme të krijimit të ashures janë thjesht dy. E para më kthen në momentin kur mbaj një kovë të vogël bakri të mbushur me një përzierje kanelle/arre dhe shoqëroja mamin që kishte një kovë të madhe bakri me avull të nxehtë dhe trokas në dyert e fqinjëve tanë. Pasi nëna ime e derdhi në tasin e secilit fqinj, unë zbukuroja pudingun. Kjo është sigurisht një mënyrë për ta ndarë atë”, më tha ajo.
“Në Stamboll ose në qytete të tjera, ju do të përdorni tasat tuaja për ta ndarë dhe për ta zbukuruar atë përpara se ta çoni”, shtoi ajo.
Si një ëmbëlsirë me një histori të lashtë dhe rëndësi kulturore që tejkalon shumicën e ëmbëlsirave, ishte një temë frikësuese për t’u trajtuar.
Kjo është arsyeja pse përfundova në Goreme, një vend në Kurtuluş, historikisht një lagje greke që ruan një ndjenjë kozmopolite dhe ka ende një popullsi të konsiderueshme armene, greke dhe hebreje.
Në përputhje me atë ndikim kulturor, pronari Ilhan Yalcin tha se receta e dyqanit, e krijuar nga gjyshi i tij, bazohej në një supë të ftohtë armene që mund të përshkruhet si një variant ashureje.
Versioni i tij ishte i thjeshtë, por gjithsesi mburrej me një bollëk përbërësish: fiq të thatë, kajsi të thata, rrush të thatë, qiqra, fasule të bardha, manaferra, tërshërë, kripë, niseshte orizi, një spërkatje me lajthi të grimcuara dhe një sasi të vogël shafrani të Indisë, e cila dha një nuancë të këndshme të verdhë. Ëmbëlsia ishte e natyrshme dhe jo e tepruar, me kajsinë që jepte një shije të habitshme.
Dyqanet e ëmbëlsirave janë ndoshta vendi më i mirë për vizitorët, siç e kuptova. U ndala në restorantin e njohur osman Hunkar vetëm për të zbuluar se ai ishte i disponueshëm një ditë më parë, por jo gjatë vizitës sime. Telefonova Ha ci Abdullah , një tjetër restorant i Stambollit i frymëzuar nga kuzhina otomane, dhe ata më thanë se nuk po ofronin aktualisht ashure, megjithëse është renditur në menunë e faqes së tyre të internetit. Torun tha se arsyeja për këtë është se disa restorante shërbejnë vetëm ashure gjatë muajit Muharrem dhe mund të mos ketë shumë kërkesa në periudha të tjera.
Pavarësisht se çfarë përbërësish përdoren, kjo është një pjatë e mbushur me nostalgji për shumë prej atyre që e përgatisin. Pasi nëna e Cagaptay vdiq në vitin 2000, ajo e gatuante ashuren çdo vit gjatë muajit Muharrem për dy dekada. Ajo shton arra dhe fruta dhe e servir të ftohtë.
“Mendoj se kur hahet i ftohtë, shijon shumë më mirë pasi gruri trashet dhe të gjithë përbërësit përzihen shumë mirë. Teksa fillova të gatuaj herën e parë, e gjeta veten duke shtuar dardha dhe mollë të freskëta të copëtuara, fiq të thatë dhe kajsi, duke hedhur një shkop kanelle, karafil ose bajame të qëruara dhe duke shtuar një grusht oriz për ta bërë lëngun më të bardhë”, shpjegoi Cagaptay.
Pas viteve të kërkimit të recetave dhe gatimit të pjatës, Cagaptay ka nxjerrë një sërë përfundimesh.
“Më pëlqeu se si ashurja ose variantet e tij të lehta simbolizojnë ëmbëlsinë, përkujtimin, fillimet e reja e kështu me radhë. Mendoj se shumë pak receta kanë fuqinë e ashures: të njohura gjerësisht, që përmbajnë referenca biblike dhe myslimane dhe që na udhëzojnë të mendojmë në linja të ngjashme.”
Përshtatur nga BBC.
