Nga: Tafil Boletini (Kujtime I)
Pse ka luftue Isniqi me Gash?
Katundin Isniq me katundet Deçan e Cëmobreg i ndan lumi Bistrica, që rrjedh nga malet e larta. Tokat e të dy palëve vaditen në të dy anët me ujin e këtij ulmi, i cili ka shkaktue shumë gjakderdhje nga të dy anët pa ndërpremje. Konflikti ka qenë i vazhdueshëm.
Nji nga familja Dobra, i Cëmobregut, e nxen nji magjup rrogtar të Çetës së Isniqit dhe e burgos. Çetajt e Isniqit, si kundërpërgjigje nxanë nji cernabregas dhe e burgosin në katun. Kjo ngjarje pezmaton të dy fiset. Burrat e Gashit grumbullohen në Deçan e Cernobreg, po edhe Isniqi pregatitet. Paria e të dy palëve përpiqen mjaft për me e shue konfliktin në mënyrë paqësore. Ngjarja ban bujë të madhe. Haxhi Zeka shkon në Deçan ku janë tubue burrat e Gashit nga Malsia e Reka. I pari i Deçanit, Dema Alia i thotë:
“Të lutem Haxhi Baba, shkoni deri në Isniq e bani selam Shaban Sadikut. Le t’i dënojnë dy shpij të familjes së Çetës, unë po i dënoj nandë shpij në Cërnobreg si shkaktarë të këtij konflikti dhe mos të vritemi ndër veti, se mjaft jemi vra deri tash”.
Haxhi Zeka shkon në Isniq e ia thotë këto fjalë Shaban Sadikut. Kur kthen Haxhija e presin me padurim:
“E … Haxhi Baba, hajër haberi?”
Haxhija: “E more burra, ku marrin vesh kapadaitë e Isniqit, shamijat mbi sy. Deri tash i kanë marrë haraç nahijes së Pejës e tash po don me i qitë haraç edhe nahijes së Gjakovës”.r
Krejt të kundërtën. Kurse Shaban Sadiku i kishte thanë: “Bani selam Dem Alise. Jo nandë shpij, po vetëm dy dënoi, kurse unë po djeg nandë shpij Çetaj e ta ndalojme vllavrasjen”. Në anën tjetër Haxhija ia nep 50 napolona Ali Ibrës të Gashit të Malsisë.
Masa, kur dëgjoi fjalët e Haxhi Babës për kapadait e Isniqit që nuk çajnë kokë, e nxitur edhe nga paria që kishte marrë 50 napolona, o burra e sulmojnë Isniqin.
Mirëpo, kësi hovi nuk ishin ma shpijat prej druni dhe kashte po kulla prej guri, ndaj nuk i afrohen katundit po e nxanë Kodrën e Gështenjës, mbi katund. Nji plakë e Isniqit, që kthehesh nga gjinia për në shpij, kalon aty pari ku ishte nxanë pusia prej Gashi. Njeni nga paria e Gashit, Halit Qerimi i bzani.
“Oj, hallë, ku shkon”?
“Në Isniq”.
“Baju selam kapadaive të Isniqit e thuej: ‘A po vini këtu me ba bajram, apo të vimë na në katund me ba bajram’ (pse ishte ditë bajrami)”.
Plaka, kur vjen në shpij, i tregon të shoqit. I shoqi shkon drejt te Shaban Sadiku, ku ishin mbledhë paria për bajram. Me të hy brenda thotë.
“Mos o zot ma keq për neve. Gashi në gështenjë po na lyp mejdan e na rrimë si gratë. Isniqi ka vdekë” Paria e qërton: ‘Shukat, të mos dëgjojnë djemnia. Ata në katund nuk guxojnë me na mësy, e kthehen e shkojnë”.
Mirëpo, plaku matuf me të dalë, djemnia të mbledhun në shesh tue luejt e këndue, me të madhe pisket:
“Po kollaj asht këtu me lujt e këndue. Gashi mbi shpija po u jep mejdan, po kam drejtë kur them se Isniqi ka vdekë”.
Djemnia alarmohen. Hazir Tishuku, nji nga trimat me famë, e zbraz patllaken dhe te tanë drejt në pozicione të Gashit.
Qe çka më ka kallxue Ali Deçani, plak ma se 70 vjeç:
“Kam qenë i ri. Edhe unë isha bashkë me shokët në prit. Kur u zbraz patllakja u muer vesh se u çue potera. E … more vlla, me të mësy potera e Isniqit si me të mësy Zhaponi”. U mbush lëndina nën gështenja drejt fushës. Hazir Tishuku duert e përvjeluna deri në brryl, me martinë në dorë ju printe. Na u afruen. Halit Qerimi i thirri: ‘O Hazir Tishiku, a do ta nisim larg apo ngat’? ‘Unë po vi aty, ti kur duesh nise, punë për ty’. Pushka plasë. S’qe e mundun me i ndalue. Na ranë sipri. Jemi gri si buburrecat, prite dajë, prite nip. U përziem nëpër gështenjë. Besa na nxorrën nga pozicionet e na qitën tej Bistrice. Në këtë luftë fatkeqe janë vra 40-50 isniqas, burra të digjuem, si Hazir Tishuku e Mal Bajrami, po ashtu edhe nga ana e Gashit pat mase 50 burra të vramë”.
Pyeta pse Haxhija i ndryshoi fjalët e dy të parëve, të Demë Alisë e të Shaban Sadikut. Ja ça më tregoi Ali Deçani me dy pleq deçanas në kullë të Zenun Selimit, në katundin Llukë.
“Haxhi Zeka ka pasë gërr-vërr me Isniq për çështjen e pyllit të Turjakës, ku donte me vendos disa shpija nga Krasniqja, po Isniqi nuk e lejonte pse ishte pasuni e tij. Për këtë vend disa herë Isniqi me Krasniqe, rreth Turjake kanë pasë ba edhe pushkë. Bile Turjakën e përmend edhe kanga:
Dem Isufi i Isuf Haxhisë, ia dha besën Man Abdisë,
Ja dha besën në shuplakë, t’i mbarojë kullat në Turjakë”.
Dmth për nji ndihmë që kërkonte nga Man Abdija i Krasniqes, ia dha besën me ndihmue për me e zaptue Turjakën.
Ku me e ditë populli i shkretë për dallaveret e parisë, që për qëllime të veta hakmerreshin me djem të fiseve. Kur jemi pajtue me Isniq e kemi marrë vesh rolin që e luejti Haxhija për me shfry mllanin që kishte me Isniq. Po sa pare ban kur humbën gati 100 djem. Kurse Demë Alia e Shaban Sadiku me djegien e dy-tri shpive fajtore në të dy katundet do ta kishin mbyllë konfliktin.
Fjalët e deçanasve pikërisht m i kanë vërtetue edhe pleqtë e Isniqit. Këta thonin se për shkak të Turjakës, që donte me na zaptue me instalimin e krasniqasve nga Malsia, pa nda ia kemi pa sherrin Haxhi Zekës. Kemi shkue tu u vra me Krasniqe, sidomos me katundin Strellcë, që i kemi fqinj e bile kemi edhe mardhanie krushqije me ta.
Duhet me ditë se po të shkohet thellë, çdo konflikti ndërmjet Deçani e Isniqi ka rrjedh nga intrigat e priftave të Deçanit.
Pse asht vra Ali pashë Gusija më 1891
Me 1878, Kongresi i Berlinit. Plavë e Gusi ia dhanë Malit të Zi. Mirëpo, populli i këtyne dy viseve me Ali Begun në krye (ma vonë pashë) e Jakup Ferrin vendosën mos me ia dorzue vatanin Malit të Zi. Lidhja e Prizrenit që ishte formue pikërisht për mbrojtjen e atdheut mori vendim për ndihmat e duhura dhe dërgoi fuqi në ato vise.
Kral Nikolla për zaptimin e Plavës e të Gusisë çoi dy vojvodët ma me famë. Mark Milanin e Kuçit e Todor Milan Vukun e Vasaviqit.
Sikurse dihet, në luftën që u zhvillue në katundin Nokshiq, vijës së lumit Lim, afër Plavës. ushtria e Nikollës u shkatrrue fare Në këtë luftë Jakup Feri me shumë trima ra dëshmor, kurse Ali Begu fitoi famë të madhe, mori titullin pashë dhe u emnue komandant e prefekt në Pejë. Fama e tij preku egoizmin e ambiciozëve të disa parive të Pejës. Si tregojnë pleqët e asaj kohë, në dorë të parë Haxhi Zekën. Mbrenda kohës që ndërmjet Haxhi Zekës e Ali Pashës mënia po shtohesh, nji i qujtëm Met Bali nga Rugova pushohet nga shërbimi i gjindarmërisë. Ку ankohet te Haxhi Zeka. Flitet se Haxhia e paska pasë për zakon që kushdo që i ankohesh për ndonji gja i thueka: “Vraje”. Po kështu i thotë Met Balit. Mirëpo, ky thotë se nuk guxojmë, si me vra pashën? Atëherë Haxhija, për me e kurajue ia çon për shoqnim të birin e Mulla Musës nga Strellci, që e kishte krasniqas e fis. Të kurajuem nga influenca e Haxhi Babës, këta e vrasin pashën kur ishte tue shkue në zyre në kalë, në pikë të ditës e mjedis tregut. Togeri gjindarmerisë, Adem Gocka, që e përcillte pashën, i pregatitun me kohën qet disa pushkë sa për formë dhe kriminelat shkojnë pa therrë në kambë.
Ja ç’thotë kanga:
“Adem Gocka qet përpjet
shyqyr Zotit që shpetova vetë
se per pashë s’po kam dert!
Ali Pasha shtrim në dyshek,
më paç në qafë. ore Haxhi
më paç në qafe po i çon fjalë
si e vrave këtë plak pa djalë”?
Vesin e Haxhi Zekës për me i thanë njerëzve për çdo gjë vraje, ma ka thanë edhe Hajrullah Krasniqi, plak 80 vjeç nga lagja Kapeshnicë e Pejës. Ky plak e admironte Haxhinë shumë, megjithatë bash thoshte se për fat të keq Haxhija këtë ves të keq e ka pasë. Bile porosina këso dore të Haxhisë i tregonte për shembell me emën edhe në të tjera ngjarje.
Haxhi Zeka ishte prej Krasniqeje e pat ra në Pejë. Njeri i zgjutë. Pernjiherë e ka fillue tregtinë. I njohun si mulla Zekë Byberi, mrekullisht brenda nji kohe të shkurtë u pasunue shumë, bleu dyqane e çifliqe, bani edhe nji fabrikë mielli. U ba edhe haxhi. Si pasanik e i mençëm, mblodhi rreth veti fisin e Krasniqes dhe e forcoi pozitën në nji shkallë të naltë. sa me konkurrue edhe Begollët e Pejës
Në Lidhjen e Prizerenit ka qenë anëtar aktiv për mbrojtjen e Plavës e Gusisë, së bashku me Shaban Begun nga familja e beglerëve të Kastratit të Pejës. Kanë luejt rol të madh sidomos në furnizim me anë të mbledhjes së drithit nga populli i rretheve dhe prej hambareve të tyne, çka kish randësi në luftën e Nokshiqit, që u zhvillua nën komandën e Ali Begut (Pashës) e të Jakup Ferit.
Qe. si këndohet një kangë:
“Zot ke ka Shqipnia të parë
Mulla Zekë e Shaban Beg”.
Tjetër:
“Çka i thotë mbreti Ali Begut,
aferim prej memleqeti
i asqer te mirë po i qet miletit
More mbret, në mos nxefsh bes kqyr tefterin,
veç nji grue i ka nxjerr shtat krena
motra e Zhujës ish qillue
zhuj Selinani lufton në kullë e pisket si zana,
s’i lëshoj kullat e sheremetit
s’ja marr ftyrën memleqetit”. /Telegrafi/
