LONDËR, E martë, 31 dhjetor 1912
I dërguari i “Daily Telegraph” në Budapest tregon detale në lidhje me mizoritë që po ndodhin në Shqipëri dhe përreth, raporte këto të mbledhura për autoritetet e Austro – Hungarisë. Korrespondenti thotë: Gjatë marshit drejt detit nëpër Shqipëri, serbët jo vetëm që dinakërisht vranë dhe ekzekutuan shqiptarët e armatosur, por mizoria e tyre nuk u ndal as kur u takuan me njerëz të paarmatosur dhe të pambrojtur, gra dhe burra, fëmijë dhe foshnja në gji. Oficerët serbë, të dehur me fitoren e tyre, deklaruan se qetësimi më i efektshëm i Shqipërisë është zhdukja totale e shqiptarëve muhamedanë. Kjo thënie u adoptua shpejt nga ushtria serbe e okupimit dhe u vu në përdorim.
Në mes të Kumanovës dhe Shkupit, rreth 3000 veta janë rrahur deri në vdekje. Afër Prishtinës, diku afër 5000 shqiptarë ranë në duar të serbëve, jo gjatë ndonjë lufte të ndershme, por gjatë vrasjeve të pajustifikueshme. Për t’i bërë këto krime, ushtarët e çmendur shpikën metoda të reja mizore për të kënaqur etjen e tyre për gjak. Në shumë fshatra, tërë shtëpitë ishin djegur dhe, derisa banorët fatkëqij iknin nga flaka, ata u pushkatuan si minj.
Burrat u vranë para syve të grave dhe fëmijëve, e pastaj gratë e pashpresa u detyruan të shikojnë fëmijët e tyre duke u bërë copë e grimë me bajoneta. Ekzekutimet ishin përditshmëri për ushtarët serbë. Në secilën shtëpi ku gjendeshin armë, të gjithë banorët vriteshin, duke u varur ose pushkatuar. Brenda një dite ndodhnin mbi 36 ekzekutime.
Ish-sekretari i premierit Pashiq, Tomiaç thotë se gjatë një udhëtimi nga Prizreni në Pejë, ai nuk pa asgjë tjetër pos fshatra të shkrumbuara. Anash rrugës kishte trekëmbësha për varje, ku vareshin trupat e shqiptarëve. Rruga për në Gjakovë ishte si “rrugë e varjeve.”
Por tregimet e ligësive, të cilat u bënë në Shqipëri nuk mbaruan me kaq. Veprimet e bëra në Prilep, Kosovë, Veshitcë, thuhet se kanë tejkaluar çdo gjë që shqiptarët kishin vuajtur nën okupimin turk.
Një shqiptar, i cili iku nga Prizreni në Graz, në Stiria dhe i cili studioi në Austri, si i ri, tregon: “Kushdo që e denonconte një shqiptar te serbët, ishte e sigurt që ai person do të vritej. Kjo ndodhte aq vazhdimisht sa njerëzit që iu kishin borxh të holla shqiptarëve muhamedanë, i lajmëronin si tradhtarë. Këta vareshin menjëherë dhe borxhliu mund ta blinte shtëpinë dhe fermën e viktimës me një çmim absurd të lirë”.
Në Shkup shqiptarët e paarmatosur thjesht vriteshin në rrugë nga oficerët serbë dhe nëse vetëm një thikë e gjuetisë gjendej në shtëpi, pronari vritej pa mëshirë.
Në Verisoviç (Ferizaj – Sh.B) komandanti serb i ftoi refugjatët të kthehen dhe t’i dorëzojnë armët. Pasi ata i dorëzuan armët, 400 veta u vranë. Në tërë Veroviçin vetëm pak familje myslimane kishin mbetur. Në Pana, serbët vranë të burgosurit, ndërsa në Prishtinë popullata ishte masakruar.
Vetë oficerët serbë thonë se i kanë ndjekur shqiptarët dhe një oficer mburrej se si kishte vrarë 9 shqiptarë brenda një dite. Edhe jashtë kufijve të Shqipërisë ushtarët serbë kryen krime të llojeve të ndryshme. Në kalanë e Nishit, ku ishin sjellë shumë të burgosur turq, ndodhën skena tragjike. Një njeri ishte shkelmuar deri në vdekje për shkak të mosbindjes.
Një doktor i Kryqit të Kuq thotë: “Kudo që gjendeshin shqiptarët, ata vriteshin pa mëshirë. As gratë, fëmijët dhe pleqtë nuk u kursyen. Unë pashë fshatra që digjeshin për çdo ditë.” Afër Kratovës gjenerali Stefanoviç renditi qindra të burgosur në dy rende dhe urdhëroi të vriteshin me mitraloz.
Gjenerali Zivkoviç urdhëroi të vriteshin 950 njerëz të shquar shqiptarë dhe turq afër Sjenicës, sepse ata e kundërshtonin përparimin e tij.
(Publikuar, më 31 dhjetor 1912 – në gazetën: „The New York Times”)
SERVIAN ARMY LEFT A TRAIL OF BLOOD
Thousands of men, women, and children massacred in march to sea, say Hungarian reports. Executions a daily sport. Terrible atrocities the result of deliberate policy to exterminate Moslems. Special cable to The New York Times.
London, Tuesday, December 31 [1912]
A Budapest dispatch to The Daily Telegraph gives details of atrocities in Albania and elsewhere, as contained in reports gathered for the Austro-Hungarian authorities. The correspondent says:
“On the march through Albania to the sea the Servians did not only treacherously murder and execute armed Albanians, but their beast-like cruelty did not stop at falling upon unarmed and defenseless persons, old men and women, children and infants at the breast.
“The Servian officers, intoxicated by their victory, declared that the most effectual pacification of Albania would be the total extermination of the Mohammedan Albanians. This mot d’ordre was quickly adopted by the Servian Army of occupation and put into practice.
“Between Kumanova and Uskub [Skopje] some 3,000 persons were done to death. Near Pristina [Prishtina] 5,000, exclusively Arnauts [Albanians], fell beneath the hands of the Serbs, not in honorable fight, but by unjustifiable murder.
“To carry out these crimes the maddened soldiers even invented new methods of cruelty to satisfy their lust for blood. In many villages all the houses were set afire, and as the unfortunate inhabitants fled before the flames they were shot in the sight of their wives and children, and afterward the helpless women were forced to watch their children literally carved to pieces with bayonets.
“Executions were the daily diversion of the Servian soldiers. In every house in which arms were found all the inhabitants were killed, being shot or hanged. On single days as many as thirty-six executions took place.
“The former Secretary of Premier Pasitch, Herr Tomiatch, says that during a journey from Prisrend [Prizren] to Ipek [Peja] he saw nothing, but villages burned to the ground. The wayside was lined with gallows, from which the bodies of Albanians hung. The road to Diakowitza [Gjakova] was a “gallows alley.”
But the tale of the atrocities which were perpetrated in Albania was by no means exhausted. The deeds done in Prilep, Kosovo, Weschitza, it is said, exceed everything which the Albanians had to suffer under Turkish rule.
An Albanian of note, who fled from Prisrend to Graz, in Styria, and who studied in Austria as a youth, relates the following story:
“Whoever denounced an Albanian to the Servians was sure the man would be shot. It happened repeatedly that persons who owed money to Albanian Mohammedans informed on them, designating them as traitors. They were invariably hanged and the debtor was enabled to purchase the house and farm of the victim at an absurdly low price.
“In Uskub unarmed Albanians were simply shot down by the Serbian officers in the street and if only a hunting knife was found in a house the owner was shot, no mercy being shown.”
At Verisovitch [Ferizaj] the Servian Commander invited the fugitives to return and lay down their arms. After they had done this 400 persons were cut down. In the whole of Verisovitch only half a dozen Mohammedan families were left alive.
At Pana the Serbs killed their prisoners, while at Varos and Pristina the population was slaughtered.
The Servian officers themselves say they hunted out the Albanians, and one officer boasted that he shot down nine Albanians in one day.
Even outside the boundaries of Albania the Servian soldiers perpetrated all kinds of atrocities. In the fortress of Nish, where many Turkish prisoners were brought, tragic scenes occurred. A man was trampled to death there for insubordination.
A doctor of the Red Cross says:
“Wherever the Albanians were found they were slain without mercy. Women, children and old men were not spared. I saw villages in flames in old Servia every day.
Near Kratovo Gen. Stefanovitch placed hundreds of prisoners in two rows and had them shot down with machine guns. Gen. Zivkovitch had 930 Albanian and Turkish notables killed near Sienitza because they opposed his progress.”
