“SHQIPTARËT E PABINDUR”
Është një lagje e Kajros, që kur u ndërtua, përjetësoi shpirtin e kohës për t’u modernizuar sipas mënyrës perëndimore. E quajtur edhe si “Parisi i Lindjes”, bëhet fjalë për lagjen në kryeqytetin e Egjiptit, në të cilën nipi i Mehmet Ali Pashës, Ismaili, krijoi një arkitekturë me stilet më të njohura evropiane. Por, bashkë me Kajron është edhe Aleksandria, Beni Suef dhe qytete të tjera egjiptiane që kanë një histori të tërë shqiptare
Nga: Salih Mehmeti
Ata nuk ishin vetëm diçka e rënë qiellore mes piramidave, shkretëtirës së paanë, mamlukëve e popullatës së shumtë në vendin që Herodoti dikur e quajti si “dhuratë e Nilit”. Shqiptarët fustanellëbardhë janë ata me të cilët fillon historia e re e Egjiptit si shtet dalzotës në “gjysmëhënën pjellore” në cepin më juglindor të Mesdheut.Historia shqiptare e Egjiptit duket më e madhe se historia e krejt mamlukëve dhe fallahëve. Kur shkrimtari grek, Nikos Kazanzaqis, vizitoi Egjiptin më 1927, një intelektual i ri egjiptian i kishte thënë: “Historia e Egjiptit të sotëm ndahet në dy periudha kritike: nga Mehmet Aliu deri në luftën evropiane dhe nga lufta evropiane deri më sot”.
Por, gjurma e kësaj historie madhështore, nuk e ka aktin e fundit me ardhjen në pushtet të kolonelit grusht-hekurt, Gamal Abdel Nasser, në vitin 1953, që përfundoi sundimin 148-vjeçar të dinastisë së pasrendësve të shqiptarit Mehmet Ali Pasha.
Megjithatë, autoritetet egjiptiane tash së fundmi i kanë dhënë leje projektit për meremetimin dhe ruajtjen e lagjeve dhe ndërtesave të familjes mbretërore shqiptare në Kajro.
Lajmin e ka bërë të ditur aktivisti me prejardhje shqiptare që jeton në Bejrut të Libanit, Abdelkarim Kassem Al Arnaout. Nëpërmjet një njoftimi të afishuar në llogarinë e tij në Facebook, ai ka shprehur falënderimin ndaj Qeverisë egjiptiane për ringjalljen e “Kajros së khedivëve”.
“Demonstrimi më i mirë i arkitekturës egjiptiano-arnaute”
Një nga ndërtesat në sheshin “Talaat Harb”. Është kjo lagjja e njohur edhe si “Kajro khediv”, që lidhet me ndërtesat mbretërore të dinastisë shqiptare që sundoi për mbi një shekull egjiptian. Qeveria egjiptiane, sipas aktivistit me prejardhje shqiptare, Abdelkarim Kassem Al Arnaout, i ka dhënë mbështetje projektit për ringjalljen dhe restaurimin e ndërtesave që lidhen me dinastinë e shqiptarit nga Kavalla
“Të gjitha falënderimet dhe mirënjohjet ndaj Egjiptit për ringjalljen dhe restaurimin e ‘Kajros khediv’, që është demonstrimi më i mirë i arkitekturës egjiptiano-arnaute”, ka shkruar Al Arnaout, i cili është edhe kryetar i shoqatës “Sawt – Voice of Arnauout International for Culture and Art” me seli në kryeqytetin libanez.
Duke vlerësuar lart vendimin e autoriteteve egjiptiane për ruajtjen e lagjeve shqiptare, aktivisti me prejardhje shqiptare ka shfaqur shpresën që së shpejti të takohet me shqiptarë të Kajros, të cilin e ka quajtur “kryeqytet të dashurisë, paqes dhe bashkimit”.
Al Arnaout, që njihet për përpjekjet e tij për të urëzuar lidhje kulturore mes pasardhësve të shqiptarëve në Lindjen e Mesme dhe Shqipërisë, kishte ndikuar në hapjen e të parit Muze për Kulturën Shqiptare në Liban.
Ndonëse ky shtet ende nuk njeh pavarësinë e Kosovës, aktivisti shqiptar i kishte shkruar kryeministrit të asokohshëm libanez, Saad Hariri, për ta njohur Kosovën si “shtet të lirë e të pavarur”.
“Libani është një anëtar themelues i Kombeve të Bashkuara dhe ka nënshkruar shumë prej marrëveshjeve për të drejtat e njeriut, si dhe ka përkrahur gjithmonë të drejtat e njeriut për liri dhe pavarësi”, kishte shkruar në letrën e tij Al Arnaout.
Mehmet Ali Pasha dhe “La Belle Époque”
Sipas njohësve të arkitekturës, “Kajro khediv” mban cilësimin e Parisit të Lindjes me përplot ngrehina me stile të dallueshme arkitektonike evropiane.
Ajo që nisi në vitin 1868 bëri që për disa dekada Kajroja të fitonte një peizazh të ri urban me ngrehina opulente, teatro dhe rezidenca të bëshme në lagjen “Ismaïlia”. Emrin e mori sipas khedivit Ismail Pasha, nipi i Mehmet Ali Pashës, që ndoqi ndikimet e arkitekturës frënge. Gazetari i njohur Trevor Mostyn e ka përshkruar shqiptarin e njohur si “Mediq dhe themelues i Egjiptit bashkëkohor”.
Ismail Pasha kishte jetuar fillimisht në Austri e më pas edhe në Paris, gjë që kishte nxitur tek ai ëndrrën për evropianizimin e Egjiptit. Tok me arkitekturën, ai solli një stil të ri jete, që tutje solli në jetë edhe një klasë elitare që jetoi në Kajron evropiane, për dallim prej atij “egjiptian” në të cilin jetonin të varfrit.
Kështu, Kajroja evropiane përjetoi stile të ndryshme arkitekturore brenda një periudhe të shkurtër kohore prej duarve të arkitektëve francezë, italianë, gjermanë dhe egjiptianë. Kjo krijoi një atmosferë eklektike arkitekturore mes stileve neoklasike, baroke, rokoko, por edhe motiveve egjiptiane. Të shumtë janë edhe ata që këto vite i cilësojnë si “La Belle Époque” të kryeqytetit egjiptian.
Historia e vendosjes së shqiptarëve në Egjipt
Historia e vendosjes së shqiptarëve në Egjipt fillon nga fundi i shekullit 18, me të ardhur kryesisht nga jugu i Shqipërisë. Një numër i tyre nga Kavalla u dërgua më 1801, për të luftuar forcat napoleonike që kishin pushtuar Egjiptin më 1798.
Sipas historianes egjiptiane në Universitetin e Kalifornisë, Afaf Lutfi al-Sayyid-Marsot, shqiptarët brenda forcave osmane në Egjipt formonin një bllok brenda ushtrisë që rrinte i veçuar nga pjesa tjetër. Duke pranuar komandën vetëm të Tahir Pashës, që ishte shqiptar, ata përdoreshin zakonisht si kundërpeshë ndaj jeniçerëve të padisiplinuar.
“Shqiptarët flisnin pak turqisht dhe i përçmonin jeniçerët osmanë, ashtu si edhe këta të fundit që përçmonin shqiptarët”, – shkruan Marsot në librin e saj “Egypt in the Reign of Muhammad Ali”.
Marrëdhëniet me vendësit nuk ishin aspak shembullore dhe karakterizoheshin nga urrejtja e ndërsjellë.
Historiani i parë egjiptian, Abd al-Rahman al-Jabarti, në kronikën e tij rezervonte urrejtjen më të madhe ndaj “arnautëve” të armatosur që “pinin haptas hashash, birra dhe vinin baste edhe në Ramazan”.
“Shumica e tyre, nuk agjërojnë muajin e Ramazanit – shkruante jo pa urrejtje, Al-Jabarti – dhe askush nuk mund të thotë se çfarë besojnë, apo cilit sekt a tarikat i takojnë. Më e lehta gjë për ta është të vrasin, të rrëmbejnë gjënë e tjetrit dhe të mos u binden eprorëve dhe gjeneralëve të tyre… Allahu i shkatërroftë!”, – përfundonte me njëfarë dashaligësie të hapur.
“Shqiptarët flisnin një gjuhë të ndryshme nga turqishtja”
Duke qenë se trupat shqiptare nuk pranonin njeri tjetër në krye përveç dikujt që fliste shqip, kjo rrethanë bashkë me karizmën dhe cilësitë e tjera bënë që Mehmet Ali Pasha, të ngrihej në rang brenda një kohe të shkurtër.
“Fakti që Mehmet Aliu ishte shqiptar, pjesëtar i një grupi etnik e gjuhësor brenda familjes osmane, është i rëndësishëm. Shqiptarët flisnin një gjuhë të ndryshme nga turqishtja ani pse ishin myslimanë dhe nuk bënin pjesë te fallahët e përbuzur arabë”, – shkruan Marsot, në po të njëjtin libër.
Edhe studiuesi tjetër Harry Thirlwall Norris i kushton vëmendje vendosjes së shqiptarëve në Egjipt. Sipas tij, dinastia që krijoi Mehmet Ali Pasha dhe dashuria që kishte për bashkatdhetarët dhe ata për të, si dhe “parajsa që krijoi për ta, si syrgjyn nga kontrolli osman, viktimizimi nga fqinjët grekë, apo mizoria e plotë e varfërisë ballkanase, nënkuptonte që asokohe Aleksandria, Kajroja, Beni Suef dhe qytete të tjera egjiptiane do t’iu bënin strehë shqiptarëve që organizuan shoqata, botuan gazeta e sidomos shkruan vepra në vargje e prozë që përfshinin edhe kryevepra të letërsisë bashkëkohore shqiptare”.
Pikërisht në qytetet egjiptiane vepruan emra të shquar të letërsisë shqipe si: Thimi Mitko, Spiro Dine dhe Andon Zako Çajupi. Në periudha të tjera aty vepruan edhe Filip Shiroka, Jani Vruho, Anastas Avramidhi, Thoma Avrami, Milo Duçi, Fan Noli, Aleksandër Xhuvani e shumë të tjerë. “Shqiptarët e Egjiptit ishin, pa dyshim, të ndikuar nga teatri egjiptian – por veçmas nga ata elementë që nuk ishin tepër të ngarkuar me sentimente islamike”, – shkruan Norris.
Prania e luftëtarëve shqiptarë në Egjipt, tërhoqi vëmendjen e artistëve evropianë të kohës. Më i shquari prej tyre ishte piktori francez, Jean-Léon Gérôme, që krijoi një cikël pikturash me “arnautët”, kostumet e tyre, armët e zbukuruara, si dhe qëndrimi plot krenari e përbuzje kundrejt popullatës në Kajron kozmopolitane.
Deri në Luftën e Dytë Botërore, në Egjiptin e dinastisë shqiptare pati mjaft organizime dhe shoqata të ndryshme.
Shqiptarët e besimit bektashi kishin teqenë “Magauri” në rrethinat e Kajros, që drejtohej prej baba Ahmet Sirri Glinës nga Përmeti. Ajo vizitohej shpesh edhe nga vetë mbreti Faruk.
Për një kohë, një numër shqiptarësh që iknin nga regjimi komunist në Shqipëri, gjenin strehë po në Egjipt. Edhe vetë mbreti Zog, tok me familjen e tij jetoi aty.
Por, ditët e mira për komunitetin shqiptar perënduan me ardhjen në pushtet të kolonelit Gamal Abdel Nasser dhe politikës arabizuese që ndiqte ai. Pos familjes mbretërore të Farukut, i gjithë komuniteti shqiptar, prej më shumë se 4 mijë familjesh, që u bë cak sulmesh, u detyrua të shpërngulej kryesisht drejt Amerikës. /konica.al
