Nga: Fritjof Meyer / Der Spiegel, 1981
Vendi është komunist, por pothuajse askund, madje as në Amerikën e Ronald Reaganit, nuk janë publikuar karikatura kaq të egra si të Brezhnevit ashtu edhe të Maos. Heroi kombëtar Skënderbeu, emrin e të cilit mban emrin sheshi qendror në kryeqytetin Tiranë, një klub futbolli dhe një pije alkoolike. Ai ishte katolik praktikant, i cili u zgjodh nga Papa për të udhëhequr një kryqëzatë në Tokën e Shenjtë. Por, katolicizmi, si çdo praktikë tjetër e fesë, dënohet me ligj; edhe posedimi i Biblës dënohet me vdekje, me pushkatim. Marrja e kredive të huaja është e ndaluar me Kushtetutë. Megjithatë, 200 milionë dollarë erdhën në vend nga Bashkimi Sovjetik, dhe madje, pesë miliardë – sipas Pekinit – nga Kina.
Dhe, kur njerëzit në këtë vend votuan tre vjet më parë, çdo qytetar i jepte votën e tij partisë shtetërore, saktësisht 100 për qind (në Republikën Demokratike Gjermane, ishte vetëm 99,86 për qind në qershor 1981). Një votues i vetëm me të drejtë vote, nuk e ushtroi të drejtën e tij për të votuar.
Shefi i madh i Shqipërisë, është një intelektual që ka pasur përvojën e tij arsimore në Francë. Ai sillet si feudal. Fakti që subjektet e tij tundin kokën kur bien dakord, por tundin kokën dhe thonë “po” kur nënkuptojnë “jo”, konsiderohet një relike nga Orienti.
Në Shqipëri, ku njerëzit ende i bëjnë homazhe Jozef Stalinit – edhe pse monumenti i tij tani qëndron në një vend ku nuk bie kurrë rreze dielli; në Shqipëri ku propagandohet jeta e thjeshtë, por në të njëjtën kohë zyrtarët dhe familjet e tyre shkojnë te një fisnik, Shtëpiza e Gjuetisë (Hoteli i Gjuetisë në periferi të Lezhës) që dikur shërbente si strehë për fashistin Italian, Kontin Ciano – në Shqipëri gjithçka është ndryshe.
2.7 milionë banorët nuk e quajnë veten as shqiptarë, por “Skipetaren” (“Bijtë e shqiponjave”), siç e thoshte tashmë Karl May. Prandaj, shteti i tyre quhet “Republika Popullore Socialiste e Shqipërisë”. Dhe, krahasuar me Republikën Demokratike Gjermane e rrethuar me mure, ai është shteti më i izoluar në botë në Adriatik dhe megjithatë duket si në një planet tjetër.
Hyrja në rajonin malor të paarritshëm është e mundur vetëm në një pikë kufitare në veri, në liqenin gjysmë-jugosllav, gjysmë shqiptar të Shkodrës dhe nëpërmjet aeroportit të vogël të Rinasit në periferinë e kryeqytetit të Tiranës, ku një avion çekosllovak ose gjermano-lindor mbërrin dy herë në javë dhe “Olympic Airways” greke që janë “ulur” dikur.
Delegacionet e vizitorëve, të zgjedhur me dorë nga misionet diplomatike të Shqipërisë në vendet e huaja (vizat individuale nuk janë të disponueshme), duhet t’i nënshtrohen kontrolleve rigoroze: Në deklaratën doganore kërkohet marka e kamerës dhe çdo gjë që është sjellë me vete, si dhe një orë dore, apo dhe orën me zile, si dhe për revistat dhe librat që janë sjellë individualisht. Deklarata e përmbajtjes do të listohet; ndalohet rreptësisht importimi i Biblës, ose literaturës tjetër fetare.
Fëmijët e vendit, të mbajtur me kujdes larg tundimeve, nuk duhet të terrorizohen nga konsumi i lartë, të shpërqendrohen nga idetë e huaja ose – ndaj të cilave ata me sa duket janë veçanërisht të ndjeshëm – të ekspozohen sërish ndaj besimit te perënditë e vjetra. Ata gjithashtu nuk duhet të njohin ndonjë modë të huaj e të panjohur, që mund t’i irritojë papritur.
Kjo është arsyeja pse mysafiri i huaj nuk lejohet të veshë një fund mini ose maksi, ose pantallona tepër të gjera, ose të ngushta lëkure dhe për emigrantët meshkuj, flokët e gjatë femërore dhe mjekra e plotë janë të ndaluara: “Pjesa midis veshit dhe mjekrës, duhet të jetë pa mjekër”, rekomandon një fletë-palosje. (fq. 147)
Jo shumë kohë më parë, në aeroport një berber qëndronte gati për të shkurtuar “dhunuesit” e këtij rregulli – në një dhomë ngjitur. Më në fund, Karl Marxi dhe Friedrich Engelsi varen në sallën e pritjes, me faqet dendur të rritura, nga mustaqet e mjekra e gjatë.
Në qoshet e fshehura të qytetit të vjetër, të kryeqytetit Tiranë, i huaji shfaqet shpesh si i huaji i parë në dekada – e shikon me kuriozitet të jashtëzakonshëm, pa e kthyer kokën, pastaj kalon rrugën e vet, por e shikon vetëm nga cepi i syrit. “Skipetarët” nuk u përgjigjen përshëndetjeve, tërhiqen nga biseda të shqetësuar dhe fëmijët që tundin duart duke përshëndetur marrin një shuplakë në dorë, nga nëna e tyre.
Një pritje e veçantë për vizitorët pa ftesë në Shqipëri, është paralajmëruar tashmë në aeroportin e Tiranës: rreth pistës, vendi ku si kudo në Republikën e “Skipetarit” është me pika dhe të veshura me hemisfera të vogla prej betoni, të hapura nga pas. Front: bunker kundër një armiku të mundshëm.
Ka me dhjetëra të tilla në fusha dhe oborre shkollash, në kryqëzimet e rrugëve dhe në majat e maleve. Ashtu si lia e dhenve, e gjithë “Republika Popullore Socialiste Skipetare” është e mbuluar nga dhjetëra mijëra ndërtesa të stilit komunist.
Shërbimi i detyrueshëm ushtarak prej tre vitesh, plus një muaj në çdo vit pasardhës, zbatohet si për meshkujt. Përshëndetja ushtarake është grushti i ngritur, bazuar në modelin e Shoqatës Gjermane të Luftëtarëve të Frontit të Kuq të epokës së Vajmarit. Kushtetuta parashikon dënimin me vdekje për dorëzimin tek armiku në kohë lufte.
Deri më tani, qëkur janë ndërtuar tre vjet më parë, bunkerët kanë “trembur” çdo kundërshtar. Në disa raste betoni tashmë po shkërmoqet, në të tjera lulet po rriten nga humusi që është grumbulluar për maskim. Vetëm zinxhirët e bunkerit në aeroport, nën pemët e mollëve, janë të zëna nga ushtarët.
“Ju prisni”, shpjegon Aleks Buda, historian i sofistikuar dhe president i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, me kuptim dhe në të njëjtën kohë shpërfillës, për këtë masë paraprake unike.
Ata janë duke pritur – dhe për arsye të mira: “Gjatë gjithë historisë së saj, Shqipëria ka qenë gjithmonë një pre e fqinjëve të saj, një zonë tranziti për njerëzit e fuqishëm nga të katër anët – grekët dhe romakët, hunët dhe ostrogotët, normanët dhe sllavët, bizantinët dhe turqit, të cilët u përzien me ilirët ekzistues dhe u imponuan fetë e tyre – veçanërisht të suksesshëm rezultuan turqit, të cilët qëndruan me shekuj dhe i prenë shqiptarët nga Evropa, ashtu siç i prenë tatarët dikur rusët ose siç i prenë komunistët tani, shqiptarët.
Shqipëria, përndryshe ksenofobike e komunistëve, e lejoi veten të industrializohej fillimisht nga Bashkimi Sovjetik, pastaj nga Kina dhe tani e ka prishur me të dy superfuqitë e kuqe, me fqinjin Jugosllavinë komuniste, gjithsesi – grindjet ballkanike në të cilat një luftë botërore mund të ndizet sërish, siç e ka parashikuar tashmë një film televiziv italian.
Irredenta e Shqipërisë, rajoni i Kosovës i populluar me shqiptarë, por pjesë e Jugosllavisë, ka qenë në revoltë të hapur kundër dominimit sllav prej muajsh.
Nëse do të shpërthente lufta midis dy shteteve ballkanike, Bashkimi Sovjetik mund të përdorte mundësinë për të ndërhyrë si arbitër dhe për të përparuar në Adriatik – dhe në proces të rimarrë në zotërim katër nëndetëset sovjetike, që ndodhen në portin ushtarak shqiptar të Vlorës (tashmë pjesë e atij shteti të vogël), thjesht u komandua kur u nda me Moskën më 1961.
Atëherë “imperialistët” në Kremlin, të cilët lideri i partisë shqiptare Enver Hoxha i akuzon për “luftënxitës”, me synimin e dominimit botëror, më në fund do të kishin fituar bazën në Mesdhe, (Pashalimanin) që Rusia e ka dëshiruar prej shekujsh, pikërisht përballë Italisë.
Sugjerimi se prania e Flotës së Gjashtë Ushtarake e ShBA-së mund të mbrojë edhe Shqipërinë nga zhvillime të tilla, pothuajse çon në shembjen e botëkuptimit të një drejtori fabrike (krenarie kombëtare), të trajnuar në Republikën Demokratike Gjermane: ndihma ushtarake nga jashtë, veçanërisht e pakërkuar, është e paimagjinueshme për të.
Qëkur vendi i saj u bë shumë i shtrenjtë për udhëheqësin sovjetik, Hrushovin, 20 vjet më parë dhe gjithashtu për kinezët tre vjet më parë, Shqipëria ka jetuar në izolim të plotë dhe të lumtur nga mjedisi.
Shteti i çuditshëm me madhësinë e Belgjikës, është anëtar i OKB-së, por u largua nga Traktati i Varshavës pa u ndëshkuar gjatë pushtimit sovjetik të Pragës më 1968. Shqipëria është i vetmi shtet evropian që nuk ka nënshkruar Deklaratën e Helsinkit për Sigurinë dhe Bashkëpunimin e vitit 1975, as Traktatin e Mospërhapjes së Armëve Bërthamore.
Nuk ka marrëdhënie diplomatike me Uashingtonin dhe Moskën, as me Bonin të cilin Tirana e ka parë së fundmi si një dështim. Ky është i vetmi vend në botë që ende i ngre monumente Stalinit dhe që gjithashtu praktikon me zell stalinizmin. Por, në ndryshim nga pjesët e tjera të botës, ku eksperimente të tilla janë braktisur, stalinizmi funksionon shumë mirë këtu, të paktën për momentin:
Një vend i rregullt, fusha të kultivuara mirë, njerëz të ushqyer mirë të cilët edhe pse modestë, jetojnë në lartësinë e tyre. Standardet sipas standardeve të të rinjve të sotëm të iluminuar, prodhojnë një standard të përshtatshëm jetese, krejtësisht të pavarur.
Kjo është – e ngjashme me Korenë e Veriut – një mbretëri e ëndrrave të “të Gjelbërve” ku nuk ka makina private, ku policia rrugore në “Sheshin Skënderbej” pothuajse vetëm drejton çiklistët dhe kalimtarët, ku sipas Kushtetutës nuk vendoset taksa dhe ku autobusët (të mbipopulluar) janë tarifa zero, pse jo, pasi gjithçka është e shtetit gjithsesi?
Fermerët nuk kanë as kopshte private, 200 metra katrorë si në Kinë apo dy hektarë si në Bashkimin e Republikave Socialiste Sovjetike; ka ende ferma private individuale në male, por sipas Hoxhës (Enver), ato “hap pas hapi po zhduken dhe po shuhen”.
E gjithë toka, e gjithë bagëtia, të gjitha instrumentet e prodhimit i përkasin shtetit i cili dënon vjedhjen e pasurisë së tij, me të paktën katër vjet burg, ndërsa vjedhja e privatëve dënohet me të paktën një muaj burg.
Në fund të fundit, të gjithë njerëzit i përkasin shtetit dhe partisë së tij të vetme. “Partia”, thotë Hoxha, “orienton dhe kontrollon të gjithë, ajo kërkon llogari nga të gjithë”! “Ferma e kafshëve”, e George Orwellit, është bërë realitet këtu më parë. Enver Hoxha, tani 73 vjeç, i rizgjedhur në detyrë nga partia e tij në fillim të muajit, fitoi pushtetin mbi shqiptarët në moshën 36-vjeçare kur Roosevelt, Churchill, Hitleri dhe mentori i Hoxhës, Stalini, ishin ende në detyrë.
I biri i një tregtari muhamedan rrobash nga Gjirokastra (jugu i Shqipërisë), ku njerëzit flasin dialektin toskan – sot gjuha zyrtare kombëtare – filloi karrierën e tij: Me një bursë qeveritare ai filloi studimet në Shkencat e Natyrës në Francë, ku thuhej se shkruante edhe artikuj për organin e Partisë Komuniste “Humanite” dhe “Jura” në Belgjikë. Atje u bë sekretar i Ambasadës. Por, për shkak të artikujve të tij me frymë komuniste, ai u pushua nga puna dhe u kthye në Shqipëri në vitin 1936 ku sundonte Mbreti i vetëshpallur, Zogu.
Hoxha dha mësime frëngjishte në gjimnazin e Korçës. Kur italianët pushtuan Shqipërinë, në pranverën e vitit 1939 (pa rezistencë të madhe), Hoxha hapi një dyqan duhani në Tiranë, (Kinkaleri “Flora”, shënimi ynë) nga ku thuhet se komplotoi kundër pushtuesit.
Një foto e atyre ditëve që qëndron e varur në shtëpinë ku ka lindur në Gjirokastër, e shfaq atë si “dendi provincial në Breçe” me një pistoletë në brez dhe një cigare rastësisht në dorë.
Më në fund, më 8 nëntor 1941, një ditë pas paradës së famshme revolucionare përballë Stalinit në Moskën e rrethuar, Hoxha themeloi Partinë Komuniste të Shqipërisë në grykat e Ballkanit dhe bashkë me të grupin e tij luftarak i cili shpejt mori ndihmën perëndimore: Komanda anglo-amerikane në Bari, tani e tutje, nuk mbështeste më nacionalistët, fetarët dhe anarko-partizanët, por komunistët e partizanët e Hoxhës.
Pas ndërrimit të frontit të Italisë në vitin 1943, erdhën gjermanët të cilët hodhën në erë portin e Durrësit dhe në bodrumin e tyre të torturave në Gjirokastër, shkruajtën parullën: “Z. Hoxha që është me ne, sot kërkon dy miliardë dollarë, plus interesa, nga Boni dhe thesari i arit të Zogut të depozituar në Mbretërinë e Bashkuar, në bankat e Londrës”. Në rastin e Italisë, Hoxha u kënaq me dëmshpërblime prej 2.6 milionë dollarësh.
Kur gjermanët u tërhoqën përsëri në fund të vitit 1944, 200 komunistët e Hoxhës morën pushtetin dhe gjeneral-koloneli i tyre i vetemëruar Enver Hoxha, e emëroi gjithashtu veten edhe kreun e përkohshëm të qeverisë.
Komunistët konsideroheshin të pabesueshëm kombëtarisht; ata kishin rënë dakord për një zgjidhje të pasluftës me shokët e tyre jugosllavë, nga mbështetja e të cilëve vareshin në luftën kundër italianëve dhe gjermanëve. Më pas, krahina shqiptare e Kosovës duhej t’u kthehej serbëve të cilëve u përkiste që nga viti 1913, që nga themelimi i Shqipërisë në rrënojat e Perandorisë Osmane.
E turpshme për Hoxhën dhe shokët e tij: pushtuesit italianë kishin treguar më shumë respekt për ndjenjën kombëtare të të pushtuarve, sesa partizanët shqiptarë, dhe kishin bashkuar koloninë e tyre të Shqipërisë, me krahinën e saj lindore të Kosovës. Por, Hoxha ishte – të paktën në atë kohë – jo nacionalist, mbi të gjitha ai dinte të vlerësonte drejt realitetet dhe mundësitë e tij.
Megjithatë, katër vjet më vonë, shokët e tij jugosllavë e falënderuan keqas për sakrificën e tij: Tito e zgjeroi territorin e tij në Perandorinë Sllave të Jugut, për të cilën Bullgaria kishte rënë dakord tashmë. Tani duhet të lidhet edhe Shqipëria.
Pastaj Stalini – i cili kishte frikë nga një federatë e fuqishme, komuniste dhe e pavarur ballkanike – shpëtoi Hoxhën, u prish me Beogradin dhe iu afrua Tiranës.
Me ndihmën e Stalinit dhe më vonë të Maos, Hoxha nuk e rifitoi Shqipërinë lindore, por bëri që Shqipëria perëndimore të “lulëzonte”, Republikën e tij Shqiptare.
Ai kishte gjetur një peizazh malor të shkretë dhe të izoluar në të cilin hajdutët dhe shenjtorët myslimanë jetonin të ngjashëm me Mubaregun e Karl Mayit, në të cilin klanet kryenin gjakmarrjen e tyre përkatëse ndër breza (kjo është arsyeja pse fermat e tyre të fortifikuara, ishin shumë larg), ku njerëzit jetonin me qull misri dhe rrallë mund të përballonin një vakt me mish, dhe ku malaria zvarritej nga kënetat në bregdet.
Sot kënetat janë tharë dhe malaria është zhdukur. Çdo skrap toke e përdorshme kultivohet me kujdes – dhe kjo është gjëja më e mirë që mund të thuhet, për një vend në zhvillim.
Aty ku është korrur misër dhe speca, tokën tashmë e kanë lëruar me parmendën prej druri apo traktorët kinezë. Shumë male janë me tarraca, sipas modelit kinez. Tregjet shesin domate, speca, pjepër dhe mollë e nuk sheh asnjë radhë blerësish; kasapi shet porcione të para-paketuara mishi dhe shpendë.
Gruri për bukën nuk ka më nevojë të importohet për pesë vjet. Një rrjet rrugësh të asfaltuara lidh fshatrat dhe qytetet dhe hidrocentralet përdorin energjinë e lumenjve malorë. Shqipëria është elektrifikuar plotësisht për njëmbëdhjetë vjet dhe tani energjia elektrike eksportohet në Greqi dhe Jugosllavi.
Shumë burime minerale, të zhvilluara fillimisht nga pushtuesit italianë, sjellin valutë në rajonin malor: krom, bitum, bakër dhe akoma më fitimprurëse falë një fabrike të ndërtuar nga kinezët, tela bakri. Vëllimi i tregtisë me Republikën Federale (1980: 54 milionë marka) u dyfishua këtë vit.
Vendi prodhon tani tekstile, plastikë, plehra, letër dhe pajisje radioje. “Sabotazh”, shpjegon një zyrtar dhe kështu e vlerëson edhe vonesën e ndërtimit të një termocentrali nga kinezët.
Ajo që konsiderohet një sukses në Shqipëri është se popullsia është dyfishuar brenda 30 vjetëve. Në të kaluarën, vetëm një në shtatë banorë kishte arsim fillor, ndërsa sot vetëm një në dy fshatarë zotëron më pak se tetë vjet arsim, qëkur Enver Hoxha erdhi në pushtet. Në vend ka 38 akademikë dhe që nga viti 1957 Tirana ka një universitet, me aktualisht 16 000 studentë.
Një “Kopsht i Edenit”, për nga zhvillimi material, ndonëse i krijuar dhe kultivuar me djersën e ballit, të banorëve të tij. Por, ata nuk duket se i shpërblejnë mjaftueshëm stalinistët e tyre, për përparimin material. Sido që të jetë, Enver Hoxha aktualisht po ushtron diktaturën më drakoniane në Evropë, kundër popullit të vet, karakteristikat e së cilës propagandë plus polici janë evidente kudo.
Shqiptarët, sikur të mos e dinin ndryshimin, vazhdimisht kujtohen se kujt ia detyrojnë standardin e tyre të jetesës. Përveç tabelave të rrugëve dhe dyqaneve të gjera, ka vetëm një mbishkrim në të gjithë vendin, në çdo ndërtesë, në pllaka çdo pak kilometra, përgjatë rrugës së fshatit dhe me germa dhjetë metra të larta, edhe në muret e maleve: “Rroftë udhëheqësi ynë, Enver Hoxha” (Lavdi shokut Enver Hoxha), të plotësuar ndonjëherë me slogane për lavdinë e Partisë ose të “shenjtorëve” Marks, Engels, Lenin, dhe Stalin.
Të vetmet, por masive, reklamat me figura tregojnë liderin, jo me rubashka Stalin, xhaketë Mao, apo uniformë gjenerali, por me vija me jelek dhe kravatë. Me sa shohim, është i vetmi shqiptar që mban një kapele evropianoperëndimore.
Përmbaruesi zbaton besnikërinë ndaj shtetit dhe rendin në çdo cep të rrugës. Vetëm kur një zyrtar godet një çiklist në një makinë, nuk mund të shihet asnjë oficer policie. Pasi u përpoq më kot të drejtonte biçikletën, zotëria thjesht vazhdon rrugën.
Sipas deklaratave të të arratisurve, që në asnjë mënyrë nuk e mohojnë rritjen e standardit të jetesës në vend, paqja sigurohet edhe nga një sistem survejimi totalitar, i cili po promovohet gjithashtu nën moton “Ngrini lart vigjilencën revolucionare”!
Edhe në një vizitë të shpejtë në perandorinë e Enver Hoxhës, shfaqen kampe me kulla vrojtimi të pajisura me mitraloz dhe, pak para Shkodrës në veri, madje dyqind ekipe punëtorësh të detyruar me kokë të rruar që hapnin një kanal kullues, ruheshin nga nja qindra metra larg nga një zinxhir pushkatarësh me uniformë ushtarake, të gjithë në gatishmëri të plotë.
Ata intelektualë, të cilëve dikur Enver Hoxha i shfrytëzoi si poliglotë dhe kozmopolitë, tashmë janë veçanërisht të prekur nga represioni. Ata janë krejtësisht të shkëputur nga pjesa tjetër e botës intelektuale, dhe censura nuk lejon të kalojë asnjë tekst i shtypur, që mund të jetë shqetësues.
Hijet e së kaluarës, në shekullin që lame pas, reaksionarët helmuan një mësues që kishte kontrabanduar abetare ABC nga jashtë në Shqipëri. Teatri i Durrësit mban emrin e aktorit të berlinez të viteve 1920-‘30, Aleksandër Moisu, babai i të cilit vinte nga Shqipëria.
Megjithatë, asnjë nga pjesët në të cilat ai u shfaq nën regjisorin Max Reinhardt, nuk është luajtur ndonjëherë në Durrës. E vetmja librari për letërsinë ndërkombëtare në Tiranë ofron rreth 50 tituj, një e katërta e të cilëve vijnë nga jashtë: libra të specializuar nga Republika Demokratike Gjermane.
Ashtu si në Revolucionin Kulturor të Kinës, çdo maturant duhet të bëjë punë fizike në fshat ose në një fabrikë, para, gjatë, dhe pas studimeve, në të njëjtën kohë duke testuar përkatësinë e tij politike. Pavarësisht se sa i talentuar mund të jetë në lëndën e tij, ai nuk lejohet të vazhdojë të mësojë nëse provon se është ideologjikisht jo i besueshëm për kolektivin.
“Revolucioni i Madh Proletar Kulturor” i Maos i ofroi Hoxhës mundësinë, për një akt terrori kundër nevojave fetare të popullit, të cilin regjimi me sa duket, nuk mund ta përballonte më, veçse duke sulmuar kishat dhe xhamitë. Fetë e ndryshme, shpjegon një vëzhgues, në Shqipëri “ku uniteti”, i popullit është i rrezikuar, sikur të ishin shpallur kushte, si ato në Liban.
Më 6 shkurt 1967, ndërsa bota vështronte tërbimin e Gardës së Kuqe në Kinë, Enver Hoxha, pa tërhequr shumë vëmendjen jashtë Shqipërisë, u bëri thirrje nxënësve të shkollave të mesme të sulmonin objektet fetare. Ata pushtuan 2 200 shtëpitë e kultit në vend, disa i kthyen në salla vallëzimi, muze, magazina, dhe rrafshuan shumicën e tyre.
Ishte një shpërthim për gjimnazistët e Durrësit! Ata ishin të parët që u lejuan të tërhiqnin zvarrë mullahët dhe priftërinjtë nëpër rrugë dhe t’i tallnin, t’i vendosnin në “punë produktive” ose t’i çonin para një “gjykate popullore”. Edhe kjo ka traditë. Në kohën romake, të krishterët e parë u hodhën te luanët në amfiteatrin e Durrësit.
Shqipëria e Enver Hoxhës, një vend i izoluar në të cilin kur erdhi në pushtet në vitin 1944, mbi dy të tretat e banorëve ishin muhamedanë dhe pjesa tjetër ishin të krishterë ortodoksë dhe katolikë, nuk ka më një vend të vetëm adhurimi. Shqipëria e Hoxhës është (sipas vetëvlerësimit të saj) “shteti i parë ateist në botë”.
Disa monumente arti mbetën në këmbë, kapela të periudhës bizantine, Xhamia e Haxhi Et’hem Beut në Tiranë. Por, ato janë vështirë të arritshme, madje edhe kur kryearkeologu shqiptar dëshiron t’i tregojë thesaret një grupi shkencëtarësh nga Perëndimi, që kanë ardhur enkas për këtë qëllim në qytetin e vjetër të Beratit, ka një debat të ashpër me oficerin vendas të Sigurimit të Shtetit.
Pas një ore, ndoshta pasi e pyetën Ministrinë, portat u hapën kur bizantinistët hasën në rrënoja dhe mbeturina para afreskeve të zbuluara.
Agjitatori shqiptar tregon me krenari Katedralen e Shkodrës, e cila është shndërruar në një “sallë të bukur sportive”. Dritaret e larta me hark janë gërshetuar me tulla, kullat janë prerë dhe hekuri i valëzuar tani mbulon neosin. Manastiri vendas françeskan u dogj nga komunistët ateistë në vitin 1967 dhe Peshkopi i Shkodrës, Çoba, siguroi jetesën si shtytës i qerreve.
Në Shkodër ekziston edhe një “Muze ateist”, jo aq i mobiluar me prona të vjedhura kishtare, sa ai në ish-Katedralen e Leningradit të Zojës së Kazanit, por në të njëjtin stil Der Sturmer, postera, foto, armë të zbuluara, të konfiskuara, objekte përkushtimi dhe kështu me radhë, Bibla të kontrabanduara nën fjalët e Marxit, të keq-cituara në mënyrë zbuluese: “Feja është opium për njerëzit”.
Ekspozitat u mësojnë besimtarëve të rrethuar shkodranë se feja është joshkencore, kontradiktore dhe e pandershme: “Kisha, ky trafikant ndërkombëtar droge, justifikoi dhunën dhe shfrytëzimin, u pasurua në kurriz të popullit dhe herë pas here bashkëpunoi me fashistët”.
Një idhull ende i vlefshëm, ideologjia e të cilit kishte të meta të ngjashme dhe partia e të cilit, kreu të paktën të njëjtat mëkate, qëndron në granit, pak metra larg kësaj dhome tmerresh: Stalini.
Duke ndjekur shembullin e tij, ky shtet i kuq po përpiqet gjithashtu për një nacional-socializëm të fortë, si një ideologji zëvendësuese për fenë e braktisur dhe feston heronjtë kombëtarë të së kaluarës, siç ishte princi feudal Skënderbeu i cili rezistoi turqve 500 vjet më parë (në fund pa sukses). Dhe, ndërsa flamuri kombëtar tregonte një beze të kuqe, me shqiponjën e zezë në të.
Pasardhësi i Skënderbeut, Enver Hoxha, kohët e fundit e ka shtrirë historinë e popullit të tij në kohën romake, ngjashëm me kolegun rumun Çaushesku, i cili për këtë qëllim i shpalli dakët si paraardhësit e drejtpërdrejtë të rumunëve të sotëm.
Në rastin e Hoxhës, janë ilirët që u zhdukën nga historia më së voni në shekullin e pestë pas Krishtit, por disa nga gjuha e tyre krejtësisht e panjohur thuhet se jetojnë në shqipen moderne. Ashtu si me dakët e Rumanisë, është e rëndësishme që paraardhësit ilirë (të ri zbuluar në shekullin e XIX-të) nuk ishin sllavë.
Jeta e përditshme në Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë së Enver Hoxhës vazhdon të na kujtojë të kaluarën, veçanërisht atë muhamedane. Sipas zakoneve të mira të vjetra, punët e rënda bujqësore dhe ndërtimi i rrugëve u rezervohen grave. Nën shamitë masive të bardha, që duken si një hije, përkulen zbathur në fusha dhe ia dorëzojnë të korrat mbikëqyrësit në buzë të fushës, për t’i peshuar dhe për t’u kredituar në buxhetin e tyre personal.
Në mes të ditës, të rinjtë e aftë shëtisin në tufa përgjatë rrugëve dhe popullojnë kafenetë (në të cilat nuk ka gra). Me sa duket, ata janë punëtorë me turne, një shpjegim që u dëgjua edhe në Jugosllavi dhe Kinë përpara se atje të pranohej papunësia masive. Në konferencën e partisë në nëntor, Hoxha pranoi gabimet strukturore. Duhen bërë përpjekje për të krijuar vende pune “aty ku janë njerëzit”.
Në qytete ata jetojnë në banesa të pasuvatuara, të ngrohura me dru të cilat i ngjajnë lagjeve të varfra edhe kur janë përfunduar. Një familje me dy fëmijë merr dy dhoma. Sipas planit, mesatarisht pesë persona jetojnë në çdo apartament të ri.
Meqenëse lidhja familjare është ende e paprekur, të afërmit mblidhen kur është e mundur, për shembull, dy vëllezër marrin një apartament më të madh me të afërmit e tyre dhe nëse të gjithë të rriturit fitojnë para, ata blejnë një televizor së bashku. Është klasifikuar si mall luksi në tabelën e mallrave zyrtare dhe të kushton pagën mesatare prej dy vitesh pune.
Punëtori shqiptar mundohet mesatarisht në ditë për një kile mish, tre orë për një kilogram fruta ose një furçë dhëmbësh dhe një javë për një palë këpucë plastike, po aq kohë sa për një muaj në një çerdhe (ushqim përfshirë).
Çdo vit ai shpenzon një ose dy rroga për librat shkollorë të një fëmije. Shteti paguan tarifat e shkollimit, vetëm nëse prindërit e studentit janë të paprivilegjuar. Si në të gjitha vendet socialiste, ilaçet kushtojnë dhe jo pak; pacientët janë në radhë para spitalit të Durrësit.
Nënat marrin deri në 36 ditë pushime në vit, nëse një fëmijë i vogël sëmuret si dhe pushim nga puna çdo tre orë për të ushqyer foshnjën me gji. Emancipimi i gruas tregohet – si kudo në socializmin real – kryesisht në pjesëmarrjen e tyre në punën me pagë. Arritja e Shqipërisë: Vajzat rekrutuese me uniformë, me një hark të kuq në kapelë, si shenjë gjinore, marshojnë mbi rrugët me zhavorr të Shqipërisë nën komandën e një rreshteri (mashkull) me karabinë.
Është e vështirë të imagjinohet se kjo mënyrë jetese, është qëllimi i dëshiruar i studentëve rebelë në Prishtinë, kryeqyteti i “Krahinës Autonome” të Kosovës në Republikën Jugosllave të Serbisë. Është e vështirë të imagjinohet se ata do të dëshironin të shkëmbenin të drejtat e tyre, si qytetarë të Jugosllavisë, si liria e udhëtimit dhe toka bujqësore private, për sigurinë social-totalitare të Shqipërisë.
Është gjithashtu e vështirë të imagjinohet se Shqipëria – siç pretendon Beogradi – i do vërtet ata: Ribashkimi i dy shteteve socialiste, njëri prej të cilëve është rreptësisht stalinist dhe tjetri me orientim më social-demokrat, sjell me vete përfitimin e një potenciali të rrezikshëm protestues për Shqipërinë. Sepse, në Jugosllavi, jetojnë rreth gjysma e shqiptarëve sa në vetë Shqipërinë.
Tingëllon e besueshme kur Enver Hoxha këmbëngul – siç bëri kohët e fundit në konferencën e partisë së tij – se Shqipëria nuk po përpiqet për unitet, por se i takon vetë kosovarëve të luftojnë për të drejtat e tyre dhe të formojnë republikën e tyre shqiptare, brenda shtetit të Jugosllavisë.
“Shqipëria nuk po mendon për një zgjidhje të dhunshme”, shpjegon akademiku Aleks Buda. Kjo do të thotë: Në çdo rast, Lufta e Tretë Botërore nuk do të shpërthejë këtu. Bunkerët, sipas Budës, presin dhe “nuk bëjnë asgjë”.
Një Shqipëri e Madhe, në fakt, do të duhej të fillonte nga e para, domethënë të riedukonte çdo të tretin qytetar larg Allahut dhe drejt Hoxhës. Besnikëria e shqiptarëve, të cilët janë nënshtruar prej 35 vitesh, është tashmë e pasigurt.
Kur bie mbrëmja, në vendbanimet e “bijve të shqiponjave”, shqiptarët kërkojnë lirinë e tyre. Gratë e martuara ecin pranë burrave të tyre (të dashuruarit nuk duken), me ngjyrë të kuqe në buzë dhe me këpucë me taka të larta, jo saktësisht konform sistemit.
Më 1 nëntor, Hoxha e quajti “një problem të madh ideologjik” dhe “një të keqe të madhe”, “mentalitet dhe mënyra të të menduarit si mikroborgjez, që kanë rrënjë të thella në vendin tonë”. Mbi të gjitha, “masat e mëdha të të rinjve, ende nuk janë ngurtësuar nga serioziteti i jetës”.
Nën mbulesën e errësirës, i huaji pyetet me kujdes nëse do të dëshironte të shiste orën. Adoleshentët me rroba të rreckosura, lypin për çamçakëz dhe shpejt zhduken në një rrugë anësore përpara stacionit më të afërt të policisë, vetëm për t’u rishfaqur njëqind metra më tutje, për të pyetur përsëri.
Në blloqet e banesave të një vendbanimi punëtorësh në Durrës, shumica e antenave televizive, nuk janë të drejtuara nga Lindja, drejt transmetuesit qeveritar Tirana (katër orë politikë dhe sport çdo ditë), por drejt Italisë, drejt Perëndimit.
Edhe nëse gjithçka tjetër është ndryshe në Shqipëri – shqiptarët nuk janë njerëz të ndryshëm, se kudo në vend tjetër. Në qytetin e Sarandës, sekretari i partisë së rrethit po organizon një festë për 200 të ftuar. Gjysma ulen në tarracën e hotelit në sfond – vetëm burra. Shefi, me shirita, i përshëndet një nga një me një shtrëngim duarsh, të hirshme.
Por, çiftet e përzgjedhura që ulen në pistën e kërcimit, hanë e pinë, marrin puthje në faqe nga punëdhënësi i tyre. Pas një kënge ku ngrihet lart kulti i Enver Hoxhës, ata kalojnë në tango, sirtaki – kufiri grek nuk është larg – dhe kolo serbe ku shoferi i sekretarit të partisë së rrethit, lejohet të kërcejë në tete.
Makina e sekretarit të partisë së rrethit, një “Mercedes”, është e parkuar para hotelit. /Memorie.al/
