NGA: SAMI ARIFI
Homeri i cili jetoi në shekullin e IX p.l.K., thoshte: “Pellazgët ishin popull që banonin në tokat pjellore të Larisës; Agros e Kretës”. Midis autorëve që ruajtën argumente mjaft të cilësuara është Spiro Konda, i cili në veprën e tij: “Shqiptarët dhe Problemi i Pellazgëve”, ai mbështetë tezën e prejardhjes së drejtpërsëdrejti të shqiptarëve nga pellazgët, dokumentimet e të cilit janë me përmbajtje barazimesh filozofike, toponomastike, mitologjike. Ai shkruan se toponomia e tipit Malea, Malia, Maleiaon, rrjedhin nga fjala Mal, ndërsa të tjerat të tipit Gures, Guropetra e kanë rrjedhën e tyre në fjalën Gur.
Këto fjalë gjinden shpesh në tekste të autorëve të lashtë, si psh. Vepra e Homerit në format Tou Malia (Odhisea cv.308) dhe Malesia Oros (cv. 287). Një fjalë që takohet shpesh në Iliadë dhe që ruhet akoma në gjuhën shqipe është fjala “Pyll”. Në ishullin e Lezbos ku banonin pellazgët gjindet një mal me pyll të dendur dhe që e ka ruajtur emrin origjinal; Pyllojon. Po nga ky ishull ishte edhe heroi Pyllojoni, komandant i shigjetarëve pellazgë (Iliada rap. II, v 1014).
Nga shumë autorë të ndryshëm jepen të dhëna se dorët ishin ilir, ndër të tjerë ishte edhe Tuqiditi, i cili shkruante mbi popullin dor të shquar:
“Përveç disa përjashtimeve të vogla, banorët e Korinthit ishin dor, një fis ilir. Dorët u shtynë në veri e në drejtime të tjera duke kryer një rol të rëndësishëm në përhapjen e kulturës në Botë”. Edhe A. V. Pearson e konsideron shqipen si çelësin për interpretimin e disa mbishkrimeve të Kretës së lashtë. L. Benlov: “La Grece avant les Grecs” (Paris 1877, fq, 10) shkruan:
“Shumë emra vendesh, malesh, lumenjsh, personazhesh legjendar, nuk mund të shpjegohen me etimologjinë greke. Vetëm një gjuhë ka qenë në gjendje deri tani të hedh dritë mbi emrat e këtyre vendeve, e kjo gjuhë është shqipja. Robert Jokl në “Rellakxikon der Vorgeschichte” (1924, fq, 186), shkruan: “Sidoqoftë vrejm se trashëgimet linguistike që vijnë nga gjuhët e lashta të Ballkanit, si ajo e ilirëve dhe e trakëve janë të lidhura ngushtë me gjuhën shqipe.”
Pellazgët-ilirët ishin monoteistë të cilët i besonin Zotit dhe jetës në dy botët, ata vdekjenë fizike në këtë botë e konsideronin lindje shpirtërore në botën e amshueshme, prandaj te shqiptarët sot e kësaj dite është ruajtur shprehja “Ka ndërruar jetë d.m.th., ka vdekur fizikisht kurse shpirtërisht ka kaluar në botën e amshueshme”.
