Nisa – Nisi – Nishi, qytetet e lashtë të ilirëve me emra të njëjtë, nga parahistoria deri më sot

Abdulla Mehmeti

Shpalime historie

NISA – NISI – NISHI, QYTETET E LASHTË TË ILIRËVE ME EMRA TË NJËJTË, NGA PARAHISTORIA DERI MË SOT

NISA, Nisi-Nishi i Dardanisë së lashtë, Serbia e sotme;

NISA*, qytet i lashtë i Parthinëve (ilirë), i njohur në lashtësi edhe me emrin Parthaunisa, në Turkmeninë e sotme;

NISI, qytet i lashtë në More, shteti i sotëm i Greqisë;

NISA**, qytet i lashtë i themeluar nga ilirët, në Francën e sotme;

Etj.

*Kështjellat Parthiane të Nisës përbëhen nga dy tregime të Nisës së Vjetër dhe të Re, që tregojnë vendndodhjen e një prej qyteteve më të hershme dhe më të rëndësishme të Perandorisë Parthiane, një fuqi e madhe nga mesi i shekullit III para erës sonë (ekspedita e Lekës së Madh në Lindje) deri në shekullin III të erës sonë. Ato ruajnë mbetjet e pagërmuara të një qytetërimi të lashtë, i cili kombinoi me mjeshtëri elementet e tij tradicionale kulturore me ato të perëndimit helenistik dhe romak (pellazg-ilir). Gërmimet arkeologjike në dy pjesë të lokalitetit kanë zbuluar arkitekturë të dekoruar në mënyrë të pasur, ilustruese e funksioneve shtëpiake, shtetërore dhe fetare. E vendosur në udhëkryq të akseve të rëndësishme tregtare dhe strategjike, kjo perandori e fuqishme formoi një pengesë për zgjerimin romak ndërsa shërbente si një qendër e rëndësishme komunikimi dhe tregtare midis lindjes dhe perëndimit, veriut dhe jugut.

** Nice (/niːs/ NEESS, French pronunciation: [nis] (listen); Niçard: Niça, classical norm, or Nissa, nonstandard, pronounced [ˈnisa]; Italian: Nizza [ˈnittsa]; Ligurian: Nissa; Ancient Greek: Νίκαια; Latin: Nicaea).

(8 tetor 2022)

* * *

Shpalime historie

VENDBANIME (QYTETE) TË TJERA TË LASHTA PELLAZGE-ILIRE ME EMRA TË NJËJTË: NISA (NYSA) – NISI – NISH ETJ.

NISA, qytet i lashtë në shtetin e Polonisë së sotme (shih simbolin në stemën e qytetit, zambaku nga stemat e principatave dhe shteteve të lashta të ilirëve (Bosnia, Anzhuinët etj.);

NYSA, qytet i lashtë në rajonin Krye (Caria) në Turqinë e sotme;

NYSA, qytet i lashtë në rajonin Kapadokia në Turqinë e sotme;

NISYROS, ishull në brigjet e detit Mesdhe të Turqisë së sotme;

NISTROVË (Nistrojë), vendbanim (katund) i lashtë në rajonin e Rekës së Dibrës, Maqedonia Veriore e sotme;

Etj.

Sipas të gjitha gjasave, shumë qytete dhe vendbanime të lashta, emrat e të cilëve nga periudha e sundimit Romak (nga Roma Perëndimore dhe Roma Lindore), janë shënuar në dokumentet (burimet) e shkruara dhe në hartat e vjetra me emra të modifikuar: NICEA nga NISA (si edhe shumë qytete me emrin NICOPOL ose NICOPOLIS), për shkak të natyrës së gjuhës latine, si gjuhë zyrtare e atyre pushteteve, besojmë se edhe këto emra burimin e kanë te rrënja e fjalës në gjuhën shqipe të lashtë (pellazge-ilire): NIS-NISA-NISI.

Qëllimi i paraqitjes së këtyre të dhënave nuk është shpjegimi i historisë së këtyre vendbanimeve, prejardhja (etimologjia) e emrave të tyre dhe ndryshimi i shumicës së emrave të këtyre vendbanimeve më vonë, varësisht se cilët popuj janë vendosur në ato vise dhe kanë krijuar identitete të reja etnike dhe shtetet e tyre. Qëllimi ynë është mbështetja dhe forcimi i tezës sonë, me sa më tepër dëshmi dhe burime, se cilat kanë qenë territoret e lashta ku kanë jetuar dhe sunduar fiset (popujt) pellazgë-ilirë, nga parahistoria, periudha antike dhe më vonë. Sipas emrave të njëjtë të vendbanimeve, rajoneve dhe qyteteve, pa edhe emërvendeve të tjera, krahinave, fushave, lumejve etj., popujt pellazgë-ilirë, prej të cilëve vetëm disa i kanë ruajtur tiparet e veçanta deri në ditët e sotme, siç janë shqiptarët, ndërsa disa popuj të tjerë me prejardhje të afërt me shqiptarët ende vazhdojnë hulumtimet dhe studimet, me ndihmën e burimeve të lashta historike, arkeologjike, gjuhësore (mbishkrimet), si edhe studimeve (analizat përmes ADN-së) në fushën e gjenetikës.

Në këtë drejtim, secili person dashamir mundet dhe duhet ta jep kontributin e tij, duke e pasuruar dhe begatuar me të dhëna të tjera këtë përpjekje tonë dhe studiuesve të tjerë për ndriçimin sa më të plotë të historisë së lashtë të popullit shqiptar.

Dhe, të mos harrojmë se, historitë politike dhe kishtare të popujve dhe shteteve të sotme janë të falsifikuara dhe imponuara, ndërsa historia shkencore është dritë hyjnore, që duhet të përhapet, është e vërteta që duhet të ndriçohet, shkruhet dhe mësohet, sot e në të ardhmen.

(9 tetor 2022)