​Pse malet nuk janë më të larta se 10 mijë metra

Dhjetë kilometra shpesh përmenden si kufiri i sipërm teorik për malet – të paktën në Tokë. Por çfarë i bën malet të rriten dhe çfarë i pengon?

Me 8848 metra lartësi, Everesti njihet si mali më i lartë në botë. Por pse nuk ka male shumë më të larta në Tokë – në kontrast të plotë me lartësitë në planetin tonë fqinj Mars?

Nëse jeni duke udhëtuar në male, masat shkëmbore duken të jenë relativisht të forta nën tokë. Në fakt, në mal veprojnë forca të mëdha, të cilat nga njëra anë e bëjnë atë të rritet lart dhe nga ana tjetër e shtyjnë poshtë. Në thellësi të tokës, pllakat tektonike po përplasen. Njëra prej tyre fiton epërsi dhe e shtyn veten mbi tjetrën. Kur dy pllaka përplasen, një varg malor është palosur, thotë Hannah Pomella, një gjeologe në Universitetin e Innsbruck.

Ajo që kundërshton rritjen e përjetshme të gjigantëve prej guri është, nga njëra anë, moti. Majat e maleve janë të ekspozuara ndaj erës dhe motit dhe gradualisht po gërryen. Nga ana tjetër, gjigantët sublimë vuajnë nga madhësia e tyre.

“Në një moment malet do të jenë aq të larta sa do të shemben nën peshën e tyre”, shpjegon Christoph von Hagke, profesor i gjeologjisë pranë Universitetit të Salzburgut.

Sa më të larta të rriten malet, aq më thellë dalin poshtë – por atje shkëmbi është i lëngshëm dhe për këtë arsye i paqëndrueshëm. “Kështu rrëshqet një mal”, tha Pomella.

Armin Dielford, gjeolog pranë Universitetit Leibniz në Hanover, është duke e hulumtuar këtë. Ai thotë se malet përpiqen gjithmonë drejt një gjendje ekuilibri forcash.

“Nëse e bëni malin më të lartë, ai do të ndryshonte, duke zvogëluar lartësinë. Për sa kohë që nuk jeni në ekuilibër, mali mund të ngrihet akoma më lart,” tha Dielford.

Në Himalaje, sistemi malor të cilit i përket mali Everest, ky ekuilibër fuqish pothuajse është arritur, siç kanë treguar studimet në të cilat ishte përfshirë Dielford.

“Për male edhe më të larta do të na duheshin shkëmbinj më të fortë – dhe nuk i kemi në Tokë”, tha ai.

Maja më e lartë në Sistemin Diellor

Lartësia maksimale që rezulton nga dinamika është rreth 10.000 metra mbi nivelin e detit në Tokë. Shumë më tepër është e mundur në Mars: meqenëse ka më pak gravitacion, vullkani më i lartë në planetin tonë fqinj, Olympus Mons, ka një lartësi 22.000 metra – duke e bërë malin më të lartë në Sistemin tonë Diellor.

Matja e lartësisë së maleve në raport me nivelin e detit është një metrikë me disa pa përsosmëri. Nga njëra anë, kjo masë nuk është veçanërisht e rëndësishme.

Nëse pyesni për malin më të lartë në botë, mali Everest zakonisht përmendet me gati 9.000 metra në krahasim me nivelin e detit. Vullkani Mauna Loa në Havai ka gjatësi 4.169 metra – por del në thellësi të detit. Matur nga shtrati i detit, shtohen edhe 6.000 metra të mira, duke lënë prapa malin Everest për nga lartësia.

Rritja e nivelit të detit

Fakti që lartësia absolute e Mauna Loa është më e lartë se ajo e malit Everest ka të bëjë me faktin se ai është kryesisht nën ujë.

“Për shkak se mali mbështetet nga uji dhe jo nga ajri, ai ka stabilitet më të madh dhe për këtë arsye mund të shkojë më lart”, thotë Pomella.

Matja e lartësisë në raport me nivelin e detit ka një tjetër kapje: niveli i detit nuk është i njëjtë kudo dhe gjithashtu ndryshon me baticat.

“Mund të ketë disa metra diferencë midis Detit të Veriut dhe Detit Adriatik”, tha von Hagke.

Ndryshimet klimatike gjithashtu ka të ngjarë të ndihen kur maten malet në të ardhmen: malet do të humbasin lartësinë relative për shkak të rritjes së pritshme të nivelit të detit. Një situatë disi paradoksale, siç vëren edhe von Hagke, “sepse mali Everest nuk po ulet më, sepse niveli i detit po rritet”, përcjell Der Standard.