Bom’bardimet dhe agr’esioni i shtetit serbo-malazez në qytetin e Dubrovnikut

Nga Jahja Drançolli

Rrethimi dhe bombardimet vazhduan deri më 7 korrik 1992. Gjatë kësaj periudhe ekonomia dhe turizmi i qytetit pësuan rëndë. Pallati Sponza, ku thesari arkivor me famë botërore është ruajtur që nga viti 1022, gjithashtu u godit rëndë. Dihet se Dubrovniku është përfshirë në Listën e Trashëgimisë Botërore të UNESCO -s që nga viti 1979!

Burimet historike të ruajtura dëshmojnë se historia e pasur e Republikës së Raguzës ruan pjesë të rëndësishme të historisë sonë të lashtë të lidhur ngushtë me historinë e këtij qyteti dhe rretheve të tij. Gjurmët e zbuluara nga periudhat parahistorike, ilire, romake dhe mesjetare dëshmojnë për vazhdimësinë e jetës në zonën e sotme të rajonit të Dubrovnikut.

Sipas të dhënave hartografike dhe burimeve historike, qyteti filloi të zhvillohej nga fundi i antikitetit në gadishullin shkëmbor të Lausit, Lave, i cili më vonë u quajt castellum. Emri “Epitarium id est Ragusium” përmendet për herë të parë në “Cosmographia të Ravennatis Anonymi” (shekujt VII-VIII), i cili thekson prerazi se Raguza ishte trashëgimtari i Epidaurit të lashtë. Edhe pse Raguza është përmendur më parë, lajmin e parë të besueshëm për këtë qendër, e kemi nga gjysma e parë e shek. X, regjistruar në K. Porphyrogenitus. Nga kjo kohë, burimet përkatëse e përmendin atë gjerësisht, veçanërisht gjatë shekujve X-XI, respektivisht në vitin 1022 kur u shpall në rangun e ipeshkvisë metropolitane, e cila drejtoi ipeshkvitë sufragane të Kotorrit, Tivarit dhe Ulqinit. Në cilësi të Komunës Autonome dhe më pas të Republikës së Raguzës përmendet së pari në 1181 (Comunitas Ragusina); zotëronte Statutin (1272), arkivin dhe bibliotekën publike; arkivat dhe bibliotekat kishtare, pa lëndën e të cilave sot nuk mund të imagjinohet historia mesjetare e Europës Juglindore, pra edhe historia e Kosovës dhe e Arbërisë mesjetare. Zotërimi i të gjitha atributeve shtetërore (territori, stema, flamuri, si dhe sistemi monetar), nga gjysma e dytë e shekullit. XIV, u quajt Republika e Raguzës (Respublica Ragusina). Si e tillë, ajo i rezistoi sulmeve osmane, për t’u rënë më vonë nën Napoleonin e Francës (1808).

Burimet arkivore të Raguzës të ruajtura edhe sot e kësaj dite raportojnë për shtetin mesjetar të Arbërit të kryesuar nga Progoni (1190-1198). Në një akt të marrëveshjes tregtare të nënshkruar prej tij në 1210, e njohur si marrëveshja e parë ndërkombëtare e shtetit të Arbërit, Dhimitri e quan veten “Panhipersebast” dhe “Archont i Madh” (“Demetrius Die gratia panypersebastos et magnus” arkon). Akti i marrëveshjes u realizua në kancelarinë shtetërore të Principatës së Arbërit, dhe u nënshkrua nga Dhimitri dhe vasalët e tij. Në Raguzë, ata fshihen gjithashtu edhe gjurmët e para të gjuhës shqipe, të cilat datojnë nga viti 1284.

Në Republikën e Raguzës, shumë burra të shquar nga territoret e Kosovës dhe Shqipërisë së sotme kanë bërë emër. Midis tyre duhet përmendur, Ndre Durrësaku (1387-1393), Argjipeshkëv i Raguzës; Miho Tivarasi, arkitekt dhe ndërtues i Manastirit të Deçanit (1327-1335), Gjon Progoni novobërdasi (shek. XV), magjistër i arteve aplikative.

Vëllezërit Gazulli (Gjini, Pali dhe Ndreu) luajtën një rol kyç në diplomacinë e Skënderbeut, të specializuar në marrëdhëniet e Skënderbeut me Republikën e Raguzës, Papën dhe Mbretërinë e Hungarisë. Në fushën e diplomacisë, Gjergj Pelini i Novobërdës (? – 1463) është gjithashtu i shquar. Sipas materialit arkivor, aktiviteti diplomatik i Pelinit mund të gjurmohet të paktën nga viti 1438 deri në 1463. Një diplomat tjetër ishte Valeri Novobërdasi, një teolog dhe filozof i shquar, i cili kaloi pjesën më të madhe të jetës së tij në shërbim të papatit; ruhet një korrespondencë me Papën Innocent VIII (28 janar 1487). Në format e veçanta të veprimtarisë së krijuesve të Novobërdës përfshihet filozofi-teolog, John Vaji, i cili fillimisht nga gjenerali i rendit domenikan dhe më pas nga Papa Nikolla V (në 1450) kërkoi dhe mori leje për të vepruar së bashku me disa bashkatdhetarë lirisht në Kosovë.

Në Raguzë ishte i shquar edhe Marin Beçikemi, i cili sipas vendimit të Senatit të Republikës së Raguzës (1492) u zgjodh Rektor i shkollave të Raguzës. Gjatë qëndrimit të tij në këtë qytet, dhe pikërisht në vitin 1495, Beçikemi i kushtoi Princit dhe Senatit të Raguzës veprën e tij të parë të njohur si: “Castigationes et observations në Virgilium, Ovidium, Ciceronem, Servium et Priscianum” (Ragusa, 1495).