Invadimi i Keltëve

Përafersisht në të njëjtën kohë kur grekët kishin marrë hov në themelimin e kolonive në bregdetin adriatik dhe ilir, kundër ilirëve u lëshuan populli luftarak i keltëve.

Duke ardhur nga Italia veriore dhe nga Alpet keltët depërtuan në Ballkan dhe në Pellgun danubian në gjysmën e parë të shekullit IV para e.r. Të armatosur me shpata të gjata (shumë më të gjata se ato që i përdornin ilirët) më të fortë dhe me kuaj, keltët në një depërtim të fuqishëm nga jugu i Ballkanit i mundën fare lehtë fiset e përçara ilire. Caku i depërtimit të tyre në Ballkan ishte Greqia në përgjithësi, dhe pasuria e Delfit në veçanti.

Në rrugën nga Greqia gjendej shteti maqedon dhe derisa ai shtet ishte i fortë, keltët nuk morën guxim të kalonin nëpër të. U ndalën në tokat ilire, duke pritur ditë më të mira. Ata shpeshherë luftonin me fise të ndryshme ilire dhe me depërtime të ndryshme arritën madje edhe deri në detin Adriatik. Për këto luftime dimë fare pak. Teopompi shënoi një episod për luftën të cilën keltët e bënë kundër ardiejve. Ai na rrëfen se si keltët shfrytëzuan dinakërinë që të mundin ushtrinë e ardiejve. Në të vërtetë keltët duke ditur për dobësinë e madhe të ardiejve ndaj ushqimit dhe pijes u tërhoqën nga kampet duke lënë në vende të dukshme ushqim dhe pije, në të cilat kishin vënë barëra helmuese. Duke mos menduar për të keqen ardiejtë, duke ardhur në kampin e braktisur, u lëshuan të hanë e të pinë, duke harruar me këtë rast armikun. Ai u kthye shpejt dhe i mundi.

Nëpër luginat e lumenjve të mëdhenj të Panonisë, keltët gjetën toka të mira, kështu relativisht lehtë mundën të sigurojnë mjetet e jetesës. Aty ku u vendosën zhvilluan bujqësinë, prodhimin e qeramikës, xehtarinë dhe veçanërisht përpunimin e metaleve. Duke u forcuar ekonomikisht, ata depërtuan gradualisht nga perëndimi, veçmas te rajonet në të cilat jetonin japodët. Sipas dëshmive të disa autorëve antikë (Strabonit, Dionis Halikarnasit), keltët u përzien aq shumë me japodët, sa që ata autorë japodët i konsideronin si një fis kelto-ilir. Hulumtimet bashkëkohore të kulturës materiale dhe shpirtërore si dhe të onomastikës hedhin poshtë mendimin e këtyre autorëve antikë. Megjithatë, është e vërtetë se, kultura kelte ndikoi deri diku në atë të japodëve, por jo në një shkallë më të lartë se sa ka ndikuar në kulturën e shumë fiseve të tjera ilire, për të cilat megjithatë askush nuk pohon se janë iliro-kelte.

Gjatë qëndrimit në brendësi të Ballkanit dhe të Pellgut danubian, keltët nuk harronin qëllimin kryesor të dyndjes së tyre. Në vitin 335 para e.r. në kohën kur mbreti maqedon Aleksandri i Madh luftonte në Pellgun danubian kundër fisit tribal, keltët dërguan te ai një delegacion që ta nderojnë, e në të vërtetë që të përpiqej të mësonte fuqinë e ushtrisë së Aleksandrit. Të dekurajuar me atë që panë ata u bindën se ende nuk ishte koha për të sulmuar Greqinë.

Vetëm disa dhjetë vjet mbas vdekjes së Aleksandrit, kur Maqedonia ra në krizë të thellë, dhe kur nuk ishte më fuqi së cilës duhej friguar, keltët vendosën të nisen nga jugu. Në vitin 280 para e.r. tri ushtri kelte nisen nga Greqia. Keltët për këtë sulm shfrytëzuan rrethanën e volitshme që mbreti i Epirit, Piri, me ushtrinë e vet e cila ishte e vetmja që mund të bëhej pengesë në qëllimet e tyre, ishte atëherë në Itali.

Në fronin maqedon ishte atëherë Ptoleme Kerauni. I bindur se falanga e tij do të jetë vetë e aftë që t’u bëjë rezistencë sulmuesve, refuzoi ndihmën e 20.000 ushtarëve që ia ofroi mbreti dardan. Për këtë u hakmorën kundër maqedonëve dhe ushtria kelte, e kryesuar nga prijësi i tyre Belgiosi, i shkeli terësisht. Vet Ptolemeu, ra në fushën e betejës. Keltët, zotëruesit e situatës e shkatërruan vendin tmerrësisht. Sipas dëshmisë së Justinit, maqedonët “nga majat e gërmadhave të qyteteve të tyre i ngritën duart nga qielli duke klithur emrat e Filipit dhe të Aleksandrit, si perëndi mbrojtës të atdheut të tyre”.

Belgiosi, me ushtrinë e vet nuk vazhdoi nga Greqia. Këtë e bënë dy ushtritë e tjera kelte, në krye të të cilave gjendeshin Brenni dhe Akichori. Nëse guxojmë t’i besojmë Pausanit, ushtritë e tyre kishin 152.000 këmbësorë dhe 20.000 kalorës. Grekët vendosën t’u bëjnë rezistencë nëTermopile, në të njëjtin vend ku spartanët para dyqind vjetësh u orvatën të pengojnë depërtimin e persianëve. Atë që nuk e arriti atëherë Leonida, e arriti tani (në vitin 279 para e.r.) ushtria e bashkuar greke: keltët pësuan disfatë të rëndë. Vetë Brenni, i plagosur rëndë gjatë betejës, duke e parë shkatërrimin e ushtrisë së vet, vret veten, ndërsa Akichori i prin ushtrisë së mbetur nga veriu. Shumë keltë u drejtuan edhe nga Azia e Vogël, ndërsa ataqë u kthyen në veri duhej të bënin përpjekje mbinjerëzore që të depërtonin deri në vendet e tyre. Shumë u vranë nga ilirët, të cilët nuk i kishin harruar të këqijat që kishin bërë ata në kohën kur po kalonin viset e tyre. Ata që arritën të kthehen në Pellgun danubian mbetën atje, duke ruajtur për një kohë të gjatë kulturën e tyre materiale dhe shpirtërore si dhe identitetin e tyre kombëtar.