Varret ilire të Selcës së Poshtme pranë qytetit të Pogradecit

Varret ilire të Selcës së Poshtme ndodhen pranë qytetit të Pogradecit. Në bregun e djathtë të lumit Shkumbin, në një lartësi prej 1040 m mbi nivelin e detit, shtrihen mbetjet e qytetit antik të Pelionit. Edhe pse ka gjurmë të veprimtarisë njerëzore të neolitit, vendbanimi i duhur daton në epokën e hekurit deri në periudhën urbane ilire shek. V-II p.e.s., dhe arriti lartësinë e tij nën vendbanimin e fisit ilir të Enkelenjve në epokën e mëvonshme të hekurit. Nga shekujt IV deri në I para Krishtit qyteti ishte rezidenca mbretërore e mbretërve ilirë. Nga viti 1969 deri në vitin 1972 gërmimet u kryen nga arkeologu shqiptar Neritan Ceka. Sipas Cekës, vendbanimi ka pesë faza të pushtimit. Selcë I deri III ndahen në: neoliti i vonë, epoka e bronzit të hershëm dhe epoka e bronzit të vonë. Vendbanimi ka qenë i banuar vazhdimisht nga epoka e bronzit në epokën e hekurit. Rreth viteve 570 p.e.s./550 p.e.s. arrijmë në fazën e Selcës IV, e dëshmuar nga gjurmët e banesave të djegura e qeramika. Gjatë shekullit të 4-të, akropoli u fortifikua nga një mur rrethues prej guri të prerë mirë. Qyteti zinte një sipërfaqe prej 30000 m2. Në shekujt IV dhe III p.e.s. Selca ishte një qendër e rëndësishme tregtare dhe ishte qendër administrative e rajonit ilir të Dasaretae. Në shekullin e III varret monumentale u prenë në shkëmbin rreth akropolit, disa me kolona jonike. Një nga këto varre u ripërdor në fund të shekullit II dhe aty u zbuluan një gamë e gjerë gjetjesh, duke përfshirë armë, enë bronzi, qeramikë dhe bizhuteri ari. Ndërtimi i Via Egnatia, e cila anashkaloi qytetin, çoi në rënien e tij. Gjatë shekullit të IV pas Krishtit Selca, si qendër ushtarake dhe administrative, u rifortifikua me mure guri të lidhur me llaç. Shtëpitë janë ndërtuar nga muratura romake dhe ilire e ripërdorur. Në bazë të gjetjeve të monedhës mund të përcaktohet dy koha e ndërtimit. E para nga koha e Valentinianit I, e dyta nga koha e Justinianit I. Qyteti ishte i një rëndësie ekonomike dhe politike përpara se të pushtohej nga sllavët të cilët shkatërruan mbetjet e fundit të qytetit ilir. Varret mbretërore ndodhen nën Akropol, të gdhendura në shkëmb dhe të krijuara gjatë sundimit të mbretërve ilirë.

Varri I përbëhet nga një dhomë varrimi drejtkëndëshe me një paradhomë ose një oborr. Dhoma e varrimit ka nje lartësi rreth 2,10 m. Fasada e varrit ka një kolonadë me pilastra dorike me kapitele që ngjajnë me rendin jonik, te cilat zbukurojnë fasadën në të cilën ende shihen gjurmë pikture, me një tablo sipër. Porta e derës është e konsiderueshme. Në dhomën e varrimit ka dy kolltuqe të gdhendura në shkëmb, njëri në murin anësor dhe tjetri në murin e pasmë. Varri II ka poshtë një dhomë varrimi drejtkëndëshe me shkallët që çojnë poshtë. Sipër ndodhet një kompleks i ngjashëm me teatrin me dy rreshta ulësesh të shkallëzuara që mund të kishin shërbyer për ndonjë ritual apo vizitë familjare me të ndjerin.

Varri III është në dy nivele. Niveli i sipërm është një eksedra e prerë në shkëmb si një gjysmëcikël jonik, me tetë pilastra, kapitelet e të cilave janë bërë veçmas në krahun e hyrjes. Në të majtë ka një kamare me një reliev të gdhendur dhe një përkrenare të tipit Pergamene. Në të djathtë është një reliev i një mburoje ilire. Dyshemeja e varrit kishte një mozaik, por asgjë nga kjo nuk ka mbetur. Dera, e cila do të ishte e mbyllur, të çon në një dhomë të ngushtë. Një defekt në shkëmb dhe shenja të vrazhda pickimi janë të dukshme. Dhoma e dytë ka një qemer të lartë me fuçi dhe përmbante dy sarkofagë të gdhendur bukur në formë kolltuku. Nga kjo dhomë u gjetën 10 varrime, disa në sarkofagë dhe të tjera në dysheme. Vërtetohet një periudhë e dytë varrimi. Këto datojnë në dekadat e fundit të shekullit III. Disa studiues besojnë se ky mund të ketë qenë varri i një familjeje ose dinastie mbretërore. Ndër sendet e varreve janë vathë floriri, gjerdan, karfica, unaza, pajisje rripi, hekur, një stoli argjendi që paraqet një skenë beteje, armaturë, shtiza dhe 30 enë qeramike.

Varri IV ka një fasadë 5m të lartë me dy kolona jonike të gdhendura veçmas dhe tablonë dhe timpanin e një tempulli. Është më monumentalja nga të gjitha. Fasada nuk është më në vend, megjithëse disa pjesë mund të shihen në tokë. Fillimisht kishte një derë prej guri me dy gjethe. Hapësirat në prag janë qartë të dukshme. Dhoma e varrimit e mbuluar me çati është gdhendur në një qemer fuçi dhe fillimisht ishte e mbuluar me suva të pikturuar. Dhoma përmban një sarkofag të vetëm me pllaka guri, i cili është grabitur në antikitet. Varri daton në gjysmën e dytë të shekullit III para Krishtit. Shtatë kamare janë gdhendur në shkëmbin e fasadës së gjatë, pjesërisht të mbuluara me mbishkrime që mund të ishin bërë nga ndërtuesi ose mbikëqyrësi i punës, sipas arkeologëve. Ato datojnë nga shekulli I para Krishtit. Varri i fundit ka formën e një varri të ndërtuar maqedonas dhe përbëhet nga një paradhoma dhe dhoma aktuale e varrimit, të dyja të mbuluara dhe të ndërtuara në konstruksion ashlar. Një pllakë guri me reliev shërben si një derë e rreme për në dhomën e varrit. Në vetë dhomën gjenden mbetjet e tre sarkofagëve në formë klinai, të ndërtuara me blloqe guri të drejtë. Ato u përdorën kryesisht për varrim trupash. Më vonë, urnat dhe sendet e varreve u vendosën në sarkofag. Varri është grabitur në antikitet.