Analiza e ‘Financial Times’: Serbia dhe Shqipëria, si traumat e së kaluarës kanë lënë gjurmë të thella në të tashmen

Prestigjozja “Financial Times” ka publikuar një artikull ku flitet për marrëdhëniet historike mes botës serbe dhe asaj shqiptare. Artikulli synon të bëjë një analizë se si kanë mbërritur këto marrëdhënie deri në pikën që janë sot dhe për këtë i referohet burimeve historike duke hulumtuar larg gjerë në shekujt XIX dhe XX.

Në artikull shkruhet se pavarësisht progresit të pamohueshëm që nga rënia e komunizmit, rajoni i Ballkanit vuan nga korrupsioni, krimi i organizuar dhe mangësitë në demokraci, të cilat kombinohen me mosmarrëveshjet etnike, territoriale dhe historike dhe rivalitetet e fuqive të mëdha për të krijuar përshtypjen e kohërave të vështira në të ardhmen.

“Financial Times” shkruan se nëse historia moderne e Serbisë dhe Shqipërisë ka qenë e dëmtuar nga luftërat, sëmundjet ekonomike dhe periudhat e gjata të represionit të brendshëm, shumë prej tyre rrjedhin nga pavarësia e pasigurt që secili shtet vendosi në mes të një fqinjësie të paqëndrueshme dhe ngacmimeve të fuqive më të mëdha të huaja.

Artikulli përmend disa nga ngjarjet historike kyçe për serbët për të cilin thotë, duke iu referuar historianëve, se demokracia u sakrifikua shumë shpesh në altarin e idesë kombëtare.

Ndërsa për shqiptarët në artikull flitet për figurën e Ahmet Zogut, për të cilin shkruhet se shërbeu si ministër i brendshëm, kryeministër dhe president përpara se të bëhej mbret në vitin 1928. “Financial Times” shkruan se Zogu bëri pak për të modernizuar Shqipërinë, por ishte i suksesshëm në vrasjen e pothuajse të gjithë kundërshtarëve të tij.

ARTIKULLI I FINANCIAL TIMES:

Një vit pas shpërthimit të Luftës së Parë Botërore, Grigory Trubetskoy, kreu i departamentit të Lindjes së Afërt të Ministrisë së Jashtme të Rusisë perandorake, shkroi: “Shumë serbë besojnë sinqerisht se janë kombi i parë në botë dhe se kanë ushtrinë më të mirë në botë dhe Evropë. Ata mendojnë të njëjtën gjë për letërsinë dhe mësimin e tyre.”

Mbani parasysh se Rusia në këtë kohë ishte aleate e Serbisë. Ndjesia e diplomatit carist ndaj serbëve, e rrëfyer në Serbinë: Një histori moderne e Marko Attila Hoare, shërben si një kujtesë se lidhjet në dukje të ngrohta sot midis Rusisë së Presidentit Vladimir Putin dhe Serbisë së Presidentit Aleksandar Vuçiç nuk tregojnë të gjithë historinë.

Moska e kultivon Beogradin si pjesë e politikës së saj të jashtme antiperëndimore, por në fund ndjek interesat e veta. Nga ana e saj, Serbia balancon marrëdhëniet e saj me Rusinë me lidhjet me demokracitë perëndimore dhe Kinën në një përpjekje për të maksimizuar lirinë e saj të manovrimit.

Libri mbresëlënës i Hoare, i cili mbulon Serbinë nga luftërat çlirimtare kundër sundimit osman në fillim të shekullit të 19-të deri në pushtimin nazist të Jugosllavisë në vitin 1941, bazohet në kërkimet e tij, si dhe në një masë studimesh nga historianët serbë. Është historia gjithëpërfshirëse e Serbisë që anglishtfolësve u është dashur për dekada – e detajuar në narrativën e saj, panoramike në shtrirje dhe depërtuese në analizë, pjesa më e madhe e saj është e rëndësishme për kushtet e sotme politike në Ballkan. Pavarësisht progresit të pamohueshëm që nga rënia e komunizmit, rajoni vuan nga korrupsioni, krimi i organizuar dhe mangësitë në demokraci, të cilat kombinohen me mosmarrëveshjet etnike, territoriale dhe historike dhe rivalitetet e fuqive të mëdha për të krijuar përshtypjen e kohërave të vështira në të ardhmen.

Libri tjetër në shqyrtim, Mashtrimi Mbretëror i Robert Austin-it, përqendrohet në jetën dhe kohët e Ahmed Zogut, ose Mbretit Zog, imazhit politik shumëngjyrësh e të paskrupullt, që sundoi Shqipërinë në vitet e ndërmjetme. I shkruar me humor të thatë dhe një vetëdije të ndjeshme për brishtësinë e Shqipërisë në këtë epokë të diktaturave grabitëse evropiane dhe demokracive të trazuara, vëllimi i hollë i Austin hap një dritare mbi atë që ai e quan natyrën e “mbijetesës së shtetit të vogël”.

Ashtu si Marie-Janine Calic në “The Great Cauldron” (2019), Hoare dhe Austin kryejnë një shërbim të vlefshëm për lexuesit duke i rezistuar tundimit për t’u kënaqur me klishe rreth Ballkanit si të prapambetur në mënyrë të pakthyeshme dhe të rrënuar me konflikte të pazgjidhshme. Nëse historia moderne e Serbisë dhe Shqipërisë ka qenë e dëmtuar nga luftërat, sëmundjet ekonomike dhe periudhat e gjata të represionit të brendshëm, shumë prej tyre rrjedhin nga pavarësia e pasigurt që secili shtet vendosi në mes të një fqinjësie të paqëndrueshme dhe ngacmimeve të fuqive më të mëdha të huaja. Në ditët e sotme, anëtarësimi në BE mund të ndihmojë – por, pavarësisht shtysës së re pas projektit të zgjerimit të bllokut 27-vendesh, asnjë vend nuk duket i gatshëm, apo në rastin e Serbisë edhe i gatshëm, të hyjë në klub sa më shpejt.

Për udhëheqësit e Serbisë, një objektiv i qëndrueshëm në shekujt 19 dhe 20 nuk ishte thjesht vendosja e pavarësisë në një bazë të fortë, por zgjerimi i territorit kombëtar në mënyrë që komunitetet e ndryshme serbe të shpërndara në të gjithë Ballkanin të mund të përfshiheshin në një shtet. Hoare, një profesor historie në Shkollën e Shkencës dhe Teknologjisë në Sarajevë, shpjegon se ky qëllim ngriti disa vështirësi. Në radhë të parë, shumë serbë jetonin krah për krah me popujt e tjerë, kështu që konfliktet me shtetet fqinje u bënë të mundshme. Së dyti, jo të gjithë sllavët e jugut të identifikuar nga Serbia si serbë – maqedonasit dhe boshnjakët myslimanë janë raste të tilla – e konsideronin veten si të tillë, ose donin të sundoheshin nga Beogradi.

E njëjta gjë vlen edhe për shqiptarët, të cilët nuk janë sllavë, por që jetonin në zonat e lakmuara nga Serbia – mbi të gjitha, Kosova, e parë në Beograd si djepi historik i identitetit serb. Këtu qëndron origjina e telasheve të sotme mbi Kosovën, e fituar nga Serbia në 1912 dhe e pavarur, edhe pse e pa njohur nga Beogradi, që nga viti 2008. Në mënyrë të ngjashme, inkorporimi i Kroacisë në shtetin e pas vitit 1918 të njohur si Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve — shteti jugosllav i parë nga shumë në Beograd si një lloj Serbie e Madhe — çoi në tensione të përhershme, shpesh të dhunshme midis serbëve dhe kroatëve.

Jo më pak e rëndësishme, megjithatë, është pika që bën Hoare në të gjithë librin e tij: ndërsa Serbia u zgjerua në përmasa, “territoret e fituara rishtas e rritën shtrirjen e regjimeve për sjellje arbitrare, autoritare”. Demokracia u sakrifikua shumë shpesh në altarin e idesë kombëtare. Modeli ishte të përsëritej në vitet 1990 kur Jugosllavia komuniste u shpërbë dhe Slobodan Millosheviç, njeriu i fortë nacionalist serb, ndoqi të njëjtin vizion për të mbledhur të gjithë serbët në një shtet, duke shkelur vlerat demokratike në proces.

Pjesa qendrore e librit të Hoare është rrëfimi i tij tërheqës i komplotit të vitit 1903 që çoi në vrasjen e mbretit Aleksandër dhe mbretëreshës së tij, Draga Mashin, një ish-zonjë mbretërore në pritje. Hoare citon historianen Dubravka Stojanoviç: “Krimi i vitit 1903 është krimi themelues”. Ai parashikoi dhunën ndërkomunale jugosllave të Luftës së Dytë Botërore dhe të viteve 1990, si dhe vrasjen në vitin 2003 të Zoran Gjinxhiçit, një shembull i rrallë postkomunist i një liberali reformist që u ngrit në postin e kryeministrit serb. Hoare shkruan: “Një parim i vendosur nga puçi [1903] do të varej si mallkim mbi Serbinë: që me qëllim të arritjes së qëllimeve ‘patriotike’, veprimet objektive kriminale mund të kryheshin në mënyrë legjitime pa kryerësit e përgjegjësisë”.

Austin, një studiues i Universitetit të Torontos, vëren se Zogu, i cili shërbeu si ministër i brendshëm, kryeministër dhe president përpara se të bëhej mbret në vitin 1928, bëri pak për të modernizuar Shqipërinë, por ishte i suksesshëm në “vrasjen e pothuajse të gjithë kundërshtarëve të tij, drita-ditës dhe në vendet e huaja”. Ai nuk ishte orator i keq si Hitleri apo Musolini, por ishte i njohur për “dembelizmin dhe dashurinë e tij për pompozitetin”.

Kur vendosi se kishte nevojë për një mbretëreshë, idealisht një amerikane, ai vendosi një reklamë në shtyp: “Mbreti i Shqipërisë, Ahmet Zogu i Parë, po kërkon një grua nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës, e cila është gjithashtu e pasur në mënyrë të pavarur. Ndërsa niveli i bukurisë është i dobishëm, të ardhurat vjetore të kërkuara për Mbretëreshën janë 1 milion USD në vit”.