Në katërvjetorin e vdekjes së studiuesit me famë botërore të studimeve albanologjike!

Jahja Drancolli

“Një humbje e pakthyeshme e madhështisë së vërtetë”!

Akademik Profesor Radoslav Katičić, vdiq në Vjenë më 10 gusht 2019. Në një nga veprat e tij monumentale, ai i kushtoi vëmendje të veçantë mozaikut etnolinguistik të gjuhëve paleo-ballkanike, veçanërisht ilirishtes, dhe në këtë kontekst konstatoi se gjuha arbërore-shqipja rrjedh nga ilirishtja!

Katičić u bë i njohur për studimet e tij në fushën e filologjisë klasike, onomastikës ilire dhe bizantine, duke u zgjeruar më vonë në fushën e tij të studimeve indoevropiane, përkatësisht paleo-ballkanike. Ai ishte anëtar i Akademisë Kroate të Shkencave dhe Arteve, Akademisë Austriake të Shkencave, Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Bosnjës dhe Hercegovinës dhe Akademisë Norvegjeze.

Katičić lindi në Zagreb në vitin 1930, ku filloi karrierën e tij shkencore (Fakulteti Filozofik). Nga viti 1977 ka qenë Profesor i Filologjisë paleo-ballkanike në Universitetin e Vjenës.

Profesor Katičić ishte autor i pesëmbëdhjetë librave dhe 400 diskutimeve, artikujve, eseve, rishikimeve të librave dhe veprave të tjera. Punimet e tij më të rëndësishme në fushën e albanologjisë janë: “Gjuhët e lashta të Ballkanit” (Hagë-Paris: Mouton, 1976, dhe ribotim 2012: Walter de Gruyter, Bestsellers rank). Në këtë vepër monumentale ai i kushtoi vëmendje të veçantë ilirishtes dhe në këtë kontekst gjuhës arbërore-shqipe për të arritur në përfundimin se gjuha arbërore-shqipe rrjedh nga ilirishtja, një çështje që trajtohet në këto kapituj: Shtresa gjuhësore para greke (faqe, 39 -97), Epir (120-127), Kompleksi ilir (154-177), Studime të fundit në antroponiminë ilire (178-183), Origjina e shqipes (184-189). Ndërsa, në kapitullin kushtuar origjinës së arbër-shqiptarëve thuhet: “Në natyrën e provës asgjë nuk është paraqitur deri më tani (1976) lidhur me origjinën trake të gjuhës shqipe […]. E vetmja gjë që mund të bëjmë tani është të jemi mendjehapur, duke pasur parasysh këtë debat se barra e provës bie mbi ata që mohojnë origjinën ilire të shqipes.”

Në veprën tjetër monumentale të titulluar, “Illryricum Mythologicum” (Zagreb, botuar nga shtëpia botuese Antibarbarius, 1995), zona ilire u nda në zonë liburniane, panonike dhe origjinale ilire (Illyri proprie dicti). Në këtë vepër voluminoze (482 faqe), të cilën një studiues i klasit botëror do ta quante një vazhdim i denjë i veprës së Farlati-t, “Illyricum sacrum”, autori i afrohet problemeve qendrore të shkencës ilire si: zona e Danubit dhe Adriatiku sipas epikës së Apollonit nga ishulli Rod; Illyricus fluvius; Jonit Ilir; ishujt Liburnian sipas autorëve të lashtë; Iliro-Apenninica; Enkelejëve; Antenorët në Adriatik, etj. Vëmendje tërheq këtu veçanërisht studimi kushtuar Jonit Ilirik, ku autori që i referohet Strabonit dhe Apianit, burime të rëndësishme të antikitetit, tregojnë se deti Jon e ka marrë emrin nga ishulli ilir Isa (Vis) në Dalmaci (Strabo), ndërsa sipas Apianit, Epidamni (Durrës), mban emrin e mbretit ilir Epidamnos. Në këtë kontekst ai shpjegon emrin e Dion Jonit (Ionio), i cili vjen nga emri i mbretit ilir Dyrrhachium (Durrës), nipi i Epidamnusit. Duke iu referuar gjithnjë burimeve në fjalë, mësojmë se Dyrrhachium pasi u sulmua nga vëllezërit e tij, bëri një marrëveshje me Herkulin që vrau aksidentalisht Jonin, vëllain e Dyrrhachium, për ta hedhur trupin e tij në det, dhe për ta emëruar sipas emrit të tij, Deti i Jonit. Prandaj, Profesor Katičić ka arritur në përfundimin se Joni është ilir, ndërsa kolonizatorët grekë adhuronin jo vetëm emra të shquar ilirë, por edhe pellazgë. Përveç veprave të përmendura më lart, Profesor Katičić dallohet edhe nga disa studime, ese dhe diskutime që i referohen albanologjisë!